Έχετε φυσιολογικό ή παθολογικό άγχος;

Φυσιολογικό ή παθολογικό άγχος;

Το άγχος είναι ένα γενικό, δυσάρεστο συναίσθημα ανησυχίας. Μπορεί να αισθάνεστε νευρικοί και να έχετε σωματικές αντιδράσεις όπως πονοκέφαλο, εφίδρωση, ταχυπαλμία, ενόχληση στο στήθος και πόνο στο στομάχι. Όμως πότε είναι το άγχος φυσιολογικό και πότε πρόκειται για μια διαταραχή άγχους;

Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν νιώσει αυτά τα σωματικά συμπτώματα επειδή ο καθένας μας έχει βιώσει έντονο άγχος τουλάχιστον μια φορά ή και παραπάνω στην ζωή του. Το άγχος είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη εμπειρία. Στην πραγματικότητα, το άγχος και οι σωματικές αντιδράσεις που το συνοδεύουν θεωρούνται ως μια απαραίτητη αντίδραση για την αντιμετώπιση σοβαρών και επικίνδυνων καταστάσεων, που συνολικά καλείται μηχανισμός ʺπάλης ή φυγήςʺ (fight or flight). Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα του άγχους προέρχονται λοιπόν από την ενεργοποίηση του αυτονόμου νευρικού συστήματος όταν βρίσκεται κάτω από στρες.

Το άγχος μπορεί να είναι "φυσιολογικό" και ωφέλιμο

Υπάρχουν αναρίθμητες καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν άγχος σε έναν άνθρωπο, το οποίο αποκαλείται φυσιολογικό άγχος. Η ζωή μας δίνει πολλά παραδείγματα αιτιών που προκαλούν άγχος, ιδίως εμπειριών για πρώτη φορά, όπως το πρώτο ραντεβού, η πρώτη ημέρα στο σχολείο, η πρώτη φορά μακριά από το σπίτι. Όσο μεγαλώνουμε, υπάρχουν πολλά σημαντικά γεγονότα στη ζωή, καλά και κακά, που μπορεί να προκαλέσουν άγχος. Αυτά τα γεγονότα περιλαμβάνουν διάφορες καταστάσεις όπως οι εξετάσεις στο σχολείο, ο γάμος, ο ερχομός ενός παιδιού, το διαζύγιο, η αλλαγή δουλειάς, μια ασθένεια και πολλά άλλα.

Η δυσφορία του άγχους που εμφανίζεται σε σημαντικά γεγονότα θεωρείται φυσιολογική και σε ένα βαθμό ωφέλιμη. Για παράδειγμα, το άγχος για ένα τεστ σας ωθεί σε περισσότερο διάβασμα ώστε να είστε σωστά προετοιμασμένοι για το τεστ. Το άγχος που αισθάνεστε όταν περπατάτε στο σκοτάδι του έρημου πάρκινγκ που έχετε αφήσει το αυτοκίνητο σας είναι προστατευτικό, δηλαδή σας κρατά σε εγρήγορση ώστε να προσέχετε τι συμβαίνει γύρω σας, ή σας κάνει να ζητήσετε κάποιος να σας συνοδέψει στο αυτοκίνητό σας.

Το άγχος μπορεί να είναι ένα πρόβλημα

Πέρα από τα παραπάνω, για πολλούς ανθρώπους μπορεί να μετατραπεί σε πρόβλημα. Η κύρια διαφορά μεταξύ του “φυσιολογικού” άγχους και του παθολογικού άγχους έγκειται στην πηγή και στο βαθμό του άγχους.

Το φυσιολογικά αναμενόμενο άγχος εμφανίζεται κατά διαστήματα και οφείλεται σε σημαντικά γεγονότα και καταστάσεις, και κινητοποιεί τον άνθρωπο για να ανταπεξέλθει στην όποια κατάσταση. Το παθολογικό άγχος, από την άλλη πλευρά, τείνει να είναι συνεχές, υπερβολικό, χρόνιο, αδικαιολόγητο (ακόμα και για μικροπράγματα), παρεμβαίνει σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας και κάνει τον άνθρωπο δυσλειτουργικό. Η αποφευκτική συμπεριφορά, η υπερβολική ανησυχία, και προβλήματα στην συγκέντρωση και στην μνήμη ίσως να είναι ενδείξεις παθολογικού άγχους. Αυτά τα συμπτώματα ίσως να είναι τόσο έντονα που μπορεί να προκαλέσουν δυσκολίες στη δουλειά, στην οικογένεια, και στις γενικότερες κοινωνικές επαφές.

Στα βασικά στοιχεία του παθολογικού άγχους περιλαμβάνονται ψυχοσωματικές αντιδράσεις (όπως η ταχυπαλμία και ο πόνος στο στομάχι), επαναλαμβανόμενες σκέψεις που γίνονται πηγή υπερβολικής ανησυχίας και αιτία αλλαγών στην συμπεριφορά, σε βαθμό που επηρεάζουν την καθημερινότητα και την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Αν αυτό το άγχος δεν ελεγχθεί έγκαιρα, ίσως να οδηγήσει σε “διαταραχή άγχους”.

Αν το άγχος επιδεινωθεί, μετατρέπεται σε “διαταραχή” η οποία ονομάζεται “διαταραχή γενικευμένου άγχους” και ορίζεται ως η παρουσία υπερβολικού άγχους για μια ποικιλία θεμάτων, γεγονότων ή δραστηριοτήτων. Η περίπτωση αυτή αφορά άγχος που διαρκεί τουλάχιστον έξι μήνες και είναι ξεκάθαρα υπερβολικόʺ σύμφωνα με σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-V.

Μιλήστε στο γιατρό σας

Αν πιστεύετε ότι το άγχος σας είναι πρόβλημα ή αγχώνεστε για μικροπράγματα, είναι σημαντικό να μιλήσετε στον γιατρό σας. Το υπερβολικό άγχος και ανησυχία μπορεί να προκληθεί από έναν αριθμό ιατρικών και ψυχολογικών καταστάσεων. Το παθολογικό άγχος εμφανίζεται και σε ένα μεγάλο αριθμό σωματικών νόσων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τα στομαχικά προβλήματα και ο πόνος. Αλλά, ο σημαντικότερος λόγος για να μιλήσετε στον γιατρό σας είναι ότι το άγχος μπορεί να ελεγχθεί, και οι επιπλοκές του μπορούν να αποφευχθούν με την κατάλληλη θεραπεία.

Φαρμακευτική αγωγή και θεραπευτικές προσεγγίσεις για την διαχείριση του άγχους

Οι διαταραχές του άγχους είναι θεραπεύσιμες με τη φαρμακευτική αγωγή, συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία.

Αγχολυτική φαρμακευτική αγωγή

Τα αγχολυτικά φάρμακα έχουν επιδράσεις στο εγκέφαλο και στο σώμα, και μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της ανησυχίας, του φόβου και των κρίσεων πανικού. Αυτά τα φάρμακα συνταγογραφούνται από έναν γιατρό, και πιο συγκεκριμένα ψυχίατρο.

 Η αγχολυτική φαρμακευτική αγωγή δεν θεραπεύει τις διαταραχές άγχους, αλλά βοηθά στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων.

Υπάρχουν πολλές επιλογές αγχολυτικής φαρμακευτικής αγωγής, και η σωστή φαρμακευτική αγωγή εξαρτάται από τον τύπο της διαταραχής άγχους και το αν έχετε άλλα προβλήματα υγείας.

1. Βενζοδιαζεπίνες

Οι βενζοδιαζεπίνες όπως το Stedon (διαζεπάμη), το Xanax (αλπραζολάμη), το Clonotril (κλοναζεπάμη), το Lexotanil (βρωμαζεπάμη) και το Tavor (λοραζεπάμη) χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του άγχους. Χρησιμοποιούνται για τη “διαταραχή γενικευμένου άγχους” και σαν θεραπεία δεύτερης γραμμής για τη “διαταραχή πανικού”, τις κρίσεις πανικού, και τη“διαταραχή κοινωνικού άγχους”, με τα αντικαταθλιπτικά να είναι στην πρώτη γραμμή των επιλογών. Οι βενζοδιαζεπίνες προκαλούν χαλάρωση των μυών και μείωση των συμπτωμάτων του άγχους. Σε αυτά τα φάρμακα αποφεύγουμε τη συστηματική μακροχρόνια χορήγηση, επειδή μπορεί να προκαλέσουν κάποιο βαθμό εθισμού.

2. Β-αναστολείς

Οι β-αναστολείς χρησιμοποιούνται για να ελέγξουν την καρδιακή λειτουργία. Βοηθούν στην μείωση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης μπλοκάροντας τις επιδράσεις της αδρεναλίνης. Οι β-αναστολείς μπορεί να βοηθήσουν στον έλεγχο του τρόμου, της εφίδρωσης και άλλων σωματικών συμπτωμάτων του άγχους. Χρησιμοποιούνται βραχυπρόθεσμα για την θεραπεία του άγχους. Το Tenormin (ατενολόλη) και το Inderal (προπανολόλη), είναι παραδείγματα β-αναστολέων. Συχνές παρενέργειες περιλαμβάνουν την αύξηση του βάρους, την κόπωση, και τα κρύα άκρα. Οι β-αναστολείς δεν συστήνονται σε ανθρώπους με άσθμα ή διαβήτη.

3. Βουσπιρόνη (Buspirone)

Το Bespar (βουσπιρόνη) χορηγείται μακροχρόνια για τη θεραπεία του χρόνιου άγχους, και είναι εγκεκριμένο για τη θεραπεία της “διαταραχής γενικευμένου άγχους”. Αυξάνει την δράση της σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που βοηθά στην βελτίωση της διάθεσης και μειώνει το άγχος. Δεν έχει άμεση δράση, χρειάζεται απαραιτήτως να λαμβάνεται αρκετές μέρες για την πλήρη δράση του, για αυτό το λόγο δεν αποτελεί αποτελεσματική θεραπεία για τις κρίσεις πανικού. Πρέπει να λαμβάνεται με συστηματικότητα για να δράσει. Είναι λιγότερο κατασταλτικό από άλλα αγχολυτικά φάρμακα, δεν προκαλεί εθισμό και υπάρχει χαμηλός κίνδυνος υπερδοσολογίας. Πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν τον ίλιγγο, τον πονοκέφαλο, την νευρικότητα και τα προβλήματα στον ύπνο.

4. Επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs)

Συχνά χρησιμοποιούνται ως θεραπεία πρώτης γραμμής για τις διαταραχές άγχους και περιλαμβάνουν φάρμακα όπως το Seroxat (παροξετίνη), το Ladose (φλουοξετίνη), το Zoloft (σερτραλίνη) και το Cipralex (εσκιταλοπράμη). Οι SSRIs είναι αντικαταθλιπτικά και αυξάνουν τη σεροτονίνη στον εγκέφαλο, πράγμα που βοηθά στην βελτίωση της διάθεσης. Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν πονοκεφάλους, ξηροστομία, ζαλάδα, σεξουαλική δυσλειτουργία, πεσμένη λίμπιντο και αύξηση βάρους. Σε παιδιά, εφήβους και ηλικιωμένους χρειάζεται προσοχή στην αρχή της χορήγησης, γιατί μπορεί να αυξήσουν τον αυτοκτονικό ιδεασμό.

5. Αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης

Μια άλλη κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για το άγχος είναι οι αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRIs), τα οποία είναι αντικαταθλιπτικά και περιλαμβάνουν φάρμακα όπως το Effexor (βενλαφαξίνη), το Cymbalta (ντουλοξετίνη). Οι SNRIs αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης και βοηθούν στην ενίσχυση της διάθεσης και έχουν παρόμοια αποτελέσματα με τους SSRIs. Οι παρενέργειες είναι όμοιες με αυτές των SSRIs.

6. Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά

Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά είναι παλαιότερα φάρμακα, και επίσης χρησιμοποιούνται για την θεραπεία του άγχους. Παραδείγματα φαρμάκων αυτής της κατηγορίας είναι το Saroten (αμιτριπτυλίνη), το Minitran και το Anafranil (χλωμιπραμίνη). Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν δυσκοιλιότητα, ξηροστομία, θολή όραση, μείωση της αρτηριακής πίεσης και κατακράτηση ούρων (μειωμένη ικανότητα ούρησης).

Παρενέργειες φαρμάκων

Είναι σημαντικό να ακολουθείτε τις οδηγίες του γιατρού σας καθώς όλα τα φάρμακα έχουν παρενέργειες, και μπορεί να προκαλέσουν τα αντίθετα αποτελέσματα αν δεν λαμβάνονται σωστά. Πολλά από αυτά επηρεάζουν τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα εγρήγορσης. Μπορεί να προκαλέσουν απώλεια των αισθήσεων ή ακόμη και θάνατο όταν λαμβάνονται σε υπερβολικά μεγάλα ποσά, σε συνδυασμό με άλλο φάρμακα που επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα ή η λήψη τους με αλκοόλ ή άλλα ουσίες. Πολλά αντικαταθλιπτικά που χρησιμοποιούνται για το άγχος μπορεί επίσης να αυξήσουν τις αυτοκτονικές σκέψεις για ένα μικρό διάστημα.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής που βοηθούν στη μείωση του άγχους

Αν έχετε κάποια αγχώδη διαταραχή, συζητήστε με έναν ψυχοθεραπευτή-ψυχίατρο ώστε να σας βοηθήσει να βρείτε την κατάλληλη θεραπεία για εσάς. Επίσης είναι βοηθητική η εκμάθηση μεθόδων χαλάρωσης.

Μερικοί τρόποι μείωσης του άγχους είναι:

• Η άσκηση, οι διατάσεις
• Ο διαλογισμός, η γιόγκα
• Η εξάσκηση στα αισθήματα ευγνωμοσύνης και ο θετικός τρόπος σκέψης
• Ο σχεδιασμός μιας μέρας που δεν θα κάνετε τίποτα
• Η συγγραφή ημερολογίου
• Ο χρόνος με τους φίλους
• Ο χρόνος με το κατοικίδιό σας
• Ο ύπνος

Αντιμετώπιση άγχους

Αν έχετε έντονο άγχος, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να σας βοηθήσει άμεσα, επειδή τα φάρμακα τροποποιούν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να μειώνουν τα συμπτώματα, και βοηθούν να ηρεμήσετε και να συγκεντρωθείτε σε άλλα θέματα της καθημερινότητας.

Άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν την ψυχοθεραπεία, το βελονισμό και την ομοιοπαθητική. Συχνά, ο συνδυασμός διαφορετικών προσεγγίσεων είναι αναγκαίος για τον περιορισμό των συμπτωμάτων όταν αυτά είναι πολύ έντονα.