Γονείς, παιδική ηλικία και ψυχολογικά προβλήματα ενηλίκων

Ευθύνονται οι γονείς και η παιδική ηλικία για τα ψυχολογικά προβλήματα των ενηλίκων;

Ο Φρόιντ υποστήριζε ότι η προσωπική εξέλιξη ενός ατόμου καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα βιώματα της παιδικής ηλικίας. Ενώ πολλές από τις ιδέες του σήμερα θεωρούνται ξεπερασμένες, υπάρχουν πολλές μοντέρνες ψυχολογικές θεωρίες που προτείνουν ότι όντως οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ζωής μας.

Υπάρχει όμως κάποιο στοιχείο που να δείχνει ότι οι δύσκολες εμπειρίες στην παιδική ηλικία προκαλούν ψυχολογικά προβλήματα όπως το άγχος ή η κατάθλιψη αργότερα στη ζωή; Και αν αυτό ισχύει, το να κατηγορήσουμε τους γονείς μας θα μας βοηθήσει να θεραπευτούμε;

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι γονείς και οι άλλοι σημαντικοί φροντιστές του παιδιού αποτελούν σημαντικά πρότυπα στην εξέλιξη του. Γνωρίζουμε ότι οι εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας που σχετίζονται με την οικογένεια έχουν μακροπρόθεσμες επιδράσεις στα παιδιά. Οι αρνητικές ή τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία, μπορεί να προκαλέσουν βλάβες ή άγχος στη σωματική ή ψυχολογική ανάπτυξη ενός παιδιού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων δυσμενών εμπειριών είναι η φτώχεια, η σεξουαλική κακοποίηση, το διαζύγιο των γονέων ή ο θάνατος ενός γονέα.

Οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ συγκεκριμένων εμπειριών και πολλών αρνητικών επιπτώσεων, που διαρκούν και στην ενήλικη ζωή. Για παράδειγμα, η εμπειρία του διαζυγίου των γονέων, ο χωρισμός ή η απώλεια, ή το να ζει ένα παιδί με ένα φροντιστή με ψυχικά προβλήματα, αυξάνει τον κίνδυνο για προβλήματα ψυχικής υγείας στη διάρκεια της ζωής. Αυτές οι δυσμενείς εμπειρίες είναι πολύ συχνές παγκοσμίως. Περίπου 1 στους 10 ενήλικες έχει βιώσει τέσσερις ή περισσότερες αρνητικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία.

Μια μελέτη έχει δείξει ότι το διαζύγιο των γονιών οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης στα παιδιά τους. Τα ευρήματα δείχνουν ότι όσοι είχαν βιώσει το διαζύγιο των γονιών τους στην παιδική ηλικία, είχαν 50% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη στην ενήλικη ζωή, συγκριτικά με αυτούς που δεν είχαν βιώσει παρόμοια εμπειρία.

Είναι επίσης γνωστό ότι οι αντιξοότητες της παιδικής ηλικίας είναι αλληλένδετες. Για παράδειγμα, το διαζύγιο των γονιών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης για πολλές οικογένειες. Οι μελέτες δείχνουν ότι όλες αυτές οι δυσμενείς καταστάσεις δρουν αθροιστικά και αυξάνουν τον κίνδυνο για προβλήματα ψυχικής υγείας και των αυτοκτονιών.

Ευαισθησία και ανθεκτικότητα

Πώς μπορούν κάποιες τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία να έχουν επιδράσεις για μια ζωή; Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η έκθεση σε τέτοιες καταστάσεις αυξάνει την ευαισθησία του ατόμου σε παρόμοιες επιδράσεις ή σε αγχωτικά γεγονότα αργότερα στη ζωή του. Για παράδειγμα, το διαζύγιο είναι μια δύσκολη εμπειρία για τους ενήλικες, συνδέεται με συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Αλλά οι άνθρωποι που έχουν βιώσει νωρίς τέτοιου είδους δυσκολίες αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας.

Όμως οι δύσκολες εμπειρίες στην παιδική ηλικία δεν κάνουν πάντα έναν άνθρωπο πιο ευάλωτο. Μερικά παιδιά δεν ταλαιπωρούνται από τις αρνητικές συνέπειες ακόμη και αν αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες, καθώς έχουν αναπτύξει ψυχική ανθεκτικότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αρνητική εμπειρία ενισχύει την ικανότητα αντίστασης στο στρες που θα έρθει αργότερα στη ζωή. Οι ανθεκτικοί άνθρωποι ξέρουν καλά τον εαυτό τους, και όταν περνούν δύσκολα έχουν μάθει πώς να διαχειρίζονται με τον καλύτερο τρόπο την συμπεριφορά τους και να αντιμετωπίζουν το στρες αποτελεσματικά στο μέλλον.

Το πως ένα παιδί αντιδρά σε αγχωτικές καταστάσεις φαίνεται ότι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που διαφέρουν σε κάθε άτομο, περιλαμβανομένων των γονιδίων, της ιδιοσυγκρασίας και των γνωστικών ικανοτήτων. Οι ερευνητές προσπαθούν να ανακαλύψουν σε ποιο βαθμό το καθένα από αυτά συμβάλλει στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας.

Το σημαντικό πάντως είναι να θυμάστε ότι τα αρνητικά αποτελέσματα ενός ψυχικού τραύματος της παιδικής ηλικίας μπορούν να αντιμετωπιστούν. Ακόμη και στην ενήλικη ζωή, μπορούν να επιλυθούν και να αντιμετωπιστούν τα δυσάρεστα προβλήματα, ακόμη και σε περιπτώσεις σοβαρής σωματικής ή ψυχολογικής βίας και παραμέλησης.

Υπάρχουν ειδικές τεχνικές για όσους έχουν βιώσει τραύματα της παιδικής ηλικίας,όπως το EMDR, και οι οποίες έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα.

Απόδοση ευθυνών

Πολλοί άνθρωποι, βρίσκουν πιο εύκολο να κατηγορήσουν τους γονείς τους για ΟΛΑ τα προβλήματά τους. Ίσως το να βρείτε τη ρίζα του πόνου σας μπορεί να σας βοηθήσει, και σίγουρα πονάει λιγότερο να κατηγορείτε τους γονείς σας, από ότι τον εαυτό σας.

 Mια μεγάλη διεθνής μελέτη έδειξε ότι η απόδοση ευθυνών στους γονείς, δεν βοηθά τους ανθρώπους να προχωρήσουν μπροστά και να ξεπεράσουν τις αρνητικές συνέπειες των δύσκολων παιδικών χρόνιων.

Η μελέτη έδειξε ότι τα άτομα που βίωσαν αρνητικές εμπειρίες (όπως η κακοποίηση) και κατηγορούσαν τους άλλους ή τον εαυτό τους, είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποφέρουν από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Η μελέτη έδειξε ότι η ψυχολογική διαδικασία κατά την οποία τα άτομα κατηγορούν τους γονείς, μπορεί να είναι ακόμα πιο επικίνδυνη για την ψυχική υγεία από ότι η δυσάρεστη εμπειρία από μόνη της.

Η λύση είναι η ψυχοθεραπεία

Για να ξεπεράσετε τα εμπόδια του παρελθόντος και να προχωρήσετε μπροστά, χρειάζεται να πάρετε τον έλεγχο της ζωής σας, να επικεντρωθείτε στο παρόν και να μην συνεχίζετε ατέρμονα να κατηγορείτε τους γονείς σας και το παρελθόν. Για εκείνα τα θέματα και προβλήματα της ψυχικής υγείας που επιμένουν, όπως και για τις μεγάλες πληγές του παρελθόντος, μπορείτε πάντα να κάνετε ψυχοθεραπεία (ή να ξεκινήσετε και φάρμακα, αν αυτό κρίνεται απαραίτητο εφόσον πλήττουν τη λειτουργικότητά σας, για παράδειγμα αν είσαστε σε κατάθλιψη) ώστε να προχωρήσετε μπροστά σε μια ποιοτική ζωή ελεύθερη από τον ψυχικό πόνο.

Άλλες θετικές εμπειρίες της ενήλικης ζωής (όπως η τακτική άσκηση, η μόρφωση και η κοινωνική υποστήριξη) έχουν δείξει ότι βελτιώνουν την ψυχολογία, την γνωστική λειτουργία, την ψυχική υγεία και την ευεξία.