Το πένθος μετά από μια τραυματική απώλεια

Πένθος και Τραυματική απώλεια

Το πένθος δεν είναι ίδιο για όλους, για τον κάθε άνθρωπο αποτελεί μια μοναδική διαδικασία και σε αυτό δεν χωράνε γενικεύσεις. Αν και συχνά παρατηρούνται κοινά στοιχεία μεταξύ των ανθρώπων που βιώνουν μια απώλεια, το πένθος διαφέρει ανάλογα με τη σχέση που έχει κάποιος με το άτομο που πέθανε. Παρά το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να είναι σε θέση να σχετίζουν  πτυχές της θλίψης τους με αυτές ενός άλλου ατόμου, κανένας δεν μπορεί να καταλάβει απόλυτα πως αισθάνεται ο άλλος.

Ψυχικό τραύμα

Είναι πολύ σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι ο τρόπος θανάτου ενός ανθρώπου κάνει την εμπειρία τραυματική, και όχι το πώς ερμηνεύεται ή βιώνεται από το άτομο. Κανένας δεν μπορεί να υποτιμήσει την επίδραση των προσωπικών παραγόντων όπως η συναισθηματική αντίδραση, οι γνωστικές αντιδράσεις, οι δευτερεύοντες παράγοντες άγχους, οι στρατηγικές διαχείρισης, το ιστορικό πριν το τραύμα, η υποστήριξη και άλλοι σημαντικοί παράγοντες καθορίζουν πως ένα άτομο θα ανταποκριθεί σε ένα γεγονός.

Είναι αλήθεια ότι κάποιοι τρόποι θανάτου είναι πιο πιθανό να βιωθούν ως τραυματικοί, αλλά δεν είναι δεδομένο. Έτσι, για παράδειγμα, δεν είναι δεδομένο ότι ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου από ανθρωποκτονία είναι ένα τραυματικό γεγονός, το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι πιθανόν να είναι μια τραυματική εμπειρία. Τελικά, πρέπει κανείς να επιτρέψει ένα ευρύ φάσμα διακύμανσης, όταν πρόκειται για δυνητικά τραυματικά γεγονότα. Όλοι οι θάνατοι προκαλούν έντονα συναισθήματα, σοκ, τρόμο και αλλάζουν την κοσμοθεωρία. Στην πραγματικότητα, οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες δεν παρουσιάζονται μόνο σε εκείνους που έχουν επιβιώσει από βίαιο και ξαφνικό θάνατο, αλλά και σε εκείνους που έχουν βιώσει το θάνατο ενός κοντινού προσώπου από μια προχωρημένη νόσο.

Τι είναι η τραυματική απώλεια;

Μια τραυματική απώλεια έχει ποικίλες εκφάνσεις αλλά ο ορισμός είναι ο εξής:

Ένας θάνατος θεωρείται τραυματικός όταν συμβαίνει χωρίς προειδοποίηση, αν είναι πρόωρος, αν περιλαμβάνει βία, αν υπάρχει βλάβη στο σώμα του αγαπημένου σας προσώπου, αν έχει προκληθεί από ένα δράστη που είχε σκοπό την βλάβη, αν ο επιζών αναφέρει το θάνατο ως προβλέψιμο, αν ο επιζών πιστεύει ότι το αγαπημένο πρόσωπο υπέφερε, ή αν ο επιζών θεωρεί ότι ο θάνατος ή ο τρόπος του θανάτου, ήταν άδικος και αδικαιολόγητος.

 Αυτός ο ορισμός είναι αρκετά ευρύς, και θα έπρεπε επίσης να προστεθούν συνθήκες στις οποίες ένας επιζών είναι μάρτυρας ενός θανάτου, όταν και η δική του ζωή απειλούνταν και όταν ένα άτομο βιώνει πολλαπλούς θανάτους.

Επιπλέον εκτός από τη φύση του θανάτου, άλλοι τραυματικοί παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:

• Η λήψη ιατρικών αποφάσεων που αφορούν την μηχανική υποστήριξη, τη δωρεά οργάνων κλπ
• Η αβεβαιότητα για το εάν ένα άτομο έχει χάσει τη ζωή του (πχ όταν αγνοείται, πληροφορίες για την κατάσταση που δεν έχουν αποκαλυφθεί)
• Η προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης
• Η περιορισμένη δυνατότητα για κοινωνική υποστήριξη
• Το να κατηγορηθεί κάποιος για το θάνατο
• Οι μακροχρόνιες δικαστικές διαδικασίες
• Ένα προηγούμενο ιστορικό τραύματος

Ποιες είναι οι επιδράσεις  μιας τραυματικής απώλειας;

Γενικά, έχει αποδειχθεί ότι οι τραυματικοί θάνατοι, ειδικά οι βίαιοι θάνατοι, οδηγούν σε αυξημένος στρες. Σε μια μελέτη που αφορούσε το πένθος για 173 γονείς που είχαν βιώσει το θάνατο ενός παιδιού από ατύχημα, αυτοκτονία, ανθρωποκτονία ή απροσδιόριστες αιτίες, βρέθηκε ότι πέντε χρόνια μετά το βίαιο θάνατο το 27,5% των μαμάδων και το 12,5% των μπαμπάδων είχαν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Αυτά τα ποσοστά ήταν σημαντικά υψηλότερα από εκείνα στο γενικό πληθυσμό.

Όταν κάποιος βιώνει ένα τραυματικό θάνατο, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει είναι διπλάσιες. Πρώτα πρέπει να διαχειριστεί το ψυχολογικό τραύμα και δεύτερον, πρέπει να διαχειριστεί το πένθος. Η εμπειρία ενός τραύματος και του πένθους είναι δύο διαφορετικά πράγματα, ακόμη και μετά από ένα τραυματικό θάνατο, τα συναισθήματα είναι πολύπλοκα. Τα πράγματα μπλέκονται, οι σκέψεις και τα συναισθήματα συγχωνεύονται, και οι άνθρωποι μερικές φορές πιάνουν τον εαυτό τους να παραμένει στάσιμος. Δεν είναι ασυνήθιστο για τους ανθρώπους που έχουν βιώσει ένα τραυματικό θάνατο να έχουν σημαντικά πιο έντονα, επίμονα και παρατεταμένα συμπτώματα.

Μετά από μια τραυματική εμπειρία κάποιος μπορεί να βιώσει:

Ότι γκρεμίζεται η αντίληψη που είχε για τον κόσμο, τον εαυτό του και τους άλλους

Πολλοί άνθρωποι ζουν με την αντίληψη ότι ο κόσμος είναι προβλέψιμος και δίκαιος. Πιστεύουν ότι έχουν τον έλεγχο, ότι είναι γενικά ασφαλείς και προστατευμένοι, και ότι μπορούν να εμπιστευτούν άλλους ανθρώπους. Όταν όμως κάποιος βιώσει ένα τραυματικό θάνατο, κάτι που προφανώς είναι παράλογο και άδικο, μπορεί να γκρεμιστούν οι αντιλήψεις του και να αισθάνεται ότι ο κόσμος είναι απρόβλεπτος και επικίνδυνος, ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι κακόβουλοι και μοχθηροί, και ότι δεν έχει τη δύναμη να προστατέψει τον εαυτό του. Σύμφωνα με αυτά, είναι επίσης συχνό οι άνθρωποι να αναρωτιούνται για την πίστη τους και να αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι από το Θεό μετά από ένα τραυματικό γεγονός.

Οι συνεχείς σκέψεις για τις συνθήκες του θανάτου

Είναι πολύ συχνό κάποιος να σκέφτεται συνεχώς τις συνθήκες του θανάτου. Κάποιος που έχει βιώσει ένα τραυματικό θάνατο ίσως να σκέφτεται συνεχώς τα ίδια πράγματα και να ψάχνει απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως:

• Γιατί συνέβη αυτό;
• Ποιος φταίει για αυτό;
• Ο αγαπημένος μου υπέφερε;
• Θα μπορούσε ο θάνατος να έχει αποτραπεί;
• Ήξεραν ότι επρόκειτο να πεθάνουν;
• Ήταν φοβισμένοι;
• Ποιο είναι το νόημα, ο λόγος και ο σκοπός όλων αυτών που συνέβησαν;

Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι αποτυγχάνουν να βρουν τις απαντήσεις που ψάχνουν και συνεχίζουν να υποφέρουν από τις σκέψεις για το θάνατο καθώς και να πονάνε όταν φαντάζονται τι συνέβη στα αγαπημένα τους πρόσωπα όταν πέθαναν.

Συναισθήματα ενοχών και απόδοση ευθυνών

Ακόμη και όταν ένα άτομο ξεκάθαρα δεν φταίει σε κάτι, συχνά μπορεί να βασανίζεται από τύψεις και ενοχές. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να αισθάνεται ενοχές για τις συνθήκες πριν από το θάνατο αλλά χωρίς να μπορούσε να έχει παίξει κανένα ρόλο στην αλυσίδα των γεγονότων. Ένα άτομο μπορεί να κάνει εκτιμήσεις για την ανεπάρκεια των πράξεών του, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών τη στιγμή του θανάτου ή ακόμη και να σκέφτεται διαφωνίες που μπορεί να είχε με τον θανόντα στο παρελθόν. Οι αρνητικές σκέψεις για τις ενοχές και την κατηγορία του εαυτού μπορεί να επηρεάσουν την προσαρμογή ενός ατόμου στο πένθος και συχνά συνδέεται με συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους.

Ο φόβος για το πένθος και τις αντιδράσεις στο τραύμα

Μετά από ένα θάνατο, οι πενθούντες αισθάνονται ότι θα τρελαθούν, και όπως έχει παρατηρηθεί όταν κάποιος έχει βιώσει μια τραυματική απώλεια συχνά έχει έντονες και παρατεταμένες αντιδράσεις στο πένθος/τραύμα. Αν ένα άτομο ερμηνεύει τα συμπτώματα ως επικίνδυνα, απειλητικά ή ενδεικτικά ενός προβλήματος ψυχικής υγείας, είναι πιο πιθανό να φοβάται και να αναστέλλει τις αντιδράσεις του. Η ανησυχία για τις αντιδράσεις που ακολουθούν ένα θάνατο προστίθεται στα υπάρχοντα συναισθήματα και προκαλεί επιπλέον άγχος, ανησυχία, κατάθλιψη, θυμό και ντροπή. Εκείνοι που φοβούνται για τις αντιδράσεις ίσως να υιοθετούν δυσπροσαρμοστικές και επίμονες συμπεριφορές αποφυγής όλων όσων προκαλούν αναμνήσεις και αυτό συμβάλλει στην εμφάνιση της διαταραχής μετατραυματικού στρες και εμποδίζει τον πενθούντα να βρει ουσιαστικούς τρόπους να συνεχίσει να διατηρεί το δέσιμο με τον αγαπημένο του.

Φτωχή κοινωνική υποστήριξη

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η κοινωνική υποστήριξη μπορεί να μειώσει την επίδραση των στρεσογόνων γεγονότων της ζωής. Μετά από ένα θάνατο, πολλοί άνθρωποι δεν λαμβάνουν αποτελεσματική υποστήριξη για πολλούς λόγους. Αυτό είναι αλήθεια ειδικά μετά από ένα τραυματικό θάνατο όταν το οξύ πένθος μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο καθώς η κοινωνία δεν το περίμενε. Κάποιοι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν αποτελεσματική υποστήριξη μετά από ένα θάνατο περιλαμβάνουν:

• Οι άνθρωποι δεν ξέρουν πώς να υποστηρίξουν ένα άνθρωπο που πενθεί
• Οι άνθρωποι κάνουν σχόλια για να ελαχιστοποιήσουν το πένθος, να αποθαρρύνουν την έκφρασή του και τη συζήτηση για τον αγαπημένο τους, και πιέζουν τον πενθούντα να προχωρήσει
• Οι πενθούντες μπορεί να έχουν την τάση να απομονώνονται σωματικά και συναισθηματικά , ειδικά όταν αισθάνονται ότι οι άλλοι τους παρεξηγούν
• Οι πενθούντες ίσως να αισθάνονται ντροπή ή αδυναμία επειδή συνεχίζουν να υποφέρουν
• Οι πενθούντες ίσως να ζητούν τη βοήθεια ψυχοθεραπευτή που έχουν εξειδικευτεί στο πένθος και/ή στο τραύμα
• Η αποφυγή του τραύματος και/ή του πένθους απομακρύνει τον πενθούντα από τους άλλους

Αντιμετώπιση ενός τραυματικού θανάτου

Μετά από μια τραυματική απώλεια, είναι σημαντικό να βρείτε τρόπους να επεξεργαστείτε και να διαχειριστείτε τα περίπλοκα συναισθήματα και τις αντιδράσεις σχετικά με το θάνατο και το τραύμα. Αν και μπορείτε να διαβάσετε βιβλία που αφορούν το πένθος, τη διαχείριση του, την αυτοφροντίδα, τις τύψεις και τις ενοχές, τις ομάδες υποστήριξης, τίποτα δεν συγκρίνεται με την αποτελεσματικότητα θεραπευτικών παρεμβάσεων όπως του EMDR και της ομοιοπαθητικής (που θα βοηθήσει και στην αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων).