ΨΥΧΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ – πως θεραπεύονται οι πληγές της ψυχής;

Ψυχικό Τραύμα - τι είναι & πως θεραπεύεται

Σχεδόν όλοι μας μπορούμε να θυμηθούμε κάποια άσχημα γεγονότα από την παιδική ηλικία ή την εφηβεία. Ωστόσο, καθώς περνάνε τα χρόνια και οι δεκαετίες, η λίστα αναπόφευκτα μεγαλώνει. Δυστυχώς ένα ψυχικό τραύμα αφήνει σημάδια, αποτελεί μια ανοιχτή ψυχολογική πληγή που επηρεάζει την προσωπικότητα, τις πεποιθήσεις μας και τη στάση μας για τη ζωή και τους άλλους ανθρώπους. Οι άσχημες εμπειρίες αφήνουν ουλές – μπορεί ίσως όχι στο σωματικό επίπεδο – αλλά σίγουρα στην ψυχή μας, δηλαδή στον ψυχικό μας κόσμο. Μερικές φορές μεγαλώνοντας ξεχνάμε ότι δεν είναι φυσιολογικές. Και απλά προσδοκάμε να αντέξουμε αυτό το μαρτύριο…

Ένα ψυχικό τραύμα μπορεί να αφορά την παιδική ή την ενήλικη ζωή μας, όπως για παράδειγμα κακοποίηση στην παιδική ηλικία, κακοποίηση στις σχέσεις (σωματική, σεξουαλική, λεκτική, bullying) καθώς και άλλες τραυματικές καταστάσεις όπως κάποιο ατύχημα, τροχαίο, ληστεία, και γενικότερα εμπειρίες μέσα από τις οποίες έχουν έρθει σε επαφή με τον θάνατο όπως οι φυσικές και μαζικές καταστροφές, που για παράδειγμα συνοδεύουν την κλιματική αλλαγή στην εποχή μας. Οι συνέπειες ενός ψυχικού τραύματος και τα συμπτώματα που προκαλούν, βασανίζουν τον άνθρωποι και μπορούν να διαρκέσουν μια ολόκληρη ζωή σε κάποιες περιπτώσεις.

Οι άνθρωποι που βιώνουν κάποιο ψυχικό τραύμα δεν υποφέρουν μόνο από θέματα ψυχικής υγείας (όπως η κατάθλιψη και το άγχος), αλλά μπορεί και σε οργανικό επίπεδο να συμβαίνουν σημαντικές αλλαγές στον εγκέφαλό τους. Ιδίως τα ψυχολογικά τραύματα της παιδικής ηλικίας μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την ανάπτυξη και την λειτουργία του εγκεφάλου, και να θέσουν τις βάσεις για σημαντικές σωματικές ή ψυχικές νόσους αργότερα (ακόμα και σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, κλπ).

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν κάποιος βιώνει ένα ψυχικό τραύμα;

Όταν ένα άτομο βιώνει ένα τραύμα, στον εγκεφάλο αντανακλαστικά ενεργοποιείται ο μηχανισμός ʺπάλης ή φυγήςʺ (fight or flight) για να προστατευθεί από τον κίνδυνο. Το σώμα και το μυαλό “κατεβάζουν ρολά” μέχρι η απειλή να περάσει και το νευρικό σύστημα να επανέλθει σε φυσιολογική λειτουργία. Τα σοβαρά τραύματα ωστόσο, μπορεί να διατηρήσουν το σύστημα αυτό ενεργοποιημένο για μεγάλο χρονικό διάστημα και να οδηγήσουν σε εφιάλτες, αναδρομές στο παρελθόν και γενικότερα σε μια ευαισθησία και υπερεγρήγορση του νευρικού συστήματος.

Σύμφωνα με τις νευροαπεικονιστικές μελέτες η περιοχή του εγκεφάλου που επηρεάζεται από το τραύμα είναι η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος και μεσοκοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός. Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου είναι ρυθμιστές του στρες και εξηγούν γιατί το στρες συνεχίζεται και μετά το τραύμα ως γεγονός. Οι οργανικές αλλαγές σε αυτά τα τμήματα του εγκεφάλου είναι υπεύθυνες για την μνήμη και την διαφοροποίηση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος.

Οι άνθρωποι με μετατραυματικό στρες (PTSD) έχουν μειωμένο όγκο στον ιππόκαμπο εξαιτίας των αυξημένων ορμονών του άγχους. Σαν αποτέλεσμα ίσως να υπάρχει πρόβλημα στον διαχωρισμό του παρόντος και του παρελθόντος που οδηγεί σε αποφυγή καταστάσεων που υπενθυμίζουν το τραύμα. Η απώλεια όγκου που υπάρχει στον μεσοκοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό είναι σημαντική καθώς ελέγχει την αντίδραση στα συναισθήματα. Η απώλεια όγκου σε αυτή την περιοχή δυσκολεύει τα άτομα με PTSD να ελέγχουν τις αντιδράσεις και την συμπεριφορά τους. Η διογκωμένη αμυγδαλή προκαλεί αρνητική διάθεση και δυσκολία στον έλεγχο των συναισθημάτων.

Ψυχικό τραύμα - θεραπεία και αντιμετώπιση

Ευτυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις είναι δυνατό να αντιστραφούν τα αποτελέσματα του ψυχικού τραύματος. Η ψυχοθεραπεία και το EMDR αποτελεί μια εξαιρετική θεραπευτική μέθοδο, ενώ ακολουθούν άλλες μέθοδοι όπως ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός, η θεραπευτική ύπνωση και άλλες θεραπείες που "επαναπρογραμματίζουν" το μυαλό και αντιστρέφουν τις αλλαγές στον εγκέφαλο. Οι τεχνικές εξάσκησης του μυαλού βοηθούν το άτομο να συνδεθεί με τον εαυτό του και βελτιώνει την λειτουργία του εγκεφάλου. Επίσης, υπάρχει πάντα και η επιλογή των φαρμάκων, που μπορεί να συμπληρώσει τη θεραπεία και όπως δείχνουν οι μελέτες, να επαναφέρει στη φυσιολογική λειτουργία περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος, περιοχή που εμπλέκεται στο τραύμα.

Εκτός του PTSD, το ψυχικό τραύμα μπορεί να οδηγήσει και σε άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς όπως η κατάθλιψη, το άγχος, κρίσεις πανικού και η κατάχρηση ουσιών. Πολλές από τις επιδράσεις στον εγκέφαλο που επηρεάζουν την συμπεριφορά του ατόμου μπορούν να αναστραφούν και να ελαχιστοποιηθούν με την κατάλληλη θεραπεία.

Ψυχικό τραύμα στην παιδική ηλικία και η ανάπτυξη του εγκεφάλου

Είναι μεγάλο το ποσοστό των ανθρώπων που βιώνουν κάποιο τραυματικό γεγονός στην παιδική ηλικία, ενώ ο εγκέφαλος τους ακόμη αναπτύσσεται. Τα παιδιά με μετατραυματικό στρες έχουν αλλαγές στον όγκο στην επιφάνεια των λοβών. Οι λοβοί είναι μια περιοχή βαθιά στον εγκεφαλικό φλοιό που είναι σημαντικοί για την αυτογνωσία και τις αντιδράσεις στα εξωτερικά ερεθίσματα. Τα παιδιά επηρεάζονται περισσότερο από ένα ψυχικό τραύμα από ότι οι ενήλικες, αλλά με την πρώιμες παρεμβάσεις και θεραπεία μπορούν να ελαχιστοποιηθούν οι επιδράσεις ενός ψυχικού τραύματος.

Τα μεγαλύτερα παιδιά χρειάζονται να μάθουν να διαχειρίζονται το στρες και την διαδικασία ενός τραυματικού γεγονότος με τέτοιο τρόπο που να προλαμβάνει την μακροπρόθεσμη βλάβη στην ψυχική τους υγεία. Ευτυχώς, με την κατάλληλη θεραπεία τα παιδιά μπορούν να επανέλθουν από ένα ψυχολογικό τραύμα και να βελτιώσουν την λειτουργία του εγκεφάλου τους.

Ψυχικό τραύμα: επιδράσεις και συμπτώματα

Υπάρχουν πολλές μορφές ψυχικού τραύματος που μπορούν να οδηγήσουν σε διαφορετικά συμπτώματα και σύνδρομα:

1. Μετατραυματικό στρες (PTSD)

Το μετατραυματικό στρες PTSD έγινε αρχικά γνωστό ως μια αρνητική συνέπεια στους στρατιώτες από το βίωμα ενός πολέμου. Πλέον ο όρος αφορά γενικά ανθρώπους που πάσχουν από μια μετατραυματική διαταραχή και βιώνουν έντονο στρες με την μορφή αϋπνίας, εφιαλτών, άγχους, υπερεγρήγορσης και φόβου. Συχνά τα συμπτώματα μπορεί να είναι τόσο σοβαρά που χρειάζονται φάρμακα και συστηματική ψυχοθεραπεία.

2. Κατάθλιψη 

Η κατάθλιψη συχνά εμφανίζεται σε ανθρώπους που έχουν υποστεί κάποιο ψυχικό τραύμα, πρόσφατα ή στο μακρινό παρελθόν. Τα ψυχικά τραύματα ειδικά αν είναι παρατεταμένα, μπορούν να επηρεάσουν την χημεία του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, οι αλλαγές που συμβαίνουν στο μεταιχμιακό σύστημα και στους αδένες της υπόφυσης επιδρούν στον εγκέφαλο και προκαλούν αϋπνία και υπερδιέγερση. Η κατάθλιψη μπορεί να επιφέρει χημικές αλλαγές και αρνητικά αισθήματα, όπως η απελπισία, που επηρεάζουν όλο και περισσότερο τις πτυχές της λειτουργικότητας ενός ανθρώπου.

3. Φυσικές ασθένειες και ψυχοσωματικά συμπτώματα

“Ότι δεν λέει το στόμα, το λέει το σώμα” !

Αν και το ψυχικό τραύμα ξεκινά από το μυαλό και τα συναισθήματα, συχνά επηρεάζει και το σώμα. Το σοκ και το στρες του τραύματος μπορεί να προκαλέσει πολλές αλλαγές στην χημική ισορροπία του οργανισμού με αποτέλεσμα να εμφανίζονται σωματικά προβλήματα, όπως υπέρταση, προβλήματα με το στομάχι, πονοκέφαλοι και ψυχοσωματικά προβλήματα όπως ο πόνος στο στήθος, κόμπος στο λαιμό, μουδιάσματα και μυρμηγικάσματα. Δυστυχώς, κάποιες από αυτές τις ασθένειες γίνονται μόνιμες όσο δεν έχει επεξεργαζεται ο άνθρωπος το τραύμα.

4. Άγχος

Το ψυχικο τραυμα κάποιες φορές είναι τόσο σοβαρό, που μπορεί να προκαλέσει διαταραχές άγχους. (όπως κρίσεις πανικού). Στην καθημερινότητα υπάρχουν αφορμές οι οποίες μπορούν να μας μεταφέρουν συναισθηματικά στο “εκεί και τότε”, στη στιγμή του τραύματος προκαλώντας συμπτώματα άγχους – αυτά τα συμπτώματα συνήθως περιλαμβάνουν ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρέμουλο και φόβο. Αυτά τα συμπτώματα, μαζί με πολλά άλλα, μπορεί να προκαλέσουν ακόμα και κρίσεις πανικού οι οποίες συχνά είναι δύσκολο να τις διαχειριστούν οι άνθρωποι.

5. Απώλεια μνήμης

Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο πως το ψυχικό τραύμα επιδρά αρνητικά στη μνήμη. Εξαιτίας των έντονων συναισθηματικών τραυμάτων, πολλές εμπειρίες κακοποίησης μπορεί να απωθούνται. Η απώλεια της μνήμης επίσης επιδρά στο πως συγκρατούμε πληροφορίες στη ζωή μας. Επειδή μερικά ψυχολογικά τραύματα είναι τόσο άσχημα, μπορεί να συμβεί ανεπανόρθωτη βλάβη σε βασικές δομές του εγκεφάλου με αποτέλεσμα σημαντική απώλεια μνήμης, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στη διαχωριστική αμνησία.

6. Αποφυγή

Αν και δεν ακούγεται σαν πρόβλημα, η αποφευκτικότητα μπορεί να προκαλέσει σημαντική βλάβη στη ζωή ενός ανθρώπου.

Πολλοί άνθρωποι που έχουν κάποιο ψυχικό τραύμα για μεγάλη χρονική περίοδο αποφεύγουν ανθρώπους, μέρη και δραστηριότητες.

Αυτό συμβαίνει γιατί η αποφυγή είναι λιγότερο επώδυνη από το να αντιμετωπίσουν το φόβο, τον πόνο και τα πιθανά προβλήματα,ίσως επειδή υποφέρουν ήδη αρκετά από το πρωταρχικό τραύμα και δεν μπορούν να διαχειριστούν οτιδήποτε άλλο.

Η αποφυγή είναι μια κλασσική αντίδραση σε πολλά προβλήματα, ιδίως στις σχέσεις, όπου για παράδειγμα ο ένας σύντροφος αποφεύγει να έχει μια ουσιαστική συζήτηση, αποφεύγει να συζητήσει ένα θέμα που απασχολεί το ζευγάρι. Δυστυχώς όμως η σιωπή όχι μόνο δεν φέρνει καμία λύση, αλλά επιδεινώνει τα προβλήματα. Η επικοινωνία είναι το κλειδί για μια υγιή σχέση, ενώ αποφυγή είναι “αυτοκτονία” για την σχέση.

7. Αυτοτραυματισμός

Μια από τις πιο επικίνδυνες συνέπειες του ψυχολογικού τραύματος είναι οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν συμπεριφορές όπως το κόψιμο, μέχρι το εθιστικό ξύσιμο. Ακόμη και το μάσημα των νυχιών μπορεί να είναι αυτοτραυματισμός υπό κάποιες συνθήκες. Το ψυχικο τραυμα οδηγεί στο σχηματισμό κάποιων πεποιθήσεων, που περιλαμβάνουν την ανάγκη για τιμωρία του εαυτού επειδή είτε οι άνθρωποι θεωρούν ότι το τραύμα ήταν δικό τους λάθος, είτε επειδή νιώθουν ενοχές που επιβίωσαν, είτε επειδή υπάρχει η ανάγκη να καταστείλει ή να εκτονώσει κανείς τον ψυχικό και σωματικό πόνο. Ο αυτοτραυματισμός μπορεί επίσης να είναι μια εξωτερίκευση του άγχους, προσπάθεια μάταιη αλλά αναγκαία, όπως οι εξαρτήσεις.

8. Ψευδαισθήσεις και Παραισθήσεις

Αν και οι ψευδαισθήσεις δεν είναι τόσο συχνές όσο άλλες επιδράσεις ενός ψυχολογικού τραύματος, μπορεί να είναι επικίνδυνες. Επειδή το ψυχικό τραύμα αφήνει ένα βαθύ αποτύπωμα στο μυαλό, μπορεί ο εγκέφαλος να ερμηνεύει λανθασμένα ή υπερβολικά διάφορα ερεθίσματα. Αυτά τα σήματα δημιουργούν μια ψεύτικη εικόνα στην αντίληψή μας.

Υπάρχει ελπίδα για τα άτομα με ψυχικό τραύμα;

Φυσικά και υπάρχει ελπίδα. Υπάρχουν πολλά που μπορείτε να δοκιμάσετε για να ξεκινήσετε την διαδικασία της θεραπείας. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να κατανοήσετε την ρίζα του προβλήματος. Πότε συνέβη το τραύμα; Ποιος ήταν ο αυτουργός; Για πόσο καιρό συνεχίστηκε; Όλοι αυτοί οι παράγοντες θα σας βοηθήσουν να καθορίσετε τον καλύτερο τρόπο ανάρρωσης. Κάποιες βασικές αρχές είναι οι παρακάτω.

Ένα ψυχικό τραύμα δεν υπάρχει λόγος να καθορίζει εσάς και τη ζωή σας. Μπορείτε να το ξεπεράσετε.

Επαγγελματική βοήθεια: Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι να ζητήσετε βοήθεια από ένα ειδικό της ψυχικής υγείας. Μπορεί αυτό να το έχετε ξανακούσει, αλλά η αλήθεια είναι πως ένας ψυχοθεραπευτής με εμπειρία θα σας βοηθήσει να επεξεργαστείτε τις επώδυνες αναμνήσεις και βιώματα, αλλά και θα σας βοηθήσει να ξεκινήσετε το ταξίδι σας προς την ελευθερία από το παρελθόν και ότι άλλο σας πονάει.

Ανακαλύψτε την αιτία: Χρειάζεται να βρείτε τη ρίζα της συμπεριφοράς σας (που συχνά πηγάζει από τραύματα της παιδικής ηλικίας). Αν δεν μπορείτε να θυμηθείτε πράγματα από το παρελθόν, αλλά αισθάνεστε πως κάτι άσχημο σας είχε συμβεί στο παρελθόν, μπορείτε να μιλήσετε σε συγγενείς, φίλους και την οικογένειά σας για να πάρετε περισσότερες πληροφορίες. Θεραπευτικά, αυτό το πρώτο βήμα θα χρειαστεί χρόνο αν δεν έχετε αναμνήσεις και όταν πλέον αυτές αρχίσουν να έρχονται, θα χρειαστείτε ένα καλό ψυχοθεραπευτή για να σας κρατά συγκροτημένους όσο τα επεξεργάζεστε.

Περιορίστε τις αρνητικές επιδράσεις: Αν αισθάνεστε ότι περιβάλλεστε από τοξικά άτομα που σας συμπεριφέρονται κακοποιητικά, τότε χρειάζεται να ξανασκεφτείτε αυτές τις σχέσεις. Αν κάποιος συνεχίζει να σας κακοποιεί, δεν θα μπορέσετε ποτέ να θεραπευτείτε. Συχνά τα άτομα που μας κακοποιούν είναι τα πιο κοντινά μας, και μπορεί να χρειαστεί να πάρετε απόσταση από κάποιον αγαπημένο για να ξαναβρείτε τον εαυτό σας και ξεκινήσετε την ζωή σας από την αρχή.

“Ότι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό”: Κανένας δεν θα ενδιαφερθεί για την δικιά σας ευτυχία, πρέπει να πάρετε την ζωή σας στα χέρια σας. Μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία αναγέννησης, σαν το Φοίνικα που ξαναγεννιέται από τις στάχτες του, και να βγείτε πιο δυνατοί μέσα από αυτό.

Μάθετε να αγαπάτε τον εαυτό σας: Μπορεί να ακούγεται κοινότυπο, αλλά είναι το πιο δύσκολο από όλα. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο χρειάζεται να μάθετε να αγαπάτε τον εαυτό σας. Να πιστέψετε ότι είστε ένα υπέροχο άτομο και πως αξίζετε τα καλύτερα στη ζωή σας. Να εκτιμήστε τις απόψεις σας και τις επιλογές σας, να κατανοήστε ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι και χρειάζεται να βρείτε τη δική σας θέση στο μονοπάτι της ζωής που εσείς οι ίδιοι θα αποφασίσετε να ακολουθήσετε.

EMDR θεραπεία για το ψυχολογικό τραύμα

Αν και το ψυχικό τραύμα μπορεί να επιβαρύνει την ψυχική υγεία ενός ατόμου και έχει σοβαρές συνέπειες σε σημαντικές λειτουργίες, η ανάρρωση είναι δυνατή. Το EMDR είναι μια εξαιρετική ψυχοθεραπευτική τεχνική που επικεντρώνεται στην επεξεργασία του ψυχικού τραύματος, και  προσφέρει συναισθηματική σταθεροποίηση, ενίσχυση της αίσθησης της ασφάλειας, της ελπίδας, της μείωσης ενοχών και την αύξηση της αυτοπεποίθησης.

Αν νομίζετε ότι έχετε συμπτώματα PTSD μπορείτε να κάνετε το online τεστ για το μετατραυματικό στρες για μια πρώτη εκτίμηση.

Ομοιοπαθητική και ψυχολογικό τραύμα

Η ομοιοπαθητική μπορεί να προσφέρει συμπληρωματικά πολλά στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών τραυμάτων, του σοκ και των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, με φυσικό τρόπο, χωρίς φάρμακα και χωρίς παρενέργειες, και είναι πάντα μία καλή ιδέα να συμπληρώνει την ψυχοθεραπεία.