Ψυχιάτρος ή Ψυχολόγος, ή μήπως Ψυχοθεραπευτής;

Ψυχιάτρος ή Ψυχολόγος; Ή μήπως Ψυχοθεραπευτής;

Μια πολύ συχνή ερώτηση που ακούμε, είναι αν ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει προβλήματα, χρειάζεται βοήθεια από "ψυχίατρο ή ψυχολόγο". Παρακάτω προσεγγίζουμε το θέμα πιο αναλυτικά, όμως η σύντομη απάντηση είναι "εξαρτάται", αλλά θέλουμε καταρχήν να υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα του ειδικού να είναι και "ψυχοθεραπευτής". Οι όροι "ψυχίατρος", "ψυχολόγος" και "ψυχοθεραπευτής" αναφέρονται σε επαγγελματίες για θέματα ψυχικής υγείας, αλλά υπάρχουν σημαντικότατες διαφορές. Σχετικά λοιπόν με τις ιδιότητες των παραπάνω ειδικών ψυχικής υγείας, διευκρινίζουμε καταρχήν το παρακάτω σημείο:

Η ψυχοθεραπεία είναι μια εξειδίκευση, που απαιτεί πολυετή εκπαίδευση και εμπειρία. Ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος δεν είναι απαραιτήτως και εκπαιδευμένος/πιστοποιημένος ψυχοθεραπευτής.

Το πρώτο βήμα που θα σας βοηθήσει να ξεκαθαρίσετε με ποιον θα κλείσετε ραντεβού, είναι να κάνετε το τεστ κατάθλιψης ή/και το τεστ κρίσεων πανικού, αναλόγως των ψυχικών και σωματικών συμπτωμάτων που έχετε. Εάν τα online αυτά τεστ βγουν θετικά, τότε χρειάζεστε καταρχήν να συζητήσετε με ένα ψυχίατρο. Ο λόγος είναι ότι ένας ψυχολόγος δεν έχει τη γνώση ή την εμπειρία να κρίνει αν πάσχετε από κατάθλιψη ή κρίσεις πανικού, και μπορεί να περάσετε μήνες (αν όχι χρόνια) χωρίς την κατάλληλη θεραπεία.

Ψυχίατρος

Μπορεί να αντιμετωπίσει όλο το φάσμα των ψυχικών διαταραχών, από τις πιο ήπιες έως τις πιο σοβαρές. Ο ψυχίατρος είναι καταρχήν γιατρός και μπορεί να διαγιγνώσκει ποιες περιπτώσεις ψυχικών διαταραχών είναι επείγουσες, σε ποιες είναι απαραίτητη η συνταγογράφηση φαρμάκων, σε ποιες περιπτώσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν και εκείνες στις οποίες δεν χρειάζονται.

Επιπλέον, έχοντας μία σφαιρική γνώση για τη λειτουργία του εγκεφάλου και για τις διαταραχές του, μπορεί να διαγνώσει ή να υποπτευθεί την πιθανή οργανική αιτία μίας ψυχικής διαταραχής και να παραπέμψει τον ενδιαφερόμενο στις κατάλληλες ιατρικές εξετάσεις. Ο ψυχίατρος έχει επίσης την απαραίτητη κατάρτιση και το νομικό δικαίωμα να συνταγογραφεί φάρμακα (όπως αντικαταθλιπτικά φάρμακα, αγχολυτικά, κα).

Έχει μία αρχική εκπαίδευση 6 ετών στην Ιατρική σχολή και στη συνέχεια 5 χρόνια στην Ψυχιατρική ειδικότητα. Η ειδίκευση συμπεριλαμβάνει και την αντιμετώπιση ψυχοπαθολογίας, είτε αυτή αφορά το συναίσθημα (όπως για παράδειγμα άγχος, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού) και δεν περιορίζεται μόνο στις διαταραχές της σκέψης (πχ σχιζοφρένεια). Στον τόπο μας κυριαρχούν ορισμένες λαθεμένες απόψεις (προκαταλήψεις και ταμπού) σχετικά με τους Ψυχιάτρους, συγκεκριμένα πως οι ψυχίατροι μόνο συνταγογραφούν φάρμακα και πως είναι για τις "βαριές" περιπτώσεις.

Οι ψυχίατροι έχουν εκπαιδευτεί 5 χρόνια σε νοσοκομεία και αποκτούν τεράστια κλινική εμπειρία πριν πάρουν την ειδικότητά τους.

Ψυχολόγος

Μπορεί να αναλάβει την υποστήριξη ανθρώπων με ήπιες ψυχικές διαταραχές ή με θέματα που δεν συνιστούν καν ψυχικές διαταραχές, καθώς και να συνδράμει στην αντιμετώπιση σοβαρών ψυχικών διαταραχών σε συνεργασία με κάποιον ψυχίατρο.

Ο ψυχολόγος δεν είναι γιατρός και δεν δύναται να συνταγογραφήσει φάρμακα ή να κάνει κλινικές διαγνώσεις, καθώς και δεν έχει την σχετική κλινική εκπαίδευση. Η εκπαίδευσή είναι 4ετής για το βασικό πτυχίο και δεν περιλαμβάνει κλινική εμπειρία.

Ψυχοθεραπευτής - Ψυχοθεραπεία

"Ψυχοθεραπευτής" είναι κάποιος εξειδικευμένος στην ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι μια θεραπευτική διαδικασία ψυχικής φροντίδας και αυτογνωσίας. Η ψυχοθεραπεία ΔΕΝ είναι απλά μια "συζήτηση", αλλά ένα θεραπευτικό εργαλείο που επιτρέπει στον κατάλληλα εκπαιδευμένο ειδικό να θεραπεύει μέσω της συζήτησης και του λόγου.

Η ψυχοθεραπεία βοηθάει στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου, δηλαδή βοηθά τον θεραπευόμενο αρχικά να κατανοήσει τις βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων στη ζωή του και στη συνέχεια να μπορέσει να κάνει επιφέρει αλλαγές τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Σχετικά με την ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι:

• στη χώρα μας πλήθος ψυχιάτρων & ψυχολόγων χρησιμοποιούν τον όρο "ψυχοθεραπευτής" ή "ψυχοθεραπεύτρια", ανεξαρτήτου της κατάρτισης που έχουν και χωρίς απαραίτητα να είναι πιστοποιημένοι ψυχοθεραπευτές.
• ακόμα μεγαλύτερο πλήθος μη-ειδικών καπηλεύεται τον όρο "ψυχοθεραπευτής" ή τον όρο "ψυχοθεραπεία".
• Οι "ψυχοθεραπευτές" έχουν διαφορετικό background βασικής (πανεπιστημιακής) εκπαίδευσης, που μπορεί να τους κάνει περισσότερο ή λιγότερο κατάλληλους για την άσκηση της ψυχοθεραπείας (μετά από εξειδίκευση). Οι πλεόν ειδικοί της ψυχικής υγείας είναι οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι.
• τα είδη ψυχοθεραπείας είναι πάρα πολλά, με τις πιο διαδεδομένες μορφές να είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία CBT, gestalt, συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεία και ψυχανάλυση.

Ποια η διαφορά μεταξύ Ψυχιάτρου, Ψυχολόγου, Ψυχοθεραπευτή, Ψυχαναλυτή

Διευκρινήσεις σχετικά με την Ψυχοθεραπεία:

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε τα εξής:

• Δεν είναι όλα τα ήδη και μορφές ψυχοθεραπείας το ίδιο αποτελεσματικά ή κατάλληλα για όλα τα προβλήματα.
• Είτε ένας ψυχίατρος/ψυχολόγος έχει εκπαιδευτεί 100 ώρες, είτε 200 ώρες, είτε 2,000 ώρες, έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τον όρο "ψυχοθεραπευτής". Η  διάρκεια ειδίκευσης στην ψυχοθεραπεία ποικίλει, για παράδειγμα με την γνωσιακή-συμπεριφορική να έχει διάρκεια 2 έτη, ενώ στη συστημική-οικογενειακή 4 έτη εκπαίδευση. Ως εκ τούτου δεν είναι δυνατό κανείς να ξεχωρίσει τις διαφορές από τον τίτλο "ψυχοθεραπευτής" και μόνο, αλλά από τις σχετικές πιστοποιήσεις.
• Επίσης αναλόγως το είδος ψυχοθεραπείας, άλλοτε είναι απαραίτητη και άλλοτε όχι, η προσωπική (βιωματική) θεραπεία του ειδικού. Για παράδειγμα, στη συστημική-οικογενειακή ψυχοθεραπεία και gestalt, είναι απαραίτητη η (τουλάχιστον) 4ετής ψυχοθεραπεία του ίδιου του ειδικού, όχι όμως και στη γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία CBT. Αυτό έχει τεράστια σημασία γιατί ένας ειδικός ο οποίος έχει κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία, σημαίνει ότι έχει δουλέψει σε κάποιο βαθμό τις δικές του πληγές, πεποιθήσεις, προκαταλήψεις. Για αυτό είναι εξαιρετικής σημασίας να επιλέξετε κάποιον ο οποίος έχει κάνει ο ίδιος ψυχοθεραπεία (σε αντίθεση με εκείνους που έχουν παρακολουθήσει μόνο σεμινάρια).

Μπορεί αυτές οι παραπάνω πληροφορίες να μοιάζουν περισσότερο τεχνικές και να θέλετε να τις προσπεράσετε, αλλά έχουν τεράστια σημασία σε αυτά που θα συναντήσετε.

Ποια μέθοδο ψυχοθεραπείας να επιλέξω;

Υπάρχουν πάρα πολλές μορφές ψυχοθεραπείας, είναι δύσκολο να γνωρίζετε ποιο θεραπευτικό σύστημα (ποια συγκεκριμένη κατεύθυνση/τεχνική/μέθοδος) θα σας ταιριάξει καλύτερα ή ποια ταιριάζει στα προβλήματα που παρουσιάζετε.

Ονομαστικά αναφέρουμε ορισμένες: Συστημική Θεραπεία, Ψυχανάλυση, Συμπεριφορική - Γνωσιακή Θεραπεία, Ανθρωπιστική Σχολή, Προσωποκεντρική Θεραπεία, Gestalt, Σωματική Ψυχοθεραπεία, ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης, Δραματοθεραπεία, Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, Γιουνγκιανή – Αναλυτική Ψυχοθεραπεία, Γνωστική Αναλυτική ψυχοθεραπεία, Ψυχοθεραπεία με επίκεντρο την εύρεση λύσεων και Συμβουλευτική, Διαπροσωπική Ψυχοθεραπεία.

Θα συστήναμε γενικά να προτιμήσετε τη Συστημική (Συνθετική) Ψυχοθεραπεία, τη Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (ΓΑΨ) και Gestalt, και να αποφύγετε την Ψυχανάλυση (υπερβολικά μακροπρόθεσμη, ιδιαίτερα χρονοβόρα και κοστοβόρα, με αβέβαια αποτελέσματα) . Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία CBT μπορεί να είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση φοβιών και την κατανόηση των ιδεοληψιών και της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, όταν αυτές έχουν επιφανειακές ρίζες/αιτίες, ωστόσο δεν σας την συστήνουμε για πιο ουσιαστικά (συναισθηματικά) ζητήματα.

Ψυχανάλυση - Ψυχαναλυτής

Ο ψυχαναλυτής είναι ένας ψυχοθεραπευτής (ψυχίατρος ή ψυχολόγος) που ασκεί μία συγκεκριμένη μορφή ψυχοθεραπείας (από τις εκατοντάδες που υπάρχουν), την "ψυχανάλυση". Εδώ υπάρχει επίσης μία παρανόηση, δηλαδή το κοινό ταυτίζει την "ψυχανάλυση" με τη "ψυχοθεραπεία", χρησιμοποιούνται οι όροι αδιακρίτως. Η ψυχανάλυση (ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία) είναι βασισμένη στις ιδέες του Φρόιντ. Στην ψυχανάλυση ο ασθενής ενθαρρύνεται να μιλήσει ελεύθερα για ό,τι περνάει εκείνη την στιγμή από το μυαλό του, βασίζεται δηλαδή στον «ελεύθερο συνειρμό», στα όνειρα και σε θεωρίες που αποδίδουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας σε ενδοψυχικές συγκρούσεις συνδεδεμένες με την σεξουαλικότητα.

Η προσωπική μας άποψη για την ψυχανάλυση είναι ότι γενικά είναι πολύ πιο απρόσωπη σε σχέση με τα άλλα είδη ψυχοθεραπείας, απαιτεί πάρα πολύ χρόνο (χρόνια), και έχει αβέβαια αποτελέσματα. Υπάρχουν πλέον πολύ πιο αποτελεσματικές θεραπευτικές μέθοδοι.

Να απευθυνθώ σε Ψυχολόγο ή Ψυχίατρο;

Όπως περιγράψαμε στην αρχή του άρθρου αυτού, το πρώτο βήμα είναι να κάνετε το τεστ κατάθλιψης ή/και το τεστ κρίσεων πανικού. Από εκεί και πέρα (α) η βαρύτητα των συμπτωμάτων/θεμάτων που αντιμετωπίζετε,  (β) η ταχύτητα με την οποία επιθυμείτε/χρειάζεται αυτά να αντιμετωπιστούν, και (γ) οι πεποιθήσεις/προκαταλήψεις σας για τη "θεραπεία", θα καθορίσουν την επιλογή σας.

Εάν υπάρχει ψυχοπαθολογία (όπως κατάθλιψη ή κρίση πανικού), χρειάζονται απαραιτήτως τη φροντίδα ενός ψυχιάτρου. Αν ο ψυχίατρος είναι και πραγματικός ψυχοθεραπευτής, θα μπορέσει να σας βοηθήσει να ρίξετε φως στις πραγματικές αιτίες των όσων αντιμετωπίζετε. Αν όχι, θα πρέπει να συμπληρώσετε τη θεραπεία, εκτός από τα φάρμακα που θα πάρετε, με ένα ψυχοθεραπευτή.

Είναι καίριας σημασία να καταλάβετε όπως ήδη αναλύσαμε πως η ψυχοθεραπεία είναι μια έξτρα εξειδίκευση, τόσο για ψυχιάτρους, όσο και για ψυχολόγους. Ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος δεν είναι απαραιτήτως και εκπαιδευμένος/πιστοποιημένος "ψυχοθεραπευτής". Το πιο σημαντικό λοιπόν είναι να είναι ο άνθρωπος που θα επιλέξετε και ψυχοθεραπευτής, γιατί ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να είναι απείρως πιο αποτελεσματικός από ένα μη-ψυχοθεραπευτή (η ψυχοθεραπεία, δεν είναι απλά μια "συζήτηση").

Στην Ελλάδα όμως ως γνωστόν "είσαι ότι δηλώσεις" και για αυτό είναι σημαντικό ο θεραπευτής να είναι ακαδημαϊκά καταρτισμένος και πιστοποιημένος, μιας και πολλοί χρησιμοποιούν τον όρο "ψυχοθεραπευτής" καταχρηστικά. Το σημείο αυτό χρειάζεται προσοχή γιατί πολλοί οικειοποιούνται την ιδιότητα, χωρίς να έχουν την κατάλληλη κατάρτιση, εκπαίδευση και εμπειρία. Ελέγξτε λοιπόν τις πιστοποιήσεις και το βασικό πτυχίο του θεραπευτή (από ποια πανεπιστημιακή σχολή προέρχεται).

Το επόμενο σημαντικό στοιχείο είναι η θεραπευτική σας σχέση. Δηλαδή χρειάζεται ο θεραπευτής να είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο νιώθετε άνετα να συζητήσετε τα όσα σας απασχολούν. Εννοείται πως στις πρώτες συνεδρίες θα υπάρχει μία δυσκολία να ανοιχτείτε, αλλά αν αυτό συνεχίζετε ή δεν βοηθιέστε αρκετά ή ο θεραπευτής δεν έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη σας, μη διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια αλλού.

Σχετικά με την ψυχοθεραπεία και το φύλο του θεραπευτή, έχει δευτερεύουσα σημασία. Ωστόσο, αν υπάρχει διαχρονικά πολύ κακή σχέση με κάποιον από τους γονείς, είναι προτιμότερο να διαλέξετε θεραπευτή του άλλου φύλου για την αρχή του ταξιδιού της ψυχοθεραπείας (διαφορετικά ο θυμός σας θα σταθεί ασυνειδήτως εμπόδιο μέσω της μεταβίβασης).

Σε περίπτωση που ανησυχείτε για κάποιον δικό σας άνθρωπο, το καλύτερο είναι να ζητήσει βοήθεια ο ίδιος. Είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ στοιχείο για τη θεραπεία ο άνθρωπος να έχει ο ίδιος κίνητρο για θεραπεία.

Για τον άνθρωπο που έχει ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει σαν ένα καρφί. Abraham Maslow

Ψυχολόγος ή Ψυχίατρος, ή και  Ψυχοθεραπευτής;

Απαραιτήτως ψυχοθεραπευτής! Και με βάση το παραπάνω γνωμικό (για τον άνθρωπο που έχει ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει σαν ένα καρφί), θα θέλαμε να σημειώσουμε την άποψή μας πάνω στο θέμα. Θεωρούμε σημαντικό λοιπόν να υπάρχει μία ευελιξία στον θεραπευτή και μια πλούσια θεραπευτρική φαρέτρα, ώστε να μπορεί να εξατομικεύει τη θεραπεία για τον κάθε θεραπευόμενο, και να μην έχει μία λύση "κονσέρβα" για όλους. Η άποψή μας είναι πως ένας ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής είναι ο καταλληλότερος, δηλαδή έχει τη δυνατότητα να διαγνώσει και να θεραπεύσει ένα φάσμα καταστάσεων και διαταραχών (από τις πιο ήπιες έως τις πιο βαριές) με διάφορα θεραπευτικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του. Επίσης, ένας ψυχίατρος μπορεί να κάνει διάγνωση, ώστε να ξέρετε τι αντιμετωπίζετε, και να σας συμβουλέψει για την βέλτιστη θεραπεία, πράγματα που δεν μπορεί να κάνει ένας ψυχολόγος.

Λόγω προκαταλήψεων και ταμπού, οι άνθρωποι συχνά καταλήγουν σε ακατάλληλους "θεραπευτές" και ταλαιπωρούνται για χρόνια, ενώ με τις κατάλληλες παρεμβάσεις (ψυχοθεραπευτικές ή/και φαρμακευτικές) μπορούν να δοθούν λύσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Όπως εξηγήσαμε παραπάνω, το κοινό λανθασμένα ταυτίζει τον "ψυχολόγο" με τον "ψυχοθεραπευτή", και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε θεραπευτικά λανθασμένες επιλογές.

Προσοχή σε Συμβούλους, Coach και "θεραπευτές" !

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι στη χώρα μας, στο χώρο της ψυχικής υγείας (και ιδίως της ψυχολογίας/ψυχοθεραπείας) επικρατεί το χάος. Σήμερα υπάρχουν πολλοί που φέρουν γενικούς τίτλους όπως Σύμβουλος, Coach ή Θεραπευτής οι οποίοι φυσικά δεν είναι ειδικοί ψυχικής υγείας ούτε έχουν σχέση με την ψυχοθεραπεία, ωστόσο αναλαμβάνουν "θεραπείες" και σεμινάρια χωρίς να δεσμεύονται από κάποια δεοντολογία, ένα επαγγελματικό και ηθικό πλαίσιο.

Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε ποιον απευθύνεστε και εμπιστεύεστε τη ζωή σας. Εξετάστε την βασική ιδιότητα (πτυχίο), τις πιστοποιήσεις και κυρίως τους συλλόγους στους οποίους ανήκει κάποιος. Ψυχοθεραπευτές που ανήκουν σε μεγάλους επαγγελματικούς ψυχοθεραπευτικούς συλλόγους, όπως για παράδειγμα στην ΕΛΕΣΥΘ, EFTA, EAP, έχουν περάσει από ελέγχους για την κατάρτισή τους.

Τιμές ψυχοθεραπείας

Οι τιμές της ψυχοθεραπείας διαφέρουν κατά πολύ, αναλόγως της ιδιότητας, της κλινικής εμπειρίας και της εκπαίδευσης. Μπορεί κανείς να βρει δωρεάν συνεδρίες (συνήθως σε δημόσια κέντρα ψυχικής υγείας ή εκπαιδευόμενους θεραπευτές), ψυχοθεραπεία με 20 ευρώ ή σχετικά χαμηλό κόστος, ή τιμές που κυμαίνονται από 60-150 ευρώ τη συνεδρία.

Ένας ψυχίατρος που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην ψυχοθεραπεία με χρόνια εκπαίδευσης, κλινικής εμπειρίας και προσωπικής θεραπείας (και έχει για παράδειγμα την πιστοποίηση ψυχοθεραπείας ECP), λογικό είναι να είναι πολύ πιο αποτελεσματικός "ψυχοθεραπευτής" από κάποιον άλλον που χρησιμοποιεί τον ίδιο τίτλο, και φυσικά θα αμοίβεται αντίστοιχα περισσότερο.

Υπάρχουν άλλες τεχνικές και λύσεις;

Υπάρχουν πάρα πολλές θεραπευτικές τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν επικουρικά και να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες, αναλόγως το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος, όπως για παράδειγμα EMDR (για την αποτελεσματική επεξεργασία ψυχολογικών τραυμάτων), το EFT (για την συναισθηματική επαφή ζευγαριών), το NLP (νευρογλωσσικός προγραμματισμός) για την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, το Life Coaching για την αυτοπεποίθηση και τη λήψη αποφάσεων ζωής, κα. Παρομοίως και άλλα θεραπευτικά συστήματα (όπως η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός) μπορούν να είναι πολύτιμα για την αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας (για παράδειγμα: κατάθλιψη, άγχος, πένθος, βουλιμία, κα).

Άλλα σχετικά άρθρα:

Ποια η διαφορά μεταξύ Νευρολόγου και Ψυχιάτρου;