Πένθος, ψυχικό τραύμα ή κατάθλιψη;

Διαφορές πένθους, ψυχικού τραύματος και κατάθλιψης

Το πένθος είναι μια φυσιολογική απόκριση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Οι άνθρωποι έχουν φυσικούς τρόπους προσαρμογής στην απώλεια, συνήθως δέχονται την υποστήριξη των φίλων και των συγγενών, και ο καθένας πενθεί με το δικό του μοναδικό τρόπο. Μπορείτε να σκεφτείτε ότι η επούλωση μετά από μια απώλεια είναι ανάλογη με την επούλωση μιας σωματικής πληγής. Παρομοίως, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν χρειάζονται ψυχοθεραπεία για το πένθος, ακόμη και όταν η απώλεια είναι ξαφνική, απροσδόκητη και πολύ θλιβερή. Όμως η απώλεια, όπως και η πληγή, προκαλεί πόνο και πολλές φορές έντονο. Οι πληγές επίσης ενεργοποιούν την διαδικασία επούλωσης. Με την απώλεια δεν συμβαίνει το ίδιο. Όμως, μια μόλυνση της πληγής, μπορεί να παρεμποδίσει την επούλωση. Έτσι, οι δυσπροσαρμοστικές σκέψεις, οι συμπεριφορές, μια τραυματική απώλεια ή τα άσχημα συναισθήματα μπορούν να παρεμποδίσουν την προσαρμογή στην απώλεια.

Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται μια πιο πολύπλοκη μορφή πένθους, το επιπλεγμένο πένθος. Βέβαια, αυτό παρατηρείται συνήθως όταν υπάρχει έντονο συναισθηματικό δέσιμο με το άτομο που πέθανε ή όταν υπάρχουν άλλα επιβαρυντικά στοιχεία στη ζωή του ανθρώπου (πχ οικονομική δυσπραγία, κα). Η προσαρμογή στην απώλεια είναι πιο δύσκολη αν ένα άτομο είχε μια συγκρουσιακή σχέση, καθώς μπορεί να βυθιστεί σε σκέψεις και ενοχές για το πως τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά. Συνήθως όμως οι περισσότεροι άνθρωποι με επιπλεγμένο πένθος έχουν μια ιδιαίτερα ισχυρή και καλή σχέση με τον θανόντα.

Το πένθος είναι η φυσιολογική απόκριση στην απώλεια 

Το πένθος είναι η απόκριση στην απώλεια και περιλαμβάνει σκέψεις, συμπεριφορές, συναισθήματα και ψυχολογικές αλλαγές. Αν η απώλεια είναι μόνιμη (όπως συμβαίνει με ένα θάνατο), τόσο πιο έντονο είναι το πένθος, αλλά με αυτό τον τρόπο εξελίσσεται και αλλάζει ένα άτομο για να προσαρμοστεί στην απώλεια. Πένθος μπορεί να εμφανιστεί και για άλλες απώλειες, όπως πχ την απώλεια της υγείας, της νεότητας, μιας δουλειάς, μιας σχέσης, ενός γάμου.

Το οξύ πένθος παρατηρείται ακριβώς μετά την απώλεια και συχνά κυριαρχεί στη ζωή των πενθούντων. Δυνατά συναισθήματα λαχτάρας, μελαγχολίας και θλίψης είναι κοινά λόγω των επίμονων σκέψεων και των αναμνήσεων με τον θανόντα. Άλλα επώδυνα συναισθήματα, όπως το άγχος, ο θυμός, οι τύψεις, οι ενοχές ή η ντροπή είναι πολύ συχνά.

Το μακροχρόνιο πένθος είναι η διαρκής μορφή του πένθους στην οποία οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που σχετίζονται με την απώλεια αφομοιώνονται στην καθημερινότητα των πενθούντων. Το πένθος σε αυτή την περίπτωση έχει μια σταθερή θέση στη ζωή του ατόμου, χωρίς όμως να κυριαρχεί.

Το επιπλεγμένο πένθος είναι μια επίμονη μορφή έντονου πένθους στην οποία οι δυσπροσαρμοστικές σκέψεις και οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές είναι παρούσες με συνεχή λαχτάρα, θλίψη, λύπη και/ή εμμονή με τις σκέψεις και τις αναμνήσεις του θανόντα. Το πένθος κυριαρχεί στη ζωή και το μέλλον φαίνεται μαύρο και κενό, χωρίς νόημα. Οι πενθούντες μπορεί να κάνουν παράλογες σκέψεις (όπως ότι μπορεί να παρουσιαστεί ξανά ο άνθρωπος που έχει χαθεί) και να αισθάνονται χαμένοι και μόνοι.

Η προσαρμογή στην απώλεια συνεπάγεται αποδοχή της πραγματικότητας του θανάτου και περιλαμβάνει τις συνέπειες και τις αλλαγές στις σχέσεις που επιφέρει ο θάνατος ενός ανθρώπου. Η προσαρμογή σημαίνει ότι βλέπετε το μέλλον σας γεμάτο δυνατότητες ώστε να ζήσετε μια ζωή ουσιαστική, χαρούμενη και ικανοποιητική.

Οι ʺεπιπλοκέςʺ του πένθους

Οι δυσπροσαρμοστικές σκέψεις επικεντρώνονται στο πένθος ή στην καταστροφολογία. Είναι φυσιολογικό να έχετε σοκαριστεί από το θάνατο του αγαπημένου σας προσώπου, ειδικά αν αυτό έγινε ξαφνικά, απροσδόκητα ή πρόωρα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν αν πενθούν με το ʺσωστό τρόποʺ και πολλοί φοβούνται το μέλλον σε ένα κόσμο χωρίς τον αγαπημένο τους. Οι άνθρωποι με επιπλεγμένο πένθος μηρυκάζουν αυτές τις σκέψεις.

Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές σχετίζονται με την αποφυγή οτιδήποτε θυμίζει την απώλεια και/ή την απόδραση από την οδυνηρή πραγματικότητα. Ένα άτομο που πενθεί ίσως να προσπαθεί να αισθανθεί κοντά του το θανόντα μέσω της αισθητηριακής διέγερσης ή της ονειροπόλησης ότι είναι μαζί του, κοιτάζοντας φωτογραφίες, ακούγοντας τη φωνή του, μυρίζοντας τα ρούχα του, προσπαθώντας να θυμηθεί πως ήταν μαζί. Οι άνθρωποι που πενθούν συχνά έχουν την τάση να αποφεύγουν μέρη, ανθρώπους ή δραστηριότητες που κρατούν ζωντανές τις αναμνήσεις με τον θανόντα. Αυτές οι συμπεριφορές είναι προβληματικές όταν γίνονται ο μοναδικός τρόπος διαχείρισης των επώδυνων συναισθημάτων.

Η ανεπαρκής ρύθμιση της συγκίνησης είναι ένα ακόμη συχνό πρόβλημα για τους ανθρώπους με επιπλεγμένο πένθος. Το οξύ πένθος έχει έντονα συναισθήματα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια γκάμα τρόπων για να ρυθμίζουν αυτά τα συναισθήματα. Ισορροπούν τον πόνο με περιόδους διακοπής, δίνοντας στον εαυτό τους την άδεια να βάλει στην άκρη το πένθος προς στιγμή. Οι άνθρωποι με επιπλεγμένο πένθος δυσκολεύονται να το κάνουν αυτό, αντιθέτως συχνά επικεντρώνονται σε πράγματα που αυξάνουν τη συγκίνηση. Η ρουτίνα τους περιλαμβάνει επαρκή ύπνο, θρεπτικά γεύματα, τακτική άσκηση και κοινωνικές επαφές, που κάνουν πιο δύσκολη τη διαχείριση των συναισθημάτων.

Μετά το θάνατο ενός αγαπημένου ανθρώπου, οι πενθούντες ίσως να δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν σε καθημερινές δραστηριότητες. Τα παρατεταμένα έντονα συναισθήματα, το σοκ και η κοινωνική απόσυρση είναι επώδυνα αλλά αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις.

Αντίθετα με αυτά τα αναμενόμενα συμπτώματα, είναι πιθανό κάποιος να μείνει κολλημένος στο πένθος; Τι συμβαίνει όταν ένας άνθρωπος προσπαθεί να βλάψει τον εαυτό του ή κάνει απόπειρα αυτοκτονίας; Και πως το ψυχικό τραύμα επηρεάζει τη διαδικασία της επούλωσης;

Τα συμπτώματα του πένθους, της κατάθλιψης και του τραύματος μπορεί να μοιάζουν μεταξύ τους. Για να αντιμετωπίσετε αυτά τα συμπτώματα και να προχωρήσετε στη ζωή σας, είναι σημαντικό να κατανοήσετε τις διαφορές.

Όταν το πένθος γίνεται κλινική κατάθλιψη

Δεν είναι ασυνήθιστο για τους ανθρώπους που πενθούν να αισθάνονται μελαγχολικοί, αγχωμένοι και κενοί.

Το πένθος περιλαμβάνει διαφορετικά συναισθήματα για κάθε άνθρωπο, και χρειάζεται χρόνος για να προσαρμοστεί κάποιος στην απώλεια και κάθε αλλαγή που αυτή επιφέρει.

Μερικές φορές, η καταθλιπτική διάθεση δεν μειώνεται με το χρόνο και συνεχίζει να παρεμβαίνει στην καθημερινή ζωή. Αυτό μπορεί να είναι ένας δείκτης μιας καταθλιπτικής διαταραχής.

Περίπου ένα στους πέντε πενθούντες εμφανίζουν μείζονα κατάθλιψη. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί ποια μορφή πένθους θα μετατραπεί σε κατάθλιψη μετά από το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Οι ακόλουθοι παράγοντες κινδύνου ίσως να αυξάνουν τις πιθανότητες:

• Ιστορικό κατάθλιψης
• Μικρή προηγούμενη εμπειρία με το θάνατο
• Έλλειψη δικτύου υποστήριξης (συγγενών, φίλων)
• Έντονα καταθλιπτικά συμπτώματα νωρίς στη διαδικασία του πένθους
• Προηγούμενα προβλήματα με εξάρτηση από αλκοόλ και ουσίες

Είναι δυνατό να πενθείτε χωρίς να έχετε κατάθλιψη. Για αυτό υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη θλίψη του πένθους και το αδυσώπητο μούδιασμα της κατάθλιψης. Κάποια σημάδια που υποδεικνύουν ότι ένα άτομο που πενθεί ίσως να έχει κατάθλιψη είναι:

• Τα συμπτώματα πένθους παραμένουν για τέσσερις ή παραπάνω μήνες με κανένα σημάδι βελτίωσης
• Η παρατεταμένη ή σοβαρή δυσλειτουργικότητα στο σπίτι, στη δουλειά και/ή στο σχολείο
• Η παραμονή στο κρεβάτι/καναπέ όλη μέρα, χωρίς να κάνετε τίποτα
• Οι σκέψεις αυτοκτονίας και/ή συνεχής σκέψη του θανάτου
• Η αργή ομιλία και κίνηση
• Οι παραισθήσεις, που περιλαμβάνουν ή όχι τον θανόντα
• Η αίσθηση ότι κάποιος είναι άχρηστος, ιδέες αναξιότητας

Αν τα συμπτώματα επιμένουν, και ειδικά αν υπάρχουν αυτοκτονικές σκέψεις, είναι απαραίτητο να απευθυνθείτε σε ένα γιατρό ή ψυχίατρο. Να θυμάστε ότι η κατάθλιψη θεραπεύεται και με την κατάλληλη φροντίδα μπορείτε να ανακτήσετε την διάθεσή σας. Υπάρχουν online τεστ κατάθλιψης που μπορείτε να κάνετε για μια πρώτη εκτίμηση.

Όταν ένα ψυχικό τραύμα μπλοκάρει το πένθος

Όταν κάποιος χάνει ένα αγαπημένο του πρόσωπο ξαφνικά και απροσδόκητα, όπως από ένα τροχαίο, μια καρδιακή προσβολή, ένα ατύχημα, μια δολοφονία ή μια αυτοκτονία, ίσως το ψυχικό τραύμα (ιδίως της παιδικής ηλικίας) να παρεμποδίζει τη διαδικασία του πένθους. Η αίσθηση του σοκ υπάρχει ακόμη και αν ο θάνατος είναι αναμενόμενος, μετά από μια μακροχρόνια νόσο. Αν ένα άτομο ταλαιπωρείται από άγχος ή κατάθλιψη ή έχει προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες, είναι πιο δύσκολο να διαχειριστεί ακόμη μια απλή αναποδιά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα συμπτώματα του πένθους να είναι ανυπόφορα. Σε μια προσπάθεια (ψυχολογικής) άμυνας, ένα επιβαρυμένο άτομο μπορεί να αποφύγει να πενθήσει.

Τα συμπτώματα που διαφοροποιούν το τραύμα από το πένθος είναι:

• Συμπτώματα επαναβίωσης: ο ασθενής επαναβιώνει τις σκηνές του τραύματος, είτε είναι σε εγρήγορση είτε κοιμάται (εφιάλτες).
• Αποφυγή: ο ασθενής αποφύγει δραστηριότητες, τοποθεσίες, σκέψεις, συναισθήματα, είτε οτιδήποτε που σχετίζεται και θυμίζει το τραυματικό γεγονός
• Μούδιασμα: συναισθηματικό μούδιασμα, απώλεια θετικών συναισθημάτων
• Συμπτώματα διέγερσης/ανησυχίας: δυσκολία στη συγκέντρωση, στον ύπνο, και αίσθηση επαγρύπνησης.

Αν με την πάροδο του χρόνου τα συμπτώματα συνεχίζουν να επηρεάζουν τη ζωή σας, στο σπίτι και στη δουλειά, η θεραπεία είναι αναγκαία.