Πως μπορείτε να καταλάβετε ότι η ψυχοθεραπεία είναι αποτελεσματική

Αποτελεσματικότητα Ψυχοθεραπείας

Είναι πάρα πολύ συχνό οι άνθρωποι να αναρωτιούνται για την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας. Το θέμα με την ψυχοθεραπεία είναι, ότι δεν λειτουργεί με τον τρόπο που λειτουργεί η φαρμακευτική αγωγή: όταν κάποιος έχει συμπτώματα, παίρνει το φάρμακο στοχεύοντας σε στην ύφεση αυτών των συμπτωμάτων μετά από λίγες ημέρες ή εβδομάδες. Όμως με την ψυχοθεραπεία χρειάζεται χρόνος για να βρεθεί και να θεραπευτεί η ρίζα της πληγής, πολλούς μήνες ή (συνήθως) πολλά χρόνια.

Δεν είναι πάντα εύκολο να καταλάβετε αν η ψυχοθεραπεία βελτιώνει τη ζωή σας. Ίσως να σκέφτεστε ʺΕίναι ωραίο να έχω κάποιον να μιλήσω για τα προβλήματά μου, αλλά είναι αυτός ο στόχος της ψυχοθεραπείας;ʺ , ʺΝιώθω καλά στην ψυχοθεραπεία, αλλά άραγε προοδεύω ουσιαστικά;ʺ ή ʺΌταν τελειώνει μία συνεδρία ψυχοθεραπείας μπορεί να νιώθω χειρότερα, αυτό άραγε σημαίνει ότι δεν με βοηθά;ʺ Σαν ψυχίατρος κάνω πολλές συζητήσεις στο ιατρείο και τέτοιες σκέψεις των θεραπευομένων εμφανίζονται όταν προσπαθώ να τους ενθαρρύνω να δοκιμάσουν την ψυχοθεραπεία ή όταν προσπαθώ να τους βοηθήσω όταν κολλάνε με την ψυχοθεραπεία.

Όλοι λένε... "ψυχοθεραπευτής"

Οι προβληματισμοί για την ψυχοθεραπεία είναι απόλυτα κατανοητοί: από τη μία (σχεδόν!) όλοι οι ειδικοί χρησιμοποιούν τον όρο "ψυχοθεραπευτής" και από την άλλη υπάρχουν πολυάριθμες επιλογές ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, με αποτέλεσμα ένας άνθρωπος που ψάχνει λύσεις σε ψυχολογικά προβλήματα να μην ξέρει σε ποιον ειδικό να απευθυνθεί ή ότι η θεραπεία που κάνει βγάζει κάπου.

Αν έχετε αμφιβολίες για τη διαδικασία ή αν νιώθετε μπερδεμένοι (ή απλά βλέπετε τον ψυχοθεραπευτή σας και ελπίζετε να σας έρθει η επιφοίτηση!) καλό είναι να ξεκαθαρίσετε τα χαρακτηριστικά της βελτίωσης και της επιτυχίας στην ψυχοθεραπεία.

Πρώτα ας δούμε όμως δύο όμως σημεία που είναι εξαιρετικής σημασίας:

• χρειάζεται να έχετε καταρχήν μία ιδέα για το αν πάσχετε από κατάθλιψη (τεστ κατάθλιψης), κρίσεις πανικού, ή άλλες διαταραχές (ψυχολογικά τεστ). Σε τέτοιες περιπτώσεις (που είναι πολύ συχνές), μπορεί να χρειάζεστε και φαρμακευτική αγωγή. Ένας "ψυχολόγος" δεν έχει την γνώση ή κλινική εμπειρία για να κάνει μία τέτοια διάγνωση/διάκριση. Στο ιατρείο βλέπω πολύ συχνά ανθρώπους οι οποίοι κάνουν χρόνια ψυχοθεραπεία, χωρίς αποτέλεσμα, επειδή υπάρχει υποβόσκουσα κατάθλιψη για παράδειγμα.
• δεύτερον, η "ψυχοθεραπεία" είναι μία έξτρα ειδίκευση για όλους τους ειδικούς ψυχικής υγείας, δεν αρκεί κάποιος να είναι "ψυχολόγος" ή "ψυχίατρος". Βεβαιωθείτε λοιπόν ότι ο άνθρωπος στον οποίο έχετε απευθυνθεί είναι "ψυχοθεραπευτής".

Ποια είναι τα στοιχεία που κάνουν επιτυχημένη την ψυχοθεραπεία;

Η ψυχοθεραπεία συνοδεύεται από την ισχυρή αίσθηση του άγνωστου για πολλούς ανθρώπους, και μπορεί να είναι δύσκολο να εμπιστευθείτε μια αόριστη διαδικασία. Είναι δύσκολο λοιπόν να μετρηθεί ή να εξηγηθεί γενικά η επιτυχία της ψυχοθεραπείας γιατί αφορά διαφορετικά στοιχεία για κάθε άνθρωπο, διαφορετικές μορφές ψυχοθεραπείας, διαφορετικές διαταραχές, ψυχοσωματικά συμπτώματα ή θεραπευτικούς στόχους. Για παράδειγμα, η αξιολόγηση της επιτυχίας της γνωστικής συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας CBT για το κοινωνικό άγχος είναι πολύ διαφορετική από την επιτυχία της ψυχοθεραπείας ζεύγους για τα συντροφικά/συζυγικά προβλήματα.

Η απάντηση λοιπόν στο πότε είναι επιτυχημένη η ψυχοθεραπεία είναι πολύπλοκη επειδή ορίζεται ξεχωριστά και εξαρτάται από τη μέθοδο θεραπείας και το τι αντιμετωπίζει κανείς. Υπάρχουν πάνω από 200 ταξινομημένα ψυχικά νοσήματα, ενώ κάποιοι θεραπευόμενοι ξεκινούν ψυχοθεραπεία με σκοπό τον έλεγχο συμπτωμάτων (πχ κρίσεις πανικού, άγχος, κατάθλιψη), την αυτογνωσία, την αντιμετώπιση ψυχικών τραυμάτων, την αυτοβελτίωση ή τη βελτίωση των σχέσεών τους. Έτσι υπάρχουν πιθανώς χιλιάδες υποθέσεις και πιθανές απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση.

Οι στόχοι και η επιτυχία στην ψυχοθεραπεία αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, καθώς η ψυχοθεραπεία από μόνη της είναι μια πολύ δυναμική διαδικασία

Όπως στις συζητήσεις που κάνετε στις σχέσεις σας, έτσι και στην αρχή της ψυχοθεραπείας οι συζητήσεις μπορεί να είναι πιο επιφανειακές μέχρι ο θεραπευόμενος να αισθανθεί πιο άνετα με τον ψυχοθεραπευτή και τη ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Οι στόχοι του θεραπευόμενου ίσως στην αρχή να είναι πιο επιφανειακοί (π.χ. θέλω να κοιμάμαι καλύτερα). Αλλά όσο δουλεύετε με τον ψυχοθεραπευτή κατανοείτε πιο βαθιά τα συμπτώματά σας (σκέφτεστε:ʺ Δεν κοιμάμαι καλά επειδή έχω ένα ψυχικό τραύμα και βλέπω εφιάλτεςʺ), το οποίο με τη σειρά του αλλάζει τους στόχους της ψυχοθεραπείας, την βελτίωση και ίσως και την αλλαγή του τύπου της ψυχοθεραπείας.

Ο ψυχοθεραπευτής επίσης μαθαίνει περισσότερα για τον θεραπευόμενο από τη συμπεριφορά του, τον τρόπο σκέψης, το πως εκφράζεται στις συνεδρίες και το πως συνδέεται με τους ανθρώπους. Η συνεδρία αποτελεί ένα μοντέλο, ένα μικρόκοσμο, που δείχνει πως ο θεραπευόμενος λειτουργεί στον πραγματικό κόσμο. Η παρατήρηση του θεραπευόμενου με την πάροδο του χρόνου, οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση του, και έτσι ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να κατανοεί ή να ερμηνεύει καλύτερα τις συμπεριφορές και τις σκέψεις του θεραπευόμενου.

Για παράδειγμα, ένας ψυχοθεραπευτής ίσως να παρατηρεί ότι αλλάζετε θέμα κάθε φορά που αναφέρεστε στον πατέρα ή τη μητέρα σας. Μετά από κάποιες συνεδρίες, ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να πει, ʺΠαρατηρώ ότι κάθε φορά που ρωτάω για τον πατέρα/μητέρα σου αλλάζεις θέμαʺ παρατήρηση η οποία μπορεί να ανοίξει τη συζήτηση για το νόημα πίσω από αυτή την αντίδραση, και στο μέλλον επιτρέπει μεγαλύτερη επίγνωση, κατανόηση και επούλωση. Ο θεραπευόμενος ίσως προηγουμένως να μην είχε επίγνωση αυτών των συμπεριφορών, των σκέψεων ή των διαπροσωπικών μοτίβων, έτσι αυτή η γνώση ή η αλλαγή στην συμπεριφορά ίσως να θεωρείται ʺεπιτυχίαʺ στην ψυχοθεραπεία και θα ήταν κάπως απροσδόκητο και δύσκολο να προβλεφθεί εκ των προτέρων.

Υπάρχουν κάποιοι τρόποι για να αξιολογήσετε την πρόοδο σας στην ψυχοθεραπεία

Τελικά, πρακτικά η επιτυχημένη ψυχοθεραπεία σημαίνει ότι διαχειρίζεστε καλύτερα τα συμπτώματά σας ή ότι υποχωρούν, ότι νιώθετε καλύτερα με τον εαυτό σας, ότι έχετε μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή σας, ότι έχετε αυξήσει την αυτογνωσία σας.

Αν ξεκινήσατε την ψυχοθεραπεία λόγω άγχους και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, μπορείτε να διαπιστώσετε αν τα συμπτώματά σας μειώθηκαν, ή αν παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά σας λιγότερο συχνά. Για παράδειγμα, ίσως να νιώθετε λιγότερο αγχωμένοι, αν έχετε λιγότερες κρίσεις πανικού ή αν κοιμάστε καλύτερα.

Μερικές φορές οι ψυχοθεραπευτές χρησιμοποιούν αντικειμενικές μετρήσεις και ερωτηματολόγια που βοηθούν στην παρακολούθηση των συμπτωμάτων και δείχνουν σαφή βελτίωση. Ένα κοινό παράδειγμα είναι η κλίμακα αξιολόγησης της βελτίωσης ή της επιδείνωσης της κατάθλιψης που ονομάζεται Ερωτηματολόγιο για την Υγεία των Ασθενών (PHQ-9).

Μπορείτε, ωστόσο, να παρακολουθείτε εύκολα μόνοι σας τα συμπτώματά σας εκτός συνεδριών. Ίσως να το κάνετε βαθμολογώντας το άγχος σας καθημερινά σε μια κλίμακα από το 1-10, και να το παρακολουθείτε. Ή, αν παθαίνετε κρίσεις πανικού, να καταγράφετε τον αριθμό των κρίσεων πανικού, τη διάρκειά τους, και πόσο σας αναστατώνουν σε μια κλίμακα από το 1-10. (Αυτές οι πληροφορίες θα βοηθήσουν τον ψυχοθεραπευτή σας να κατανοήσει καλύτερα τα συμπτώματά σας και να αναζητήσει τις αφορμές και τα μοτίβα που προκαλούν βελτίωση ή επιδείνωση).

Να θυμάστε ότι αυτή δεν θα είναι μια απόλυτα γραμμική διαδικασία, και μερικές φορές μπορεί να έχετε άσχημες μέρες ή ακόμη και εβδομάδες. Οι πτώσεις ή η σταθερότητα που παρατηρείτε όταν παρακολουθείτε τα συμπτώματα δεν σημαίνουν ότι η πρόοδος σας έχει σταματήσει ή ότι η ψυχοθεραπεία δεν λειτουργεί. Είναι πολύ πιο σημαντικό να δίνετε σημασία στις μεγάλες αλλαγές και να μην ασχολείστε συνέχεια με τις λεπτομέρειες των αλλαγών  της καθημερινότητας.

Μια άλλη μέτρηση της επιτυχίας είναι η συμπεριφορική αλλαγή. Πολλές φορές οι ψυχοθεραπευτές αξιολογούν την πρόοδο με τις συμπεριφορικές αλλαγές , τη μείωση της υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού και της βουλιμίας, την βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων για το κοινωνικό άγχος.

Για ένα άτομο με κατάθλιψη, για παράδειγμα, οι αλλαγές στη συμπεριφορά ίσως να είναι προφανείς και να περιλαμβάνουν την προθυμία να σηκωθεί το άτομο από το κρεβάτι, τη βελτίωση της κοινωνικότητας και την αποφυγή της απομόνωσης, και ανάλογα με τη σοβαρότητα, τις λειτουργικές  ικανότητες της καθημερινότητας όπως το ντους, το φαγητό, και η προσεγμένη εμφάνιση. Οι αλλαγές στη συμπεριφορά δεν γίνονται εύκολα, αλλά αφορούν την επιτυχία όταν παρατηρούνται και η βαθμιαία βελτίωση είναι αξιοσημείωτη.

Δεν είναι η πρόοδος πάντα προφανής και αισθητή

Εκτός από τις προφανείς αλλαγές υπάρχουν και άλλες ενδείξεις που δεν είναι αισθητές. Όταν κάνετε ψυχοθεραπεία για να κατανοήσετε τον εαυτό σας η επιτυχία σημαίνει ότι έχετε εμβαθύνει αρκετά. Με άλλα λόγια, αυξάνετε η αυτογνωσία σας, κατανοείτε καλύτερα τις σκέψεις σας, τα συναισθήματά σας, και τις συμπεριφορές σας πολύ περισσότερο από ότι πριν ξεκινήσετε ψυχοθεραπεία.

Μια ακόμη βοηθητική μέτρηση είναι αν πραγματικά εφαρμόζετε όσα μαθαίνετε στο ψυχοεκπαιδευτικό κομμάτι της ψυχοθεραπείας. Επίσης γνωρίζετε ότι η ψυχοθεραπεία έχει αποτελέσματα αν εφαρμόζετε όσα μαθαίνετε στις συνεδρίες έξω από αυτές και βλέπετε ότι αποδίδουν. Αυτό μπορεί να μοιάζει με τις αλλαγές στη συμπεριφορά αλλά είναι λιγότερο αντικειμενικό. Η ψυχοθεραπεία λειτουργεί αν μπορείτε να θέσετε όρια, να εμπιστεύεστε τον εαυτό σας και τις αποφάσεις σας χωρίς να ζητάτε επιβεβαίωση, έχετε περισσότερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, να ιεραρχείτε τα "θέλω" και τα "πρέπει" σας με πιο ισορροπημένο τρόπο.

Όταν ο θεραπευόμενος καταγράφει συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα εκτός των συνεδριών, τότε αυξάνει την επίγνωση της βελτίωσης του. Για παράδειγμα, ένας θεραπευόμενος κρατούσε ημερολόγιο καθημερινά μεταξύ των συνεδριών για να καταγράφει συναισθήματα, συμπεριφορές (προβληματικές συμπεριφορές που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής), τις αλληλεπιδράσεις με τους άλλους (π.χ. με ποιους έχανε την ψυχραιμία του), και ποιες δεξιότητες χρησιμοποιούσε προς το παρόν (π.χ. βαθιές αναπνοές, Xanax, κα). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η επίγνωση από μόνη της, μιας σκέψης, ενός συναισθήματος ή μιας συμπεριφοράς, μπορεί να είναι δείκτης επιτυχίας.

Επιπλέον, η ψυχοθεραπεία λειτουργεί αν νιώθετε ότι δεν την έχετε ανάγκη τακτικά, τα προβλήματά σας δεν σας φαίνονται επείγοντα, ή γενικά νιώθετε καλύτερα και μπορείτε να αντιμετωπίσετε καταστάσεις μόνοι σας. Αλλά είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσετε ότι θα πάρει καιρό για να επιτύχετε τους στόχους σας στην ψυχοθεραπεία. Δεν θα φτάσετε άμεσα στο στόχο σας λοιπόν, αλλά αν νιώθετε ότι κάνετε πρόοδο, αυτό είναι ένα καλό σημάδι.

Πολλές φορές όταν αισθάνεστε χειρότερα είναι ένδειξη επιτυχίας

Χωρίς να ακουστεί κλισέ, σίγουρα θα νιώσετε άσχημα πριν τα πράγματα καλυτερεύσουν. Η αλλαγή είναι δύσκολη και μπορεί να πονάει, όπως και το να ασχολείται κανείς με θέματα που τον πληγώνουν. Η αποτελεσματική ψυχοθεραπεία δεν σημαίνει ότι πάντα θα νιώθετε καλά επειδή απαιτείται από τους θεραπευόμενους να κάνουν βουτιά στα επώδυνα συναισθήματά τους, να εξετάζουν και να αλλάζουν μακροχρόνια μοτίβα συμπεριφοράς. Η ψυχοθεραπεία απαιτεί οι θεραπευόμενοι να αντιμετωπίζουν όσα πράγματα απέφευγαν (θέματα, συναισθήματα, ανθρώπους) και αυτό δεν είνα εύκολο. Για αυτό οι δύσκολες στιγμές στην ψυχοθεραπεία, δεν θα πρέπει να σας αποθαρρύνουν από το να συνεχίσετε.

Ο τελικός στόχος της ψυχοθεραπείας δεν είναι απλά να είστε ʺχαρούμενοι ʺ και να μην αισθάνεστε άλλα συναισθήματα, όπως η θλίψη ή ο θυμός. Η πρόοδος στην ψυχοθεραπεία μπορεί να σημαίνει ότι επιτρέπετε στον εαυτό σας να βιώσει και να παρατηρήσει όλα τα συναισθήματα. Η προσδοκία για μία συνεχή και αέναη ευτυχία δεν είναι ρεαλιστική. Η "ευτυχία" είναι ένα από τα συναισθήματα και όχι μία σταθερή κατάσταση.

Μπορείτε να συζητήσετε με τον ψυχοθεραπευτή σας για την πρόοδο σας

Δεδομένου του πόσο δύσκολο είναι να ορίσουμε την επιτυχία στην ψυχοθεραπεία, είναι μια καλή ιδέα να συζητήσετε τους θεραπευτικούς σας στόχους με τον ψυχοθεραπευτή σας εξαρχής, και από αυτό θα προκύψουν πολλές ερωτήσεις για την εξέλιξη σας.

Πρώτα από όλα, θα συζητήσετε με τον ψυχοθεραπευτή τους λόγους που σας οδήγησαν στην ψυχοθεραπεία και τι στόχους έχετε (αν δεν είστε απολύτως βέβαιοι, ο ψυχοθεραπευτής θα σας πρέπει να σας βοηθήσει).

Στη συνέχεια, ιδανικά στην αρχή της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευόμενος (ή η οικογένεια, το ζευγάρι κλπ.) και ο ψυχοθεραπευτής ορίζουν την πρόοδο που αναμένεται να γίνεται με τον καιρό. Η καλύτερη λύση είναι να ρωτήσετε ευθέως τον ψυχοθεραπευτή σας: πως θα καταλάβω ότι η ψυχοθεραπεία λειτουργεί ή αν βελτιώνομαι;

Οι ψυχοθεραπευτές χρησιμοποιούν τα δικά τους κριτήρια ή σε ορισμένες περιπτώσεις κάνουν μετρήσεις των διαφορετικών συμπτωμάτων με διάφορα ερωτηματολόγια, για να αξιολογήσουν πως τα πάει ο θεραπευόμενος ή αν βελτιώνεται, αλλά επίσης ελέγχουν άμεσα τον θεραπευόμενο και κάνουν μια συζήτηση για το εάν η ψυχοθεραπεία είναι βοηθητική ή αν υπάρχουν πτυχές που χρειάζονται περισσότερη δουλειά.

Και αν, όπως εξελίσσεται η ψυχοθεραπεία δεν είστε σίγουρος για το τι εννοεί ο ψυχοθεραπευτής σας σε κάποιες συνεδρίες όταν λέει, ʺ Η σημερινή πρόοδος ήταν μεγάληʺ, δεν θα τον πληγώσετε αν τον ρωτήσετε ευθέως τι ακριβώς εννοεί.