Τι είναι η Σεροτονίνη; Εγκεφαλική λειτουργία και φάρμακα
Σεροτονίνη
Η σεροτονίνη είναι μια χημική ουσία που έχει πολλαπλές λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα. Εντοπίζεται κυρίως στον εγκέφαλο, στο έντερο και στα αιμοπετάλια. Παίζει σημαντικό ρόλο στην όρεξη, στα συναισθήματα, στην κίνηση, στη συμπεριφορά και στις λειτουργίες του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Μερικές φορές η σεροτονίνη αποκαλείται η “ορμόνη της ευτυχίας”, επειδή συμβάλλει στην ευεξία και στην ευτυχία, παίζει ρόλο κλειδί στην διατήρηση της ισορροπίας της διάθεσης. Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης συνδέονται με την κατάθλιψη.
Η επιστημονική ονομασία της είναι 5-υδροξυτρυπταμίνη ή 5-HT. Η σεροτονίνη δημιουργείται από μια βιοχημική διαδικασία μετατροπής που συνδέει την τρυπτοφάνη, ένα συστατικό των πρωτεϊνών με την υδροξυλάση της τρυπτοφάνης. Μαζί σχηματίζουν την σεροτονίνη. Θεωρείται ένας "νευροδιαβιβαστής", αν και κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι είναι "ορμόνη". Παράγεται στο λεπτό έντερο και στον εγκέφαλο, και επίσης εντοπίζεται στα αιμοπετάλια και στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ). Η σεροτονίνη δεν μπορεί να διαπεράσει τον φραγμό του εγκεφάλου (αιματοεγκεφαλικός φραγμός), έτσι η σεροτονίνη που χρησιμοποιείται μέσα στον εγκέφαλο πρέπει να παράγεται μέσα στον εγκέφαλο.
Ως νευροδιαβιβαστής, η σεροτονίνη μεταφέρει μηνύματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων, ρυθμίζοντας την επικοινωνία τους. Παίζει ρόλο κλειδί στο κεντρικό νευρικό σύστημα (KNΣ) και στη συνολική λειτουργία του σώματος, και ειδικά της γαστρεντερικής οδού. Μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της σεροτονίνης και του μεταβολισμού των οστών, της παραγωγής γάλακτος, της αναγέννησης του ήπατος και της κυτταρικής διαίρεσης. Επηρεάζει επίσης τα κύτταρα του εγκεφάλου, άμεσα και έμμεσα. Είναι πρόδρομος της μελατονίνης, που βοηθά στη ρύθμιση του κικάρδιου ρυθμού και του “εσωτερικού ρολογιού”.
Γιατί είναι σημαντική η Σεροτονίνη;
Η σεροτονίνη ως νευροδιαβιβαστής έχει πολλαπλές σημαντικές λειτουργίες:
Λειτουργία του εντέρου: Η μεγαλύτερη ποσότητα σεροτονίνης εντοπίζεται στην γαστρεντερική οδό, όπου ρυθμίζει την λειτουργία και την κινητικότητα του εντέρου. Επίσης μειώνει την όρεξη κατά τη διάρκεια του φαγητού.
Διάθεση: Στον εγκέφαλο, επηρεάζει τα επίπεδα της διάθεσης, του άγχους και της ευτυχίας.
Πόνος: Ρυθμίζει την αντίληψη του πόνου, μπορεί να ενισχύσει ή αναστείλει την επεξεργασία του πόνου σε διάφορα επίπεδα του νευρικού συστήματος. Για αυτό και η ψυχολογία έχει τεράστια επιρροή στην αντίληψη του σωματικού πόνου.
Ύπνος: βοηθά στη ρύθμιση των κύκλων ύπνου-αφύπνισης και του βιολογικού ρολογιού του σώματος. Προάγει την εγρήγορση και εμπλέκεται στην εναλλαγή μεταξύ ύπνου REM και non-REM.
Θρόμβωση: Η σεροτονίνη συμβάλλει στον σχηματισμό θρόμβων. Απελευθερώνεται από τα αιμοπετάλια όταν υπάρχει κάποια πληγή/τραύμα.
Ναυτία: Αν φάτε κάτι που είναι τοξικό, το έντερο παράγει περισσότερη σεροτονίνη και προκαλείται διάρροια. Αυτό επίσης διεγείρει την περιοχή της ναυτίας στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα την ναυτία.
Οστική πυκνότητα: Μερικοί επιστήμονες συνδέουν τα υψηλά επίπεδα σεροτονίνης στα οστά με αύξηση της οστεοπόρωσης.
Σεξουαλική λειτουργία: Η σεροτονίνη εμφανίζεται να αναστέλλει την σεξουαλική δραστηριότητα. Τα αντικαταθλιπτικά SSRI αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης σε ανθρώπους με κατάθλιψη, αλλά το 40% των ανθρώπων που παίρνουν τα συγκεκριμένα φάρμακα έχουν κάποια συμπτώματα σεξουαλικής δυσλειτουργίας.
Σεροτονίνη και Κατάθλιψη
Δεν είναι τελείως ξεκάθαρο τι προκαλεί την κατάθλιψη, αλλά μια σημαντική θεωρία των τελευταίων 50 ετών υποστηρίζει ότι υπάρχει μια ανισορροπία των νευροδιαβιβαστών ή των ορμονών στο σώμα. Είναι γνωστό πλέον πως στον εγκέφαλο έχουν δράση περισσότεροι από 50 νευροδιαβιβαστές και η κατάθλιψη είναι μια σύνθετη, ετερογενής διαταραχή στην οποία εμπλέκονται βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Η κατάθλιψη συνδέεται με χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης (και ντοπαμίνης), αλλά η όλη διαδικασία είναι περίπλοκη και δεν μπορεί να εξηγηθεί αποκλειστικά με βάση τα επίπεδα ενός και μόνο νευροδιαβιβαστή. Δεν είναι ξεκάθαρο αν τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης συμβάλλουν στην κατάθλιψη ή το αντίστροφο, δηλαδή εάν η κατάθλιψη προκαλεί πτώση στα επίπεδα της σεροτονίνης.
Τα φάρμακα (αντικαταθλιπτικά SSRI και SNRI) που μεταβάλλουν τα επίπεδα της σεροτονίνης χρησιμοποιούνται για την θεραπεία της κατάθλιψης, της ναυτίας, και της ημικρανίας και παίζουν ρόλο στην παχυσαρκία και στη νόσο του Parkinson.
Θεραπεία της Κατάθλιψης με σεροτονινεργικά αντικαταθλιπτικά SSRI
Οι SSRIs είναι αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο προλαμβάνοντας την επανορρόφησή της. Ως εκ τούτου τα επίπεδα της σεροτονίνης παραμένουν υψηλά ανάμεσα στους νευρώνες του εγκεφάλου. Αυτός είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου θεωρείται ότι βελτιώνεται η διάθεση.
Ορισμένα αντικαταθλιπτικά SSRIs χάπια που είναι εγκεκριμένα για την θεραπεία της κατάθλιψης είναι:
Αν και ο ακριβής μηχανισμός δράσης δεν είναι ξεκάθαρος, τα αντικαταθλιπτικά SSRI και SNRI (και οι δύο κατηγορίες επηρεάζουν το μεταβολισμό της σεροτονίνης στον εγκέφαλο) θεραπεύουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης αυξάνοντας τα επίπεδα της σεροτονίνης ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα. Η τρέχουσα θεωρία για το πώς λειτουργούν τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι ότι μπορούν να αυξήσουν τη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή ενισχύουν τη δημιουργία νέων συνάψεων μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου. Έχει τεκμηριωθεί πλέον πως αυτό βοηθάει τα κυκλώματα του εγκεφάλου να "ξεκολλήσουν" από μια παθολογική κατάσταση (όπως της κατάθλιψης) και να αποκατασταθεί η υγιής εγκεφαλική λειτουργία. Οι SSRI χρησιμοποιούνται επίσης και σε άλλες περιπτώσεις, όπως για την θεραπεία συμπτωμάτων όπως η ανησυχία, οι κρίσεις πανικού, και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Αυτά τα συμπτώματα είναι κοινά με αυτά της κατάθλιψης (τεστ κατάθλιψης).
Σεροτονίνη - Εξέταση αίματος
Οι τιμές εξετάσεων αίματοςσεροτονίνης δεν αντανακλούν τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο (αλλά μόνο της περιφέρειας), για αυτό δεν έχει κανένα θεραπευτικό νόημα ή κλινική αξία η μέτρηση της τιμής της σεροτονίνης στο αίμα για την κατάθλιψη.
Αντιθέτως, η μέτρηση της σεροτονίνης στο αίμα, χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του καρκινοειδούς συνδρόμου και για την παρακολούθηση της θεραπείας των καρκινοειδών όγκων (οι όγκοι μπορεί να εντοπίζονται στο γαστρεντερικό σύστημα και να προκαλούν απελευθέρωση σεροτονίνης.)
Παρενέργειες των αντικαταθλιπτικών
Τα χάπια SSRIs και SNRI μπορεί να έχουν κάποιες παρενέργειες, οι οποίες συνήθως μειώνονται μετά από 1-2 εβδομάδες χρήσης. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν:
Ναυτία, διάρροια, απώλεια ή αύξηση βάρους, αυξημένη εφίδρωση, ζαλάδα
Το σύνδρομο της σεροτονίνης μπορεί να εμφανιστεί εάν ένας ασθενής λαμβάνει παράλληλα μεγάλες ποσότητες από δύο ή περισσότερα φάρμακα (ή άλλες ουσίες) που ενισχύουν την σεροτονίνη. Τα συμπτώματα υπερβολικής σεροτονίνης περιλαμβάνουν:
Ταραχή και ανησυχία, σύγχυση, αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αρτηριακή πίεση, διαστολή της κόρης, διάρροια πονοκεφάλους, τρέμουλο, εφίδρωση, απώλεια μυϊκού συντονισμού, ρίγη, μυϊκή ακαμψία
Το σεροτονινεργικό σύνδρομο οδηγεί σε υπερβολική νευρική δραστηριότητα. Είναι απειλητικό για τη ζωή στο 2-12% των περιπτώσεων. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, ακανόνιστο καρδιακό ρυθμό, επιληπτικές κρίσεις, και απώλεια αισθήσεων. Η θεραπεία επικεντρώνεται στην διαχείριση των συμπτωμάτων και την επαναφορά της σεροτονίνης σε φυσιολογικά επίπεδα. Σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται νοσοκομειακή περίθαλψη.
Αύξηση σεροτονίνης με φυσικό τρόπο
Εκτός από τα αντικαταθλιπτικά που είναι εγκεκριμένα φάρμακα και άμεσα οδηγούν σε βελτίωση της λειτουργίας του εγκεφάλου, υπάρχουν και άλλοι τρόποι αύξησης των επιπέδων της σεροτονίνης στο σώμα:
Ψυχοθεραπεία: αποδεδειγμένα οδηγεί σε βελτίωση της διάθεσης και αύξηση επιπέδων σεροτονίνης, μέσω των αλλαγών στον τρόπο σκέψης, μείωσης της θλίψης και του άγχους.
Φωτοθεραπεία: ήδη χρησιμοποιείται σαν θεραπεία για την εποχική συναισθηματική διαταραχή (SAD), και μερικές μελέτες προτείνουν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην κατάθλιψη.
Γυμναστική: η σωματική άσκηση έχει αντικαταθλιπτική δράση και αυξάνει την δράση της σεροτονίνης στον εγκέφαλο.
St. John’s Wort: Οι μελέτες έχουν δείξει ότι σταγόνες ή χάπια St. John’s Wort (βαλσαμόχορτο) μπορεί να είναι ωφέλιμα σε περιπτώσεις ήπιας κατάθλιψης.
5-HTP: η 5-HTP είναι ένα αμινοξύ που λαμβάνεται ως συμπλήρωμα και βοηθά στη σύνθεση της σεροτονίνης.
Διατροφή: υπάρχουν ορισμένες τροφές πλούσιες σε σεροτονίνη, όπως η μαύρη σοκολάτα, οι μπανάνες και οι ντομάτες. Ωστόσο, η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε σεροτονίνη δεν μπορεί άμεσα να αυξήσει τα επίπεδα σεροτονίνης, καθώς η σεροτονίνη δεν περνάει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό στον εγκέφαλο.
Όμως τροφές που είναι πλούσιες σε τρυπτοφάνη (πρόδρομο μόριο της σεροτονίνης) θα μπορούσαν να βελτιώσουν έμμεσα τη διάθεση πιθανόν μέσω αύξησης των επιπέδων της σεροτονίνης. Η τρυπτοφάνη είναι μια πρόδρομη ουσία (αμινοξύ), ένα κύριο συστατικό που χρειάζεται το σώμα για να συνθέσει σεροτονίνη. Η κατανάλωση τροφών και χαπιών που περιέχουν τρυπτοφάνη δεν σημαίνει ότι το σώμα θα την απορροφήσει, αλλά κάνει την τρυπτοφάνη περισσότερο διαθέσιμη όταν χρειάζεται για την σύνθεση της σεροτονίνης. Οι ακόλουθες τροφές περιέχουν υψηλά επίπεδα πρωτεϊνών και τρυπτοφάνης ειδικότερα, και συνεπώς αυξάνουν τα επίπεδα της τρυπτοφάνης στο αίμα:
Γάλα: μια πρωτεΐνη γνωστή ως α-λακτοαλβουμίνη βρίσκεται στο γάλα. Και περιέχει περισσότερη τρυπτοφάνη από τις πρωτεΐνες.
Μέχρι στιγμής υπάρχουν λίγα στοιχεία που δείχνουν ότι ειδική διατροφή βοηθά στην διάθεση ή στα συμπτώματα της κατάθλιψης. Ωστόσο η υγιεινή διατροφή έχει οφέλη στην υγεία και στην ευεξία. Τα διάφορα συμπληρώματα σεροτονίνης δεν δρουν θεραπευτικά, καθώς η σεροτονίνη δεν περνάει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και άρα δεν είναι διαθέσιμη στον εγκέφαλο.
Βελτίωση διάθεσης και ενίσχυση εγκεφαλικής λειτουργίας
Στην ενίσχυση της διάθεσης, της εγκεφαλικής λειτουργίας και της γενικότερη ευεξίας μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά η ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ και ο ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ.
Υπάρχουν επίσης κάποια συμπληρώματα και βιταμίνες που μπορεί να είναι βοηθητικά σε ένα πλαίσιο ολιστικής διατροφής.
