Πώς συμβαίνουν οι αλλαγές στην ψυχοθεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία προκαλεί αλλαγές

Πολύ συχνά στην ψυχοθεραπεία οι θεραπευόμενοι αναρωτιούνται ʺΠώς γίνονται οι αλλαγές στην ψυχοθεραπεία, πως αλλάζει ο άνθρωπος και όσα έχουν παγιωθεί μέσα σε δεκαετίες;ʺ

Πρώτα χρειάζεται να μάθετε για τι πράγμα ακριβώς μιλάμε. Όταν ένα άτομο έρχεται στο ιατρείο και αντιμετωπίζει χρόνια προσωπικά προβλήματα ή ψυχοσωματικά συμπτώματα, συνήθως υπάρχει ένα ψυχολογικό υπόβαθρο (συνήθως οικογενειακό) που έχει προκαλέσει ορισμένα ψυχικά τραύματα.

Τα ψυχολογικά τραύματα κατά τη διάρκεια της ζωής, ειδικά όσα οφείλονται σε κακομεταχείριση στην παιδική ηλικία, δεν πρέπει να συγχέονται με απρόσωπες ιατρικές διαγνώσεις. Για παράδειγμα, ο φόβος της γελοιοποίησης, της κριτικής, του εξευτελισμού κλπ δεν πρέπει να αποκαλείται "κοινωνικό άγχος" με τη λογική της ταυτοποίησης μιας ψυχιατρικής διαταραχής. Και ούτω καθεξής, με την διάγνωση της υστερίας για τις όλες τις συναισθηματικές αντιδράσεις, την διάγνωση της κατάθλιψης για την θλίψη και το πένθος. Όσοι περιγράφουν μακροχρόνια προσωπικά προβλήματα δεν έχουν υποστεί απαραιτήτως κάποιο ψυχικό τραύμα στην παιδική ηλικία. Αλλά και η ενήλικη ζωή, εκτός πατρικής οικογένειας, μπορεί να είναι πολύ στρεσογόνα. Αλλά συνήθως το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι όταν κάποιος πληγώνεται συνέχεια μέσα στην πατρική οικογένεια. Τέτοιες βλάβες δεν εξαφανίζονται μαγικά. Αντιθέτως, συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή και την υπονομεύουν.

Δεν είναι ασυνήθιστο για ένα άτομο που παραπονιέται για τις χρόνιες δυσκολίες που περνά να ξεκινά ψυχοθεραπεία και να αναφέρει ένα υγιές και θετικό οικογενειακό ιστορικό. Αποδεικνύεται όμως επί το πλείστον ότι οι άνθρωποι δεν είχαν ποτέ μια μεγάλη, ειλικρινή και βαθιά συζήτηση για το οικογενειακό τους ιστορικό με ένα άνθρωπο (ειδικό ή όχι) το οποίο ήταν προετοιμασμένο να ακούσει με προσοχή για την κακομεταχείριση που πέρασαν (και όχι απαραιτήτως "κακοποίηση").

Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης στην παιδική ηλικία πολλά μπορεί να μοιάζουν "φυσιολογικά" καθώς δεν υπάρχει κάποιο άλλο πλαίσιο αναφοράς για την αξιολόγηση της κατάστασης. Όμως αργότερα στη ζωή αυτή η παλιά κατάσταση ίσως να μοιάζει δραματικά διαφορετική καθώς γίνεται μια διαφορετική αυτο-αξιολόγηση.

Οι διαγνώσεις και τα πραγματικά αίτια

Η πραγματική ερώτηση που μπορείτε να κάνετε δεν έχει να κάνει με τη "διάγνωση" και τα συμπτώματα, αλλά τι πραγματικά κρύβεται πίσω από αυτή, ποιο είναι το βαθύτερο αίτιο που τα προκαλεί;  Συνήθως υπάρχει ένα προφανές πρόβλημα, αλλά οι άνθρωποι που γνωρίζουν το συγκεκριμένο άτομο συνειδητοποιούν ότι το πιο εμφανές πρόβλημα είναι άλλο, π.χ., η χρήση αλκοόλ ή κάνναβης κρύβει συνήθως πολλά περισσότερα προβλήματα. Το πιο προφανές πρόβλημα δεν είναι το "πρόβλημα" (η διάγνωση ή τα συμπτώματα), αλλά είναι πιο χρήσιμο να αναζητηθεί το βαθύτερο ψυχολογικό πρόβλημα και θέμα που δεν φαίνεται πάντα. Τα συμπτώματα είναι συνήθως το αποτέλεσμα μιας απελπισμένης προσπάθειας του εαυτού να βρει λύσεις, ενός εαυτού εξαντλημένου και σε αδιέξοδο.

Εχει σημασία ο άνθρωπος να αναπτύξει την αυτοεκτίμησή του, την συμπόνια προς τον εαυτό του και την αυτοπεποίθηση (αξιοποιώντας εσωτερικούς πόρους και σημαντικές προσωπικές σχέσεις). Ετσι μπορεί να δείχνει ρεαλιστική εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στους άλλους ανθρώπους. Αυτή είναι μια μικρή λίστα, αλλά η αρνητική επίδραση των γονιών σε οτιδήποτε από τα παραπάνω έχει τεράστιο αντίκτυπο στον εσωτερικό μας κόσμο και κοινωνικές/διαπροσωπικές επιπτώσεις. Είναι προφανές ότι τα τρία αυτά χαρακτηριστικά μαζί διαμορφώνουν την αίσθηση της ασφάλειας, της φροντίδας και του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Σκέψεις, πεποιθήσεις και συναισθήματα

Με άλλα λόγια, τι είναι αυτό που πραγματικά μας κάνει υγιείς και ψυχικά ανθεκτικούς; Όταν προσπαθεί κανείς να βοηθήσει ένα άτομο με χρόνια προβλήματα χρησιμοποιώντας μόνο προσεγγίσεις που στοχεύουν αποκλειστικά στην αλλαγή του τρόπου σκέψης, τα αποτελέσματα είναι φτωχά. Ο στόχος της ψυχοθεραπείας δεν είναι απλά ανακουφιστικός. Για παράδειγμα, ο στόχος δεν είναι απλά να αισθανθείτε καλά στη συνεδρία (όπως μετά από ένα μασάζ) και μετά να γυρίζετε στα ίδια (όπως επιστρέφει ο σωματικός πόνος) αν χρησιμοποιήσουμε αυτή την σωματική αναλογία.

Το πραγματικό ζητούμενο στην ουσιαστική ψυχοθεραπεία είναι η επεξεργασία των συναισθημάτων και η εντόπιση των βαθύτερων αιτιών, γιατί πάνω στα συναισθήματα χτίζονται οι διάφορες αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο γύρω μας. Αν η μαμά σας χτυπούσε επανειλημμένα επειδή ήσασταν ʺκακόʺ παιδί και ο μπαμπάς σας, άφησε εσάς και τη μαμά σας, είχε παράλληλες σχέσεις και τελικά χώρισε και σας εγκατέλειψε, αυτό δημιουργεί μια βαριά ψυχολογική κληρονομιά που επηρεάζει όχι μόνο την κοσμοθεωρία σας (για παράδειγμα, το πως βλέπετε τις σχέσεις και το γάμο), αλλά και το πώς αισθάνεστε και πώς ζείτε τελικά.

Τι είναι η ψυχοθεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει συζήτηση, αλλά με τρόπο πιο υγιή και προσανατολισμένο σε ένα αποτέλεσμα, δηλαδή στην δική σας προσωπική εξέλιξη (πράγμα που δεν γίνεται με τις άλλες σχέσεις μας, που οι άνθρωποι ακούνε μόνο και μόνο για να απαντήσουν, χωρίς να προσπαθούν να κατανοήσουν τον άλλο άνθρωπο ουσιαστικά). Είναι σημαντικό να μπορείτε να μιλήσετε για το τι σας συμβαίνει με τέτοιο τρόπο που δίνει έμφαση στην άμεση προσωπική, συναισθηματική εμπειρία σας, και όχι για να πάρετε συμβουλές και οδηγίες.

Σκεφτείτε ένα ζευγάρι που βγαίνει ραντεβού. Είναι καλή ιδέα να συζητήσουν αλλά η συζήτηση έχει γενικά, ανούσια χαρακτηριστικά, περί ανέμων και υδάτων. Τα όσα λέγονται στο ραντεβού δεν αποκαλύπτουν συνήθως πολλά για το τι νιώθει ο ένας για τον άλλο, για την κατάσταση της σχέσης, για τα ενδιαφέροντα και τους σκοπούς του κάθε συντρόφου, τους ουσιαστικούς προβληματισμούς ζωής. Το ζήτημα είναι ότι η συζήτηση με ένα άλλο άνθρωπο δεν είναι ποτέ απαλλαγμένη από προσωπικές εμπειρίες και προκαταλήψεις. Εκτός και αν είναι ειδικά εκπαιδευμένος ψυχοθεραπευτής, και ο ίδιος έχει κάνει προσωπική ψυχοθεραπεία (για να γιατρέψει τις δικές του πληγές).

Είναι η θεραπευτική σχέση με τον ψυχοθεραπευτή που κάνει τη διαφορά με την πάροδο του χρόνου, και όχι απλά οι τεχνικές και οι μέθοδοι στην ψυχοθεραπεία. Οι συμβουλές, οι οδηγίες, οι προτάσεις, κλπ, έχουν μικρή ή καμιά επίδραση σε αυτό που πραγματικά κουβαλάει ένας θεραπευόμενος, όπως η αρνητική εικόνα για τον εαυτό, η χαμηλή αυτοπεποίθηση, οι αρνητικές πεποιθήσεις, ο φόβος των άλλων ανθρώπων. Αυτό εξηγεί γιατί οι συμβουλές, οι οδηγίες, κλπ, αποτυγχάνουν.

Είναι διαφορετικό πράγμα να πω σε έναν άνθρωπο ότι αξίζει το σεβασμό και άλλο να προσπαθώ να δείξω ο ίδιος σεβασμό σε αυτόν (ένα σεβασμό που δεν πήρε στην παιδική του ηλικία), όσο περνά ο καιρός στην ψυχοθεραπεία. Στην πρώτη περίπτωση η συνεχής επίδραση θα είναι μάλλον μηδενική, αλλά στην δεύτερη περίπτωση η επίδραση είναι σημαντική με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και αν κανένας δεν αναφερθεί στο σεβασμό. Ο "σεβασμός" είναι απλά μια λέξη. Όταν λέτε σε κάποιον ότι αξίζει το σεβασμό είναι απλά μια έκφραση. Όμως το να λαμβάνει κανείς συνεχώς σεβασμό με τον καιρό είναι μια επανορθωτική προσωπική εμπειρία. Ο σεβασμός περιλαμβάνει όχι μόνο όσα λέμε αλλά και τη συνολική μας συμπεριφορά. Με άλλα λόγια, η άμεση προσωπική εμπειρία έχει θετικές ψυχολογικές επιδράσεις. Αν ο στόχος είναι να αλλάξετε αυτά που είναι παγιωμένα για τον εαυτό σας (περιοριστικές πεποιθήσεις, αρνητική εικόνα εαυτού, κλπ) τότε η έμφαση πρέπει να δοθεί στις επανορθωτικές εμπειρίες.

Η σημασία της θεραπευτικής σχέσης ψυχοθεραπευτή - θεραπευόμενου

Οι ψυχοθεραπευτές προάγουν την θετική εικόνα και τα καλά χαρακτηριστικά του εαυτού μας, αλλά αυτή η αλλαγή δεν μπορεί να γίνει με απλό, γρήγορο και άμεσο τρόπο. Βλέπετε αφενός οι αναπτυξιακές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας οργανώνουν το μυαλό και τις πεποιθήσεις, ώστε αργότερα οι αντιλήψεις για τον κόσμο και οι τρόποι αντίδρασης να επιβεβαιώνουν την ήδη υπάρχουσα οργάνωση. Έτσι τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι αυτοσυντηρούνται και διαιωνίζονται με την πάροδο του χρόνου και δεν μπορούν να αλλάξουν εύκολα, γιατί μια δραματική αλλαγή θα απειλούσαι την ψυχολογική ταυτότητα του ανθρώπου.

Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να είναι ευγενικός και να έχει μια θετική στάση απέναντί σας, να λέει όμορφα λόγια για εσάς, αλλά πόσο σημαντικό είναι αυτό για εσάς; Αν ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι συναισθηματικά σημαντικός για εσάς, τότε πως θα σας θεραπεύσει και όσα λέει ή κάνει θα έχουν επίδραση σε εσάς; Έχει σημασία λοιπόν το πώς συνδέεστε συναισθηματικά με τον ψυχοθεραπευτή και πόσο επενδύετε σε αυτόν. Η εμπειρία της σχέσης με τον ψυχοθεραπευτή σας με την πάροδο του χρόνου θα έχει ωφέλιμη επίδραση σε εσάς μόνο αν ο ψυχοθεραπευτής αποκτήσει μία σημαντικότητα για εσάς. Γιατί ο ψυχοθεραπευτής; Γιατί όχι ο σύντροφός σας; Παρόλο που εσείς και ο σύντροφός σας αγαπιέστε και είναι φανερό ότι είναι πολύ σημαντικό άτομο για εσάς, η ρομαντική σχέση αυτή δεν καταφέρνει συνήθως να μεταμορφώσει τους ανθρώπους προς το καλύτερο. Ο λόγος είναι ότι τα προσωπικά σας θέματα δημιουργούν διαφωνίες, εντάσεις κλπ, που δρουν στη διατήρηση και όχι την επίλυση των προσωπικών θεμάτων.

Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι δουλειά του συντρόφου σας να σας προσφέρει θεραπεία, μια σχέση επούλωσης. Η σχέση με το σύντροφο, είναι ένα ταξίδι ζωής με κοινό προσανατολισμό. Σε μια τρυφερή σχέση ελπίζουμε να νιώθουμε ικανοποιημένοι και πλήρεις. Δεν κάνουμε μια σχέση για να μας εξυπηρετεί, ενώ ταυτόχρονα έχουμε προσωπικές ανάγκες και ψάχνουμε να τις ικανοποιήσουμε κάπου αλλού. Αυτή ακριβώς είναι η δουλειά του ψυχοθεραπευτή. Δεν είναι ρεαλιστικό να ελπίζετε ότι ο σύντροφός σας θα είναι και ο ψυχοθεραπευτής σας, ή ότι θα είναι ο ιδεατός πατέρας/μητέρα που δεν είχατε όταν είσασταν μικροί).

Αυτό συμβαίνει επειδή ο ψυχοθεραπευτής δεν ψάχνει να καλύψει τις ανάγκες που δημιουργούνται από μια τρυφερή σχέση, είναι πλήρης με την θεραπευτική σχέση και είναι αφοσιωμένος να σας προσφέρει μια επουλωτική σχέση. Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να επενδύσει σε ένα θεραπευόμενο, αλλά όχι με τον τρόπο που επενδύει σε ένα σύντροφο. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, επειδή ο ψυχοθεραπευτής πρέπει να διατηρήσει το ενδιαφέρον του στην καλλιέργεια και στην  υποστήριξη της επουλωτικής σχέσης για τον θεραπευόμενο.

Η σημασία των συναισθημάτων

H ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι μια μοναδική επανορθωτική συναισθηματική σχέση και εμπειρία, αν ο ψυχοθεραπευτής γίνει πολύ ʺσημαντικόςʺ συναισθηματικά και φυσικά αν ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να προσφέρει μια καλή θεραπευτική σχέση. Οι παλιές πληγές μπορούν κλείσουν στην ψυχοθεραπεία. Οι θεραπευόμενοι μπορούν να πενθήσουν για το παρελθόν και τα παλιά ψυχολογικά τραύματα να σταματήσουν να επηρεάζουν το παρόν.

Οι θεραπευόμενοι συζητούν για τις ανησυχίες και τις αντιξοότητες στο παρόν και στο παρελθόν και τις συνέπειές τους. Αυτό είναι φυσιολογικό γιατί στο μυαλό των θεραπευόμενων δεν υπάρχει κάποιο άλλο μέρος που να μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά και ελεύθερα για ευαίσθητα θέματα, ειλικρινά, εμπιστευτικά και σε μεγάλο βαθμό σε έναν συνομιλητή δεκτικό που να ενδιαφέρεται και με εχεμύθεια. Η ψυχοθεραπεία βοηθά έναν θεραπευόμενο στα τα προβλήματά του αλλά και συνολικά. Πώς γίνεται αυτό; Με την ικανότητα να προσφέρει κάποιος το είδος της σχέσης που με τον καιρό επιδρά βαθιά στην οργάνωση του ψυχισμού. Δεν είναι μόνο οι τεχνικές της ψυχοθεραπείας, αλλά κυρίως η σχέση με τον ψυχοθεραπευτή, αν η σχέση γίνει αρκετά σημαντική, που επηρεάζει την οργάνωση του ψυχισμού του θεραπευόμενου.

Η ανάπτυξη μιας σημαντικής σχέσης είναι προφανώς μια συνεργασία. Αν νομίζετε ότι οι σχέσεις που είναι πραγματικά σημαντικές για εσάς είναι ξεκάθαρο ότι και οι δύο πλευρές δεσμεύονται να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό δεν συμβαίνει αυτόματα. Στην ψυχοθεραπεία, δεν συμβαίνει απαραιτήτως με την πρώτη συνεδρία. Ο θεραπευόμενος έχει πολλά δύσκολα και επώδυνα προσωπικά θέματα για τα οποία πιθανόν να θέλει να μιλήσει. Η σχέση αναπτύσσεται σταδιακά, και ο θεραπευόμενος από τη μία θα προσπαθεί να μιλήσει για δύσκολα προσωπικά θέματα και από την άλλη θα πασχίζει να μην μιλήσει επειδή είναι επώδυνα. Η ικανότητα του ψυχοθεραπευτή να μπορεί να ανταποκρίνεται σε όσα λέει (ή δεν λέει) ο θεραπευόμενος κάθε στιγμή και σε κάθε συνεδρία είναι ένας τρόπος που χτίζει την εμπιστοσύνη στη σχέση, την ειλικρίνεια, την ανακούφιση.

Σίγουρα η αφοσίωση και από τις δύο πλευρές οδηγεί σταδιακά στην ανάπτυξη μιας βαθιάς σχέσης. Ωστόσο η σχέση ψυχοθεραπευτή-θεραπευόμενου δεν είναι μια ισότιμη σχέση, δεν είναι μία φιλική σχέση. Είναι περισσότερο μια σχέση ενός συμβολικού γονιού, με ένα συμβολικό παιδί, που παρέχει το περιβάλλον και την υποστήριξη για να ωριμάσει το παιδί και να κλείσει τις πληγές του. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι φιλία, δεν είναι εξομολόγηση, ο ψυχοθεραπευτής προφανώς δεν αναλαμβάνει το καθήκον και τις ευθύνες των γονέων, ο ψυχοθεραπευτής εργάζεται και υπάρχει το αντάλλαγμα μιας συγκεκριμένης αμοιβής. Είναι μια μορφή επαγγελματικής-θεραπευτικής σχέσης, μια σχέση εμπιστοσύνης στην οποία ο ψυχοθεραπευτής δεσμεύεται να δρα με τρόπο που θα επιταχύνει την ψυχολογική ανάπτυξη και ανακούφιση του θεραπευόμενου. Υπάρχουν και άλλες επαγγελματικές σχέσεις με εμπιστευτικές υποχρεώσεις, αλλά μόνο ο ψυχοθεραπευτής αναπτύσσει μια σχέση με τον θεραπευόμενο που έχει ως στόχο να προωθήσει τη συναισθηματική ωρίμανση και την ψυχολογική επούλωση.

Ο ψυχοθεραπευτής αλληλεπιδρά με τον θεραπευόμενο σαν επαγγελματίας, με εμπιστευτικότητα. Αυτό ίσως να ακούγετε απρόσωπο, αλλά όταν δύο άνθρωποι συνεργάζονται και κοιτιούνται πρόσωπο με πρόσωπο συχνά αναπτύσσονται γνήσια συναισθήματα, ακόμη και αν ο λόγος της συνάντησης είναι διαχωρισμένος από τα προσωπικά (π.χ. ένας σύμβουλος οικονομικών και ο πελάτης του). Αυτό συμβαίνει αναπόφευκτα και αυτόματα στις ανθρώπινες σχέσεις. Στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας φυσικά και ο σκόπός των συνεδριών είναι η συζήτηση των προσωπικών θεμάτων. Φυσικά και αναπτύσσεται μια σχέση μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου. Για παράδειγμα, ένας γιατρός που ξέρει τον ασθενή για χρόνια, έχει κάποια συναισθήματα για το άτομο αυτό πέρα από τη δουλειά του. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις τα ραντεβού είναι σύντομα και τυπικά από την οπτική δύο ανθρώπων που γνωρίζονται καλά ως άνθρωποι. Αυτό δεν συμβαίνει στην ψυχοθεραπεία. Συνήθως οι ψυχοθεραπευτές δεν αποκαλύπτουν πληροφορίες για την προσωπική τους ζωή, είναι εκεί για να δουν και να πάρουν πληροφορίες με μοναδικό σκοπό τη βοήθεια του θεραπευομένου.

Είναι επαγγελματικό θέμα του ψυχοθεραπευτή να μπορεί να κατανοήσει πολύ καλά τον θεραπευόμενο σε βαθύ προσωπικό επίπεδο και για να το κάνει αυτό ο ψυχοθεραπευτής φυσιολογικά και αναπόφευκτα αναπτύσσει προσωπικά συναισθήματα για τον θεραπευόμενο (και εδώ αναπτύσσονται θέματα αντιμεταβίβασης). Με άλλα λόγια, ο ψυχοθεραπευτής ξεκινά με επαγγελματικό ενδιαφέρον, αλλά αν οι συνεδρίες είναι συχνές και για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο ψυχοθεραπευτής φυσιολογικά αναπτύσσει συναισθήματα για τον θεραπευόμενο. Και φυσικά ισχύει και το αντίστροφο. Ο ψυχοθεραπευτής οφείλει να μείνει στο ρόλο του θεραπευτή για να είναι επιτυχημένη η επιδιορθωτική συναισθηματική σχέση. Αν παραβιαστούν τα όρια της θεραπευτικής σχέσης (για παράδειγμα, να βλέπονται και ως φίλοι) αυτό θα φθείρει και εν τέλει θα καταστρέψει την θεραπευτική σχέση.

Η ψυχοθεραπεία είναι μία συναισθηματική εμπειρία

Υπογραμμίζω το γεγονός ότι μια εμπειρία είναι αυτή που αλλάζει την ψυχική οργάνωση και όχι οι υποδείξεις, οι συμβουλές, οι παρατηρήσεις και οι οδηγίες στις συνεδρίες για τον τρόπο σκέψης ή οποιαδήποτε άλλη εκπαίδευσης. Ακόμα και οι διορατικές παρατηρήσεις, για παράδειγμα, είναι απλά παρατηρήσεις. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας δεν είναι ανοιχτά στην λογική αναμέτρηση με επιχειρήματα. Μπορούν να επηρεαστούν μόνο από μια έντονη συναισθηματική εμπειρία, γιατί τότε μόνο χαμηλώνουν οι άμυνες και είναι δεκτικό το ψυχικό σύστημα σε αλλαγές. Μπορείτε να κάθεστε μπροστά στον καθρέφτη και να επαναλαμβάνετε θετικές δηλώσεις στον εαυτό σας, αλλά αυτό είναι συζητήσιμο πόσο χρήσιμο είναι. Πρέπει η αλλαγή να γίνει από μέσα προς τα έξω, και πρέπει να είναι αρκετά σημαντική για να έχει επίδραση. Αυτό που μπορεί να βοηθήσει περισσότερο είναι η αποδοχή και η αναγνώριση από κάποιον που σας ξέρει καλά και είναι σημαντικός για εσάς. Αυτό το πρόσωπο στην ενήλικη ζωή είναι ο ψυχοθεραπευτής, και καλείται να ως συμβολικός γονιός, ότι δεν έκαναν οι γονείς σας και οι δάσκαλοι για εσάς.