Τραυματικές εμπειρίες και ψυχοθεραπεία

Ψυχικό τραύμα και Ψυχοθεραπεία

Όσο πιο πολύ ζούμε, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να βιώσουμε κάποιο ψυχικό τραύμα. Ως “τραύμα” ορίζεται ένα οδυνηρό ή τρομακτικό γεγονός που κατακλύζει την ικανότητά του ατόμου να διαχειριστεί την κατάσταση και τα συναισθήματά του, και προκαλεί αισθήματα ανικανότητας, αβοηθητότητας, υποτίμηση του εαυτού και στερεί από το άτομο τη συναισθηματική ελευθερία, δηλαδή το να αισθανθεί και να βιώσει ένα εύρος συναισθημάτων και εμπειριών στο υπόλοιπο της ζωής του.

Ενώ δεν υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια για το αν ένα γεγονός θα προκαλέσει μετατραυματικά συμπτώματα σε κάποιον, οι περιστάσεις αυτές που τραυματίζουν τους ανθρώπους τυπικά χαρακτηρίζονται από ένα εύρος παραγόντων: το άτομο μπορεί να βιώσει απώλεια του ελέγχου, αβοηθητότητα, προδοσία, βία, κατάχρηση εξουσίας, ανικανότητα, πόνο, σύγχυση και/ή απώλεια. Το τραυματικό γεγονός δεν χρειάζεται απαραιτήτως να είναι ακραίο, όπως ένας πόλεμος, μια φυσική καταστροφή, ή προσωπική επίθεση ώστε να επηρεάσει ένα άτομο βαθιά. Οι τραυματικές καταστάσεις που προκαλούν μετατραυματικά συμπτώματα διαφέρουν από άτομο σε άτομο και πρόκειται πραγματικά για μια υποκειμενική εμπειρία, που περισσότερο καθορίζεται από το πως βλέπει το άτομο το συγκεκριμένο γεγονός που βίωσε, παρά από τη φύση του ίδιου γεγονότος.

Γιατί δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε το ψυχολογικό τραύμα μόνοι μας;

Τα ψυχολογικά τραύματα μπορεί να αφήσουν βαθιές ψυχολογικές ουλές. Ας δούμε ένα παραλληλισμό για να γίνει εύκολα αντιληπτό το τι εννοούμε.  Όταν έχουμε μια σωματική πληγή – για παράδειγμα, ένα βαθύ τραύμα στο χέρι από ένα καρφί –  ενώ ξέρουμε ότι χρειάζεται να αφαιρεθεί το καρφί και  να στη συνέχεια ράμματα, μπορεί να αποφασίσουμε να το φροντίσουμε μόνοι μας. Μπορούμε λοιπόν να το δέσουμε και να ρισκάρουμε μια πιθανή λοίμωξη και το σχηματισμό μιας ουλής. Όταν βιώνουμε ένα σοβαρό ψυχικό τραύμα δημιουργείται αντίστοιχα μια βαθιά πληγή στην ψυχή μας. Μπορεί να προσπαθήσουμε να την αγνοήσουμε και να την διαχειριστούμε μόνοι μας, αλλά οι τρόποι αυτοβοηθείας που ξέρουμε μπορεί να μην είναι αρκετοί. Ίσως ακόμα να καταλήξουμε σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές όπως η κατάχρησης ουσιών, αλκοόλ και η επιθετικότητα. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να ζητήσουμε βοήθεια για την επούλωση του ψυχικού τραύματος, όπως θα κάναμε και για το υπόλοιπο σώμα μας, ώστε να αφαιρεθεί αυτό που μας πληγώνει και να φροντιστεί κατάλληλα η πληγή.

Η θεραπεία ενός ψυχικού τραύματος της παιδικής ηλικίας είναι από τις πιο γενναίες και σοφές επιλογές που μπορείτε να κάνετε. Για αυτό χρειάζεται ένας ψυχοθεραπευτής που κατανοεί το τραύμα και θα μπορέσει να σας καθοδηγήσει με ασφάλεια στη θεραπεία του. Με τον σωστό ψυχοθεραπευτή, θα δουλέψετε σε στάδια για την επούλωση του τραύματος: (α) προηγείται η σταθεροποίηση του ατόμου και να εγκατασταθεί το αίσθημα της ασφάλειας, (β) ακολουθεί η επεξεργασία του τραύματος και (γ) η θεραπεία ολοκληρώνεται με την επανασύνδεση με τον κόσμο γύρω σας.

Τα αποτελέσματα ενός ψυχικού τραύματος

Πολλοί άνθρωποι υποφέρουν σιωπηλά σε όλη τους τη ζωή, πιστεύοντας ότι ο φόβος, η σοβαρή κατάθλιψη και οι αυτοκτονικές σκέψεις σημαίνουν ότι είναι “τρελοί”. Αλλά η αλήθεια είναι, ότι αυτά τα συμπτώματα- όπως και οι κρίσεις πανικού, η υπερεγρήγορση, η κοινωνική φοβία, ο αυτοτραυματισμός, οι διατροφικές διαταραχές, οι επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες, οι αναδρομές στο παρελθόν και η κατάχρηση ουσιών – είναι συχνά τα αποτελέσματα ενός τραύματος.

Οι επιδράσεις ενός τραύματος είναι συχνά παρεξηγημένες και μη διαγνωσμένες σωστά. Το να ζει κάποιος μετατραυματικό στρες (PTSD) μπορεί να είναι αποκαρδιωτικό και πολλοί άνθρωποι αισθάνονται απελπισία, ενώ από την άλλη πλευρά οι θεραπευτικές επιλογές μπορεί να φαίνονται περίπλοκες και μακροχρόνιες.

Αν και η θεραπεία του ψυχικού τραύματος δεν είναι μια γρήγορη διαδικασία, τα καλά νέα είναι ότι τα συμπτώματα του τραύματος μπορούν να θεραπευτούν αποτελεσματικά σε σύντομο χρονικό διάστημα, σε διάστημα λίγων μηνών.

Τι ακριβώς είναι το ψυχικό τραύμα;

Με τον όρο “τραύμα” αναφερόμαστε σε αρνητικά βιώματα που μπορούν να επηρεάσει την ζωή και την προσωπικότητά μας με δραματικό και απρόβλεπτο τρόπο. Αυτά μπορούν να συμβούν είτε στην ενήλικη ζωή ή στην παιδική ηλικία. Ιδίως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία (0-7 ετών) ο εγκέφαλος ενός παιδιού είναι αναπτυσσόμενος και ιδιαίτερα ευάλωτος,  το τραύμα μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του, προκαλώντας έναν καταρράκτη επιδράσεων που κορυφώνονται στην ενήλικη ζωή και εκδηλώνονται με την μορφή προβλημάτων ψυχικής υγείας, εθισμών, ακόμα και σωματικών προβλημάτων υγείας.

Το τραύμα ίσως να είναι κομμάτι της ιστορίας σας, αλλά δεν χρειάζεται να σας καθορίζει. Δεν είστε το τραύμα σας.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, στην καθημερινότητα τα γεγονότα που μας συμβαίνουν τα επεξεργάζονται και τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου και στη συνέχεια αποθηκεύονται. Ωστόσο, όταν ζήσετε μια απειλητική για τη ζωή σας εμπειρία (ή είστε μάρτυρες μιας τέτοιας κατάστασης), το “λογικό” τμήμα του εγκεφάλου μπορεί να κατακλυστεί και οι εκτελεστικές λειτουργίες (η ικανότητα να σκεφτείτε πως θα ξεφύγετε από το τραύμα) αποτυγχάνουν. Δεν μπορείτε πλέον να οργανώσετε τις εμπειρίες σας με λογικό τρόπο. Τα τμήματα του εγκεφάλου που ελέγχουν την “επιβίωση” και τα συναισθήματα αναλαμβάνουν δράση. Αν λοιπόν δεν μπορείτε να παλέψετε ή να ξεφύγετε από την κατάσταση, αυτό σας οδηγεί στο να “παγώσετε”.

Τι μπορεί να προκαλέσει ένα συναισθηματικό τραύμα;

Το ψυχικό ή συναισθηματικό τραύμα προκαλείται από ένα εύρος προσωπικών ή δημόσιων γεγονότων. Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στα γεγονότα που προκαλούν τραύμα. Πρώτον, το τραύμα συχνά περιλαμβάνει μια αμφισβήτηση της ιδέας που είχε το άτομο για τον κόσμο. Αυτή η αίσθηση της προδοσίας βάζει το άτομο σε μια κατάσταση σύγχυσης, άγχους και ανασφάλειας. Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να είναι μόνο ένα περιστατικό ή να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια μηνών ή ετών. Οι εμπειρίες που συχνά οδηγούν σε συναισθηματικό τραύμα περιλαμβάνουν σεξουαλική κακοποίηση, βιασμό, παιδική κακοποίηση, βία στην οικογένεια, ξυλοδαρμό, πόλεμο, φυσικές καταστροφές ή ατυχήματα, εκφοβισμό, βασανιστήρια, απαγωγή, εγκληματική βία και απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.

Η αντίδραση του εγκεφάλου στο τραύμα

Οι τραυματικές εμπειρίες περιλαμβάνουν τις περισσότερες αν όχι όλες τις αισθήσεις – την όραση, την ακοή, την όσφρηση, μερικές φορές την γεύση και τον σωματικό πόνο. Κάθε μια από αυτές τις αισθήσεις καταγράφεται και αποθηκεύεται σε διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου και ίσως να αφήνει μια βαθιά ψυχολογική πληγή. Μετά από ένα τραυματικό γεγονός, δεν είναι ασυνήθιστο για τους ανθρώπους να υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη και ανησυχία. Οι εφιάλτες, οι αναδρομές στο παρελθόν, οι ενοχές και οι τύψεις συμβάλλουν στο ένα άτομο να μην μπορεί να ηρεμήσει. Αν αυτά τα συμπτώματα ενοχλούν το άτομο μετά από ένα μήνα, τότε είναι πιθανό να υποφέρει από διαταραχή άγχους. Αλλά αν τα συμπτώματα συνεχίζονται ή αυξάνονται μετά από ένα μήνα, πιθανόν το άτομο να αντιμετωπίζει τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Το PTSD μπορεί να προκληθεί από φυσικές καταστροφές αλλά και από ανθρώπινες συμπεριφορές (βία, απειλή, κα).  Οι μελέτες δείχνουν ότι στην Αμερική περίπου το 8% του πληθυσμού υποφέρει από PTSD στη διάρκεια της ζωής του, και αυτός ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται.

"Μεγάλα" και "μικρά" τραύματα

Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν το τραύμα με τρομακτικά γεγονότα όπως ο πόλεμος ή μια φυσική καταστροφή. Ωστόσο, οποιοδήποτε οδυνηρό γεγονός μπορεί να θεωρηθεί τραυματικό. Υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες τραύματος, που συχνά αναφερόμαστε σε αυτά ως το μεγάλο "Τ" και το μικρό "τ".

Τα τραύματα με μεγάλο "Τ" είναι γεγονότα που συχνά συνδέονται με την διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και περιλαμβάνουν σοβαρή σωματική βλάβη, σεξουαλική βία, απειλητικές για τη ζωή εμπειρίες και απώλεια ενός γονιού στην παιδική ηλικία. Οι απειλές για σοβαρή σωματική βλάβη, θάνατο ή σεξουαλική βία μπορεί να προκαλέσουν έντονο ψυχικό τραύμα ακόμη και όταν οι άνθρωποι δεν βλάπτονται οι ίδιοι σωματικά. Οι μάρτυρες τέτοιων γεγονότων ή οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται κοντά σε επιζώντες από ένα τραύμα, είναι επίσης ευάλωτοι στο PTSD, ειδικά εκείνοι που έχουν υποστεί συναισθηματικό σοκ από την διαδικασία (αστυνομικοί, νοσηλευτές, πυροσβέστες, θεραπευτές, κα).

Τα τραύματα με μικρό "τ" είναι οδυνηρά γεγονότα που επηρεάζουν το άτομο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά δεν εμπίπτουν στην κατηγορία του μεγάλου "Τ". Παραδείγματα περιλαμβάνουν όχι απειλητικές για τη ζωή βλάβες, χωρισμούς, προσβολές, συναισθηματική κακοποίηση, θάνατο ενός κατοικίδιου, εκφοβισμό ή παρενόχληση, και απώλεια σημαντικών σχέσεων.

Κάτι που είναι οδυνηρό για έναν άνθρωπο μπορεί να μην είναι για κάποιον άλλο, για αυτό το κλειδί για την κατανόηση του  τραύματος είναι να εξετάσουμε πως αυτό έχει επηρεάσει το άτομο, και όχι το να επικεντρωθούμε στη φύση του γεγονότος και μόνο.

Αν και τα μικρά τραύματα δεν πληρούν τα κριτήρια για την διάγνωση του PTSD, αυτά τα περιστατικά μπορεί να είναι πολύ δυσάρεστα και να προκαλούν σημαντική συναισθηματική βλάβη, ειδικά αν το άτομο βιώνει περισσότερα από ένα περιστατικά ή αν αυτά τα τραύματα συμβαίνουν σε σημαντικές χρονικές περιόδους για την ανάπτυξη του εγκεφάλου, όπως η παιδική ηλικία και η εφηβεία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε "μικρά" τραύματα μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη συναισθηματική βλάβη από ότι ένα μεγάλο τραυματικό γεγονός. Η κατανόηση για την επίδραση των μικρών τραυμάτων μπορεί να είναι δυσκολότερη επειδή επικρατεί η άποψη ότι αυτά τα γεγονότα είναι λιγότερο σημαντικά από αυτά που απειλούν τη ζωή. Όμως αγνοώντας την επίδραση αυτών των "μικρών" τραυμάτων μπορούμε να δημιουργήσουμε αρνητικές συμπεριφορές, όπως η καταπίεση των συναισθημάτων ή η προσπάθεια διαχείρισης των συμπτωμάτων χωρίς υποστήριξη. Η αποτυχία της κατανόησης της συναισθηματικής δυσφορίας που προκαλεί το τραυματικό γεγονός μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε αθροιστική ζημιά με την πάροδο του χρόνου.

Τι να περιμένετε από την ψυχοθεραπεία

Οι ψυχοθεραπευτές είναι εκπαιδευμένοι να ακούνε τους ανθρώπους και να τους βοηθούν για να αντιμετωπίσουν το τραύμα και όλα όσα αυτό προκαλέσει, να κλείσουν τις πληγές τους και να ξαναχτίσουν τις ζωές τους. Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα για την θεραπεία του τραύματος είναι η αναγνώριση του ότι η ζωή ενός ατόμου έχει αλλάξει μετά το τραύμα, και πως ο τρόπος που έβλεπε τον κόσμο έχει αναθεωρηθεί. Μερικές φορές χρειάζεται να ξανασκεφτούμε τους τρόπους με τους οποίους ζούμε τη ζωή μας και το τι είναι σημαντικό για εμάς. Χρειάζεται να παίρνουμε χρόνο ώστε να βλέπουμε τι έχουμε μάθει από τις εμπειρίες μας. Η δουλειά με έναν ψυχοθεραπευτή μας δίνει τη δυνατότητα να το κάνουμε αυτό.

Επίσης, το τραύμα μερικές φορές μπορεί να γίνει η αφετηρία για κάτι θετικό. Οι άνθρωποι συχνά αναφέρουν ότι αλλάζουν οι πεποιθήσεις τους με τέτοιο τρόπο που ζουν μια πιο γεμάτη ζωή, ή ότι εκτιμούν περισσότερο την οικογένεια και τους φίλους, ή ότι αισθάνονται κατά κάποιο τρόπο πιο σοφοί, πιο ώριμοι, και πιο δυνατοί σαν αποτέλεσμα των εμπειριών τους.

Η συζήτηση με έναν ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή μπορεί να είναι πολύ βοηθητική. Οι ψυχοθεραπευτές μπορούν να προτείνουν λύσεις και τρόπους για την διαχείριση συγκεκριμένων προβλημάτων που αντιμετωπίζει ένα άτομο. Μέσα στην ψυχοθεραπευτική σχέση, η θεραπεία εξερευνά τον τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς και των συναισθημάτων με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να κατανοούν καλύτερα τον εαυτό τους και να κάνουν επιθυμητές αλλαγές στη ζωή τους.

Βρείτε ένα ειδικό θεραπευτή που σας ταιριάζει

Μετά από ένα τραυματικό γεγονός είναι αναμενόμενο ένας άνθρωπος να είναι αναστατωμένος, από σκέψεις, αναμνήσεις και συναισθήματα. Όμως όταν αυτά συνεχίζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή όταν οι επιδράσεις του τραύματος επηρεάζουν βαθιά τον άνθρωπο και τη λειτουργικοτητά του, τότε χρειάζεται η βοήθεια ενός ειδικού ψυχοθεραπευτή.

Η σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου είναι ζωτικής σημασίας για τη θεραπεία του τραύματος. Χρειάζεται καταρχήν να βρείτε τον κατάλληλο ψυχοθεραπευτή, έναν άνθρωπο που σας ταιριάζει και που μπορείτε να εμπιστευτείτε. Είναι η ιστορία σας, και αξίζετε να την πείτε με τον τρόπο που θέλετε. Κάθε θεραπευτική συνεδρία πρέπει να γίνεται με ευγένεια και το ρυθμό του θεραπευόμενου. Και θα χρειαστείτε ένα πλάνο θεραπείας που θα σας οδηγήσει σε αλλαγές που είναι αναγκαίες – και να βρείτε τις θεραπευτικές μεθόδους που σας ταιριάζουν.

Όταν ξεκινάτε την ψυχοθεραπεία θα συζητήσετε με τον ψυχοθεραπευτή τα συμπτώματα, τους προβληματισμούς, τις δυσκολίες που έχετε και θα διαμορφώσετε ένα θεραπευτικό πλάνο που θα σας ταιριάζει. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι θα χρησιμοποιήσετε μία ή περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις.