Ψυχικό Τραύμα παιδικής ηλικίας
Ως ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας αναφερόμαστε σε ένα γεγονός, μια κατάσταση ή ένα περιβάλλον που βιώσατε ως παιδί, και το οποίο σας έκανε να αισθάνεστε καταρχήν φόβο. Όμως ένα παιδικό ψυχολογικό τραύμα μπορεί να έχει πολλαπλές επιπτώσεις, μπορεί για παράδειγμα να σας κάνει να νιώθετε ευάλωτοι, να δημιουργήσει φόβο απόρριψης, φόβο εγκατάλειψης ή να πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε κανέναν ή να στηριχθείτε σε άλλους ανθρώπους, ότι είστε ανίκανοι, ανεπαρκείς, ότι φταίτε για τα πάντα, ότι είστε χαζοί ή να κουβαλάτε άλλες αρνητικές πεποιθήσεις.
Για τους περισσότερους λοιπόν, τα τραυματικά βιώματα της παιδικής ηλικίας έχουν μακροχρόνιες συνέπειες, καθώς επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματα, το πως σχετίζεστε με τους άλλους και τη θεώρηση για τον κόσμο. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι συναντάτε προκλήσεις και εμπόδια στη ζωή σας που δεν μπορείτε να τα εξηγήσετε λογικά.
Τι είναι όμως το "τραύμα";
Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε τη λανθασμένη αντίληψη που υποστηρίζει ότι το “τραύμα” της παιδικής ηλικίας αφορά μονάχα σωματική κακοποίηση ή κίνδυνο. Οτιδήποτε μπορεί να κάνει ένα παιδί να νιώσει ευάλωτο, μόνο του, φοβισμένο ή τρομοκρατημένο είναι “τραυματικό”. Ένα ψυχικό τραύμα δεν περιλαμβάνει μονάχα “τα γεγονότα” ή τι πραγματικά συνέβη, αλλά κυρίως την υποκειμενική εμπειρία και την αντίληψη κάποιου για αυτό που του συνέβη.
Φανερές και κρυφές μορφές τραύματος της παιδικής ηλικίας
Οι εμπειρίες είναι “τραυματικές” επειδή συμβαίνουν ξαφνικά, είναι απροσδόκητες, σοκαριστικές και το άτομο δεν έχει τη δύναμη να τις επηρεάσει ή σταματήσει.
Τραύματα που τείνουν να επηρεάζουν όλα τα παιδιά περιλαμβάνουν:
- Πένθος, ο θάνατος ενός γονιού (ή απώλεια άλλου αγαπημένου προσώπου)
- Η σεξουαλική/σωματική κακοποίηση
- Μια φυσική καταστροφή (σεισμός, φωτιά, πλημμύρες, κα)
- Ατυχήματα (πχ τροχαίο), τραυματισμός γονέα, η ασθένεια ενός άλλου παιδιού στο σπίτι
Ψυχικά τραύματα μέσα στην οικογένεια
Αλλά υπάρχουν και άλλες λιγότερο φανερές αρνητικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία που μπορεί να είναι ψυχολογικά τραυματικές για ένα παιδί και να έχουν σοβαρές συνέπειες μακροπρόθεσμα. Αυτές περιλαμβάνουν συνθήκες όπως:
- Η συνεχής αρνητική κριτική από τους γονείς.
- Η παραμέληση, ελλιπής προσοχή από το γονιό, φροντιστή.
- Η υποχρέωση να φροντίζουν ένα γονέα.
- Ένα σπίτι με συγκρούσεις, όταν οι γονείς τσακώνονται συνέχεια ή/και άσχημα.
- Η εγκατάλειψη από ένα αγαπημένο πρόσωπο.
- Μια ντροπιαστική εμπειρία στο σχολείο.
- Ο εκφοβισμός (bullying)
Αλλά και άλλες καταστάσεις, όπως για παράδειγμα:
- Η φτώχεια.
- Η απότομη αλλαγή σχολείου, μετακομίσεις, μετανάστευση.
- Μια χειρουργική επέμβαση, μία σοβαρή πάθηση.
- Όταν ζουν σε βίαιη ή επικίνδυνη κοινότητα.
- Το να δουν έναν γονέα να τραυματίζεται.
Παιδικά ψυχικά τραύματα
Όπως έχουν αποδείξει οι μελέτες, δύο είναι τα πιο σοβαρά τραυματικά βιώματα που μπορούν να συμβούν στην παιδική ηλικία. Το πρώτο αφορά την απώλεια γονιού (θάνατος) και το δεύτερο τη σεξουαλική κακοποίηση. Δυστυχώς η κακοποίηση γενικά, με τις διάφορες μορφές που μπορεί να λάβει, είναι μια πολύ συχνή μορφή τραύματος της παιδικής ηλικίας. Οποιαδήποτε μορφή βίας και κακοποίησης (λεκτική, συναισθηματική, σωματική, ιδίως σεξουαλική) μπορεί να έχει σημαντικές αρνητικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε ένα παιδί. Και αν κάποιο παιδί έχει πολλαπλά ψυχικά τραύματα, τότε είναι ακόμα πιο επιβαρυμένο (c-PTSD).
Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά επηρεάζονται και μπορεί να εμφανίσουν τραύμα ακόμη και από κάτι που συμβαίνει γύρω τους, όπως όταν υποφέρει (ή πεθάνει) κάποιος που τα φροντίζει και με τον οποίο έχουν συνδεθεί. Η αντίληψη ότι ένα παιδί δεν θα επηρεαστεί από κάτι που δεν καταλαβαίνει, είναι λανθασμένη. Ακόμη και αν ένα παιδί δεν κατανοεί πλήρως αυτό που συμβαίνει, μπορεί να νιώσει τον κίνδυνο και να απορροφήσει πλήρως το συναίσθημα που επικρατεί στην οικογένεια, και αυτό είναι αρκετό για να προκαλέσει ένα παιδικό τραύμα.
Στην πραγματικότητα ένα παιδί μπορεί να επηρεαστεί περισσότερο από ένα τραύμα από ότι οι ενήλικες, επειδή νιώθουν και αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο, αλλά δεν μπορούν να τον εξηγήσουν στον εαυτό τους όπως οι ενήλικες, και αισθάνονται τρομοκρατημένα, ευάλωτα και αβοήθητα.
Οι παιδικές τραυματικές εμπειρίες έχουν ισχυρότατη επίδραση, καθώς ο εγκέφαλός τους ακόμη αναπτύσσεται και έτσι είναι πιο ευαίσθητος από τον εγκέφαλο των ενηλίκων. Ένα παιδικό ψυχικό τραύμα επηρεάζει την ανάπτυξη του φλοιού του εγκεφάλου, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει τα κέντρα της μάθησης, της συμπεριφοράς, της μνήμης, της συγκέντρωσης και της μελλοντικής ικανότητας να κάποιος τα συναισθήματα του και να διαχειρίζεται το στρες ως ενήλικας.
Μελέτες σχετικά με τα ψυχολογικά τραύματα στην παιδική ηλικία
Συνολικά, οι 6 στους 10 ενήλικες έχουν βιώσει τουλάχιστον μία μορφή ψυχολογικού τραύματος στην παιδική τους ηλικία. Πολλοί άνθρωποι έχουν πολλαπλά ψυχικά παιδικά τραύματα. Πιο ειδικά, οι στατιστικές μελέτες δείχνουν τα παρακάτω ανησυχητικά ποσοστά για τα ξεχωριστά παιδικά τραυματικά βιώματα:
| ΠΑΙΔΙΚΑ ΨΥΧΙΚΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ | ΠΟΣΟΣΤΟ |
|---|---|
| Ξυλοδαρμοί | 28% |
| Απουσία γονέων (χωρισμός, διαζύγιο, φυλακή) | 28% |
| Σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση | 22% |
| Κατάθλιψη ή άλλη ψυχική νόσο γονιών | 19% |
| Συναισθηματική ή σωματική παραμέληση | 14% |
| Μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας προς τις μητέρες τους | 11% |
| Συναισθηματική κακοποίηση (απειλές, βρίσιμο, κα) | 10% |
Επιπτώσεις και προβλήματα που σχετίζονται με το τραύμα της παιδικής ηλικίας
Αν βιώσατε ένα παιδικό ψυχικό τραύμα, είναι πολύ πιθανό να ταλαιπωρήστε από προβλήματα άγχους ή κατάθλιψης ως ενήλικες, τύψεις και ενοχές, μέχρι να ζητήσετε βοήθεια για να ανακαλύψετε και να επεξεργαστείτε τις τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας.
Συχνά τα παιδιά ή οι ενήλικες που έχουν βιώσει ένα ή πολλαπλά ψυχικά τραύματα, παρουσιάζουν:
- χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση
- τύψεις και ενοχές, αίσθηση ότι φταίνε για τα πάντα
- φόβο εγκατάλειψης
- φόβο απόρριψης
- φόβο να εμπιστευτούν άλλους ανθρώπους
- μεγάλη ευαισθησία και αντιδραστικότητα προς την αδικία
- φόβος προδοσίας, ιδίως σε ρομαντικές σχέσεις
- φόβος θανάτου ή υγείας (για τον εαυτό τους ή συγγενείς)
Άλλα συχνά προβλήματα περιλαμβάνουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, εθιστικές συμπεριφορές, αυτοτραυματισμό, καταπιεσμένο θυμό ή θέματα διαχείρισης θυμού και διατροφικές διαταραχές. Η σεξουαλική κακοποίηση πιο συγκεκριμένα έχει συνδεθεί με την εμφάνιση οριακής διαταραχής της προσωπικότητας.
Μερικοί άνθρωποι που έχουν βιώσει ένα ψυχικό τραύμα στην παιδική ηλικία εμφανίζουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες (PTSD). Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν αρκετά χρόνια μετά το τραύμα, αν και μερικά παιδιά περνούν όλη τους τη ζωή με τα συμπτώματα του συναισθηματικού σοκ.
Άλλα συμπτώματα ενός τραύματος της παιδικής ηλικίας
Δεν αντιδρούν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο σε ένα ψυχικό τραύμα. Μερικοί άνθρωποι θυμούνται όλες τις λεπτομέρειες όσων συνέβησαν, ενώ άλλοι θέλουν να ξεχάσουν τα πάντα από το μυαλό τους και να διαγράψουν τη μνήμη της εμπειρίας, ωθώντας τη ακούσια στο ασυνείδητο.
Μερικοί άνθρωποι εμφανίζουν συμπτώματα από την παιδική ηλικία, ενώ άλλοι δεν έχουν κανένα σύμπτωμα από το τραύμα αρχικά, αλλά αργότερα ξαφνικά, σαν ενήλικες, κάτι γίνεται που ενεργοποιεί το παλιό τραύμα. Αυτό μπορεί να είναι μια απαιτητική νέα δουλειά, μια νέα σχέση, ή κάποιο άλλο τραύμα της ζωής, όπως το πένθος ή ένας χωρισμός.
Γενικά, τα σημάδια που εξετάζουμε σε έναν ενήλικα που υποφέρει από ένα τραύμα της παιδικής ηλικίας περιλαμβάνουν τα παρακάτω συμπτώματα και στοιχεία (χωρίς να περιορίζονται μόνο σε αυτά):
- Κατάθλιψη (μπορείτε να κάνετε το τεστ για την κατάθλιψη)
- Άγχος, κρίσεις πανικού
- Δυσκολία στη διαχείριση του στρες
- Πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι “ένα επικίνδυνο μέρος”
- Ανεξήγητη αίσθηση μοναξιάς και απομόνωσης, φόβος μοναξιάς
- Δυσκολία στη διατήρηση μακροχρόνιων σχέσεων
- Αϋπνία ή επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες
- Έλλειψη συγκέντρωσης
- Ανεξήγητη αίσθηση μόνιμου πένθους
- Ανεξήγητοι πόνοι, ψυχοσωματικά συμπτώματα ή χρόνια κόπωση
- Τρομάζουν εύκολα και είναι συχνά νευρικοί
- Εθισμός (ναρκωτικά, αλκοόλ, βουλιμία) ή άλλες εθιστικές συμπεριφορές
- Αυτοτραυματισμούς
Αντιμετώπιση ψυχολογικών τραυμάτων - θεραπεία
Οι επιδράσεις ενός ψυχικού τραύματος της παιδικής ηλικία δεν επιλύονται μαγικά με το πέρασμα του χρόνου, αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά όταν αποφασίσετε να ασχοληθείτε με αυτά. Το EMDR είναι μία εξαιρετική τεχνική για την αντιμετώπιση ενός ψυχικού τραύματος.
Τις περισσότερες φορές μας συμβαίνουν ατυχή και δυσάρεστα γεγονότα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ως παιδιά, και παρόλο αυτά μας κατακλύζουν ενοχές και τύψεις. Αυτό που χρειάζεται να ξέρετε καταρχήν λοιπόν είναι ότι “δεν ήταν δικό σας λάθος” ότι σας συνέβη ως παιδιά. Αν κάποιος είχε την ευθύνη, αυτοί ήταν οι ενήλικες (οι γονείς, οι φροντιστές, άλλα πρόσωπα).
Το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να ζητήσετε τη βοήθεια και την υποστήριξη ενός ειδικού ψυχοθεραπευτή. Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να σας βοηθήσει να δείτε βαθιά όσα έγιναν, να επεξεργαστείτε όσα νιώθετε για το τραύμα και να καταλάβετε πως αυτό επηρεάζει τη ζωή σας.
Θεραπεία με EMDR
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης ενός τραύματος είναι το EMDR, το οποίο είναι μια εξαιρετική ψυχοθεραπευτική τεχνική η οποία επιτρέπει στους ανθρώπους να ξεπεράσουν τα ψυχολογικά τραύματά τους σε λίγες συνεδρίες.
Μπορείτε να κάνετε το EMDR τεστ για μια πρώτη εκτίμηση αν μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το ψυχικό τραύμα που σας βαραίνει.
Συμπληρωματικά, με την ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ έχετε ένα ασφαλές μέρος για να επεξεργαστείτε τα συναισθήματά σας και να μάθετε τεχνικές για να αφήσετε πίσω σας τα παλιά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς ώστε να προχωρήσετε στη ζωή σας χωρίς τα βάρη του παρελθόντος.