Παραληρητική διαταραχή
Η παραληρητική διαταραχή είναι ουσιαστικά μια μορφή σχιζοφρένειας (ψύχωσης). Χαρακτηρίζεται από παραληρητικές ιδέες οι οποίες όμως αφορούν ένα συγκεκριμένο θέμα, και δεν καταλαμβάνουν όλες τις σκέψεις και όλη την καθημερινότητα του ασθενούς. Θεωρείται (και συνήθως είναι) μια πιο ελαφριά περίπτωση σχιζοφρένειας.
Η παραληρητική διαταραχή υπάρχει στο διαγνωστικό ταξινομικό σύστημα ICD-10 και το DSM. Στην νεότερη έκδοση του DSM-V έχουν τροποποιηθεί τα κριτήρια για τη διάγνωση, και οι παραληρητικές ιδέες μπορεί να είναι και αλλόκοτες.
Παραληρητική διαταραχή (delusional disorder, F22.0 ICD-10)
Πιο αναλυτικά, είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη είτε µιας µόνης παραληρητικής ιδέας, είτε µίας σειράς από σχετιζόµενες παραληρητικές ιδέες οι οποίες είναι συνήθως επίµονες και µερικές φορές διαρκούν διά βίου. Το περιεχόµενο της παραληρητικής ιδέας ή των παραληρητικών ιδεών μπορεί να ποικίλλει.
Για να τεθεί η διάγνωση της παρανοϊκής διαταραχής δεν θα πρέπει να υπάρχουν έµµονες ακουστικές ψευδαισθήσεις, άλλα συµπτώµατα σχιζοφρένειας όπως (παραληρητικές) ιδέες ελέγχου και έντονη άµβλυνση του συναισθήµατος, ούτε κάποια σαφής ένδειξη εγκεφαλικής νόσου. Σε ηλικιωµένους ασθενείς μπορεί να υπάρχει παρουσία περιστασιακών ακουστικών ψευδαισθήσεων, εφ’ όσον είναι τυπικά σχιζοφρενικές και αποτελούν ένα µικρό µόνο τµήµα της συνολικής κλινικής εικόνας.
Άλλες χρονίζουσες παραληρητικές διαταραχές (F22.8)
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν διαταραχές στις οποίες η παραληρητική ιδέα ή οι παραληρητικές ιδέες συνοδεύονται από επίµονες ακουστικές ψευδαισθήσεις (φωνές) ή από σχιζοφρενικά συµπτώµατα τα οποία όμως δεν δικαιολογούν τη διάγνωση της σχιζοφρένειας (F20).
- Υποστροφική παρανοειδής κατάσταση
- Παραληρητική διαταραχή αυτοµοµφής (paranoia querulans)
- Παραληρητική δυσµορφοφοβία
- Χρονίζουσα παραληρητική διαταραχή, µη καθορισµένη (F22.9)
Χρονίζουσες παραληρητικές διαταραχές (F22)
Περιλαµβάνονται ποικίλες διαταραχές, στις οποίες οι µακρόχρονες παραληρητικές ιδέες, αποτελούν το µοναδικό ή το πιο εµφανές κλινικό χαρακτηριστικό και οι οποίες δεν µπορούν να ταξινοµηθούν ως οργανικές, σχιζοφρενικές ή συναισθηµατικές. Οι παραληρητικές διαταραχές που έχουν διαρκέσει λιγότερο από µερικούς µήνες πρέπει να ταξινοµηθούν, τουλάχιστον προσωρινά, στο F23.
Τύποι παραληρητικών ιδεών
- Διωκτικός τύπος: αυτός είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους τύπους παραληρήματος. Οι ασθενείς πιστεύουν ότι τους έχουν στοχοποιήσει και τους καταδιώκουν, και μπορεί να είναι φοβισμένοι, ευερέθιστοι ή ακόμα και επιθετικοί.
- Ζηλοτυπικός τύπος: επίσης γνωστό ως «σύνδρομο Οθέλλου» αυτός ο τύπος παραληρητικής ζήλιας είναι πιο συχνός στους άνδρες. Ο ασθενής είναι βέβαιος ότι ο/η σύντροφός του των απατά.
- Ερωτομανικός τύπος: αφορά την πεποίθηση ότι ένα άτομο συνήθως υψηλότερου status είναι ερωτευμένο με τον ασθενή. Αυτοί οι ασθενείς είναι συνήθως κοινωνικά αποτραβηγμένοι, εξαρτημένοι, σεξουαλικά ανασταλμένοι με χαμηλό επίπεδο κοινωνικής και/ή επαγγελματικής λειτουργικότητας.
- Σωματικός τύπος: ονομάζεται επίσης υποχονδριακή ψύχωση. Ο ασθενής είναι αναμφισβήτητα πεπεισμένος για τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Ο πιο συνηθισμένος τύπος σωματικών παραληρημάτων είναι αυτός της προσβολής από παράσιτα, της σωματικής δυσμορφικής αυταπάτης και της οσμής του σώματος ή της δυσοσμίας. Αυτοί οι ασθενείς έχουν επίσης άγχος και νευρικότητα.
- Μεγαλοπρεπής τύπος: γνωστός και ως μεγαλομανία, είναι αξιοσημείωτη η υπερτίμηση της προσωπικής αξίας και η υπερβάλουσα αυτοπεποίθηση.
- Μικτός τύπος: οι ασθενείς έχουν δύο ή περισσότερα παραληρηματικά θέματα.
- Απροσδιόριστος τύπος: μερικές φορές δεν μπορεί να εντοπιστεί μια κυρίαρχη παραληρητική ιδέα.
Άλλα σχετικά σύνδρομα με την παραληρητική διαταραχή είναι το:
- Σύνδρομο Capgras: ένα παραληρηματικό σύνδρομο όπου υπάρχει η πεποίθηση ότι ένα γνωστό άτομο έχει αντικατασταθεί από έναν απατεώνα.
- Σύνδρομο Cotard: ένας ασθενής πιστεύει ότι έχει χάσει τα υπάρχοντά του, την κατάσταση, ακόμη και τα σωματικά του όργανα.
Διαγνωστικά κριτήρια (DSM-5-TR)
Τα κριτήρια του DSM-5-TR για την παραληρηματική διαταραχή είναι τα εξής:
- Παρουσία μίας ή περισσότερων παραληρητικών ιδεών με διάρκεια ενός μήνα ή περισσότερο.
- Δεν πληρούνται τα υπόλοιπα κριτήρια για τη σχιζοφρένεια. Οι ψευδαισθήσεις, εάν υπάρχουν, δεν είναι εμφανείς και σχετίζονται σαφώς θεματικά με το παραληρητικό θέμα.
- Η λειτουργικότητα του ασθενούς δεν είναι σημαντικά μειωμένη και η συμπεριφορά δεν είναι προφανώς παράξενη, πέρα από τον αντίκτυπο της παραληρητικής ιδέας και των συνεπειών της.
- Εάν τυχόν έχουν εμφανιστεί μανιακά ή/και μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια στο ιστορικό του ασθενούς, αυτά ήταν σύντομα σε σχέση με τη διάρκεια των παραληρητικών συμπτωμάτων.
- Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, και δεν αποδίδεται στις επιδράσεις μιας ουσίας ή ενός φαρμάκου ή άλλης οργανικής ιατρικής πάθησης.
Αιτιολογία
Η ακριβής αιτία της παραληρητικής διαταραχής είναι άγνωστη. Πολλές βιολογικές καταστάσεις όπως η χρήση ουσιών, διάφορα ιατρικά προβλήματα και καταστάσεις, νευρολογικές παθήσεις μπορούν να συνδέονται με την εμφάνιση παραληρητικών ιδεών. Η παρανοϊκή διαταραχή είναι σχετικά σπάνια, έχει μεταγενέστερη ηλικία έναρξης σε σύγκριση με τη σχιζοφρένεια και δεν παρουσιάζει κάποια διαφορά στα δύο φύλα.
Ορισμένες ψυχοδυναμικές θεωρίες συσχετίζουν τους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας του Εγώ (όπως η προβολή και η άρνηση) με την παραληρητική διαταραχή. Η κοινωνική απομόνωση, ο φθόνος, η δυσπιστία, η καχυποψία και η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μερικοί από τους παράγοντες που όταν γίνονται ακραίοι, μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο να αναζητήσει εξηγήσεις και έτσι να σχηματίζει μια παραληρητική ιδέα. Για παράδειγμα, οι μετανάστες, οι κωφοί και τα άτομα με προβλήματα όρασης, καθώς και οι ηλικιωμένοι, είναι ειδικοί πληθυσμοί που είναι πιο ευάλωτοι στις παραληρητικές ιδέες.
Διαφορική Διάγνωση
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: θα πρέπει να γίνει διαφοροδιάγνωση για το αν πρόκειται για γνήσιες παραληρητικές ιδέες, αν πρόκειται για ιδεοληψίες και εμμονές, ή αν συνυπάρχει ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD) χωρίς ενσυναίσθηση.
Σχιζοφρένια: θα διαφοροποιηθεί από την παραληρηματική διαταραχή από την παρουσία άλλων θετικών και αρνητικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας.
Κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή: οι παραληρητικές ιδέες και ψυχωσικά στοιχεία μπορεί να σχετίζονται με επεισόδια της διάθεσης.
Θεραπεία παραληρητικής διαταραχής
Η θεραπεία της παραληρητικής διαταραχής είναι φαρμακευτική, και αφορά τη λήψη αντιψυχωσικών φαρμάκων. Συνήθως η λήψη χρειάζεται για λίγους μήνες (πχ 6-9 μήνες) και στη συνέχεια γίνονται προσπάθειες διακοπής της αντιψυχωσικής αγωγής. Εάν ο ασθενής υποτροπιάσει, θα χρειαστεί λήψη αντιψυχωσικών φαρμάκων για μεγάλο χρονικό διάστημα.