Τι είναι η μεταβίβαση;

Φαινόμενα μεταβίβασης στην ψυχοθεραπεία

Με τον όρο "μεταβίβαση" αναφερόμαστε στο φαινόμενο όπου ένα άτομο ανακατευθύνει συναισθήματα ή επιθυμίες του που αφορούν ένα άτομο, σε ένα άλλο.

Ένα παράδειγμα μεταβίβασης συμβαίνει όταν παρατηρείτε χαρακτηριστικά του πατέρα σας στο νέο σας εργοδότη. Αποδίδετε πατρικά συναισθήματα σε αυτό το νέο εργοδότη. Μπορεί να είναι καλά ή άσχημα συναισθήματα. Ένα άλλο παράδειγμα, είναι όταν ίσως γνωρίζετε ένα νέο γείτονα και αμέσως εντοπίζετε μια φυσική ομοιότητα με τον πρώην σύντροφό σας. Στη συνέχεια αποδίδετε κάποιες ιδιαιτερότητες του πρώην σας σε αυτό το νέο άτομο.

Η μεταβίβαση μπορεί να συμβεί και προς ένα γιατρό/ψυχοθεραπευτή. Για παράδειγμα, η μεταβίβαση στην ψυχοθεραπεία συμβαίνει όταν ο θεραπευόμενος εκφράζει θυμό, εχθρότητα, αγάπη, λατρεία ή πλήθος άλλων πιθανών συναισθημάτων προς τον ψυχοθεραπευτή ή τον γιατρό. Ένας έμπειρος ψυχοθεραπευτής γνωρίζει ότι αυτό μπορεί να συμβεί και προσπαθεί να διερευνήσει αυτή τη διαδικασία και να την αξιοποιήσει προς όφελος του θεραπευόμενου.

Μερικές φορές, ως κομμάτι της διαδικασίας της ψυχοθεραπείας, μερικοί ψυχοθεραπευτές εξερευνούν ενεργά τη μεταβίβαση. Ως κομμάτι της ψυχανάλυσης, οι ψυχοθεραπευτές προσπαθούν να κατανοήσουν τις ασυνείδητες διαδικασίες ενός ατόμου. Αυτό τους βοηθά να καταλάβουν τις πράξεις, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα του θεραπευόμενου.

Για παράδειγμα, ο ψυχοθεραπευτής ίσως να βλέπει μια ασυνείδητη αντίδραση που αφορά στην οικειότητα, δηλαδή στην ικανότητα του θεραπευόμενου να δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με σημαντικά πρόσωπα. Μπορούν στη συνέχεια να δουλέψουν αυτά τα θέματα και να τα επιλύσουν.

Πώς χρησιμοποιείται η μεταβίβαση στην ψυχοθεραπεία;

Η μεταβίβαση στην ψυχοθεραπεία είναι ακούσια, ασυνείδητη. Ένας θεραπευόμενος ανακατευθύνει τα συναισθήματα για τον γονέα του, ένα συγγενή ή τον σύντροφό του στον ψυχοθεραπευτή χωρίς να το αντιλαμβάνεται.

Είναι πολύ σημαντικό θεραπευτικά να αναγνωριστούν τα φαινόμενα μεταβίβασης, και είναι δουλειά του ψυχοθεραπευτή να αναγνωρίσει αυτά τα συναισθήματα ή τις διαφωνίες ώστε να επεξεργαστείτε τη μεταβίβαση. Σε κάθε περίπτωση, ένας ψυχοθεραπευτής πρέπει να ενημερώνει τον θεραπευόμενο όταν συμβαίνει η μεταβίβαση. Με αυτό τον τρόπο μπορείτε να καταλάβετε καλύτερα τι νιώθετε και για πιο λόγο.

Εάν τα φαινόμενα μεταβίβασης δεν αναγνωριστούν, αυτό μπορεί να είναι πρόβλημα για τον θεραπευόμενο, καθώς η αρνητική μεταβίβαση διαβρώνει τη θεραπευτική σχέση, και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την συνέχεια της ψυχοθεραπείας από τη μεριά του θεραπευόμενου.

Ψυχοθεραπεία με επίκεντρο την μεταβίβαση

Σε μια καλά εδραιωμένη ψυχοθεραπευτική σχέση, ο θεραπευόμενος και ο ψυχοθεραπευτής χρειάζεται να διερευνήσουν τα φαινόμενα μεταβίβασης. Ο ψυχοθεραπευτής οφείλει να σας βοηθήσει να αναλύσετε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας, δηλαδή πρέπει να αναγνωρίσει καταρχήν και να αντέξει κατά δεύτερον την μεταβίβαση (πχ το θυμό προς τον πατέρα) ώστε να μπορέσει να υπάρξει μία επουλωτική ψυχοθεραπευτική εμπειρία.

Ποια συναισθήματα εμπλέκονται στην μεταβίβαση;

Η μεταβίβαση περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων. Όλα είναι χρήσιμα και αξιοποιήσιμα στη θεραπεία.

Τα αρνητικά συναισθήματα της μεταβίβασης περιλαμβάνουν:

• Θυμό
• Απογοήτευση
• Αναστάτωση
• Εχθρότητα
• Φόβο

Τα θετικά συναισθήματα της μεταβίβασης περιλαμβάνουν:

• Προσήλωση
• Εξιδανίκευση
• Αγάπη
• Στοργή
• Σύνδεση

Θεραπευτική συμμαχία και μεταβίβαση

Σε μια υγιή θεραπευτική συμμαχία, ο θεραπευόμενος αναγνωρίζει ότι ο ψυχοθεραπευτής ενεργεί προς όφελος του σε κάθε στιγμή της θεραπευτικής διαδικασίας. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που εκ­δηλώνουν συμπεριφορές που υπονομεύουν τη σχέση με τον ιατρό-ψυχοθεραπευτή, και κατά συνέπεια την ίδια τη θεραπεία τους, με υπερβολική εξάρτηση, διεκδικητικότητα, εχθρικότητα, χειριστικότητα, ίσως και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τη ψυχοδυ­ναμική ερμηνεία ο άνθρωπος όταν βρίσκεται σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις ή όταν αρρωσταί­νει «παλινδρομεί» σε προηγούμενα στάδια της ψυχοδιανοητικής ανάπτυξης του. Μεταφέρει δηλαδή στον θεραπευτή ασυνείδητες επιθυμίες, φαντασιώ­σεις και συναισθήματα που αρχικά απευθύνονταν σε άλλες σημαντικά πρόσωπα της ζωής του (μητέρα/πατέρα του).

Στις περιπτώσεις που ο ψυχοθεραπευτής χρησιμοποιεί την μεταβίβαση ως εργαλείο της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, η συνέχεια της ψυχοθεραπείας βοηθά στη ʺθεραπείαʺ της μεταβίβασης. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να δουλέψει μαζί σας για να αναγνωρίσετε αυτά τα συναισθήματα και την πηγή τους.

Όμως στην περίπτωση εκείνη που η μεταβίβαση (ιδίως ο προβαλλόμενος θυμός) έχει διαβρώσει την επικοινωνία με το ψυχοθεραπευτή σας και τη θεραπευτική σχέση, ίσως να χρειαστεί να αλλάξετε ψυχοθεραπευτή.

Αν η μεταβίβαση δεν αναγνωριστεί, θα καταστρέψει την θεραπεία

Ο στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να νιώθετε άνετα, να είστε ανοιχτοί και να έχετε έναν ειλικρινή διάλογο με τον ψυχοθεραπευτή σας. Αν η μεταβίβαση είναι εμπόδιο σε όλα αυτά, η ψυχοθεραπεία δεν θα είναι αποτελεσματική. Για παράδειγμα, εάν ένας θεραπευόμενος είχε πολύ κακή σχέση με τον πατέρα του (ουσιαστικά ένα ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας), μπορεί να διαλέξει (συνειδητά ή ασυνείδητα) ένα άντρα θεραπευτή για να επιλύσει αυτή τη σχέση. Όμως, είναι 100% αναμενόμενο (χωρίς καμία εξαίρεση), ότι τα συναισθήματα προς τον πατέρα του, αργά ή γρήγορα θα προβληθούν στο πρόσωπο του θεραπευτή, και αυτό δεν θα είναι συνειδητό. Για αυτό, στις περιπτώσεις που υπάρχει πολύ κακή σχέση με τον ένα γονέα, είναι καλύτερο να διαλέγουμε θεραπευτές του άλλου φύλου, για αρχή τουλάχιστον, και αφού δουλευτούν τα θέματα, μπορεί κανείς να προχωρήσει σε ένα 2ο θεραπευτή του ιδίου φύλλου για την τελική επίλυση των θεμάτων.

Η αναγνώριση (συνειδητοποίηση) και επεξεργασία της μεταβίβασης θα σας βοηθήσει να δημιουργήσετε μια πραγματικά θεραπευτική σχέση με το θεραπευτή σας, από την οποία θα επωφεληθείτε τα μέγιστα.

Ίσως να σκέφτεστε να δείτε έναν δεύτερο ψυχοθεραπευτή για να εξετάσετε την μεταβίβαση. Όταν τα συναισθήματά σας επιλυθούν, μπορείτε να επιστρέψετε στον αρχικό σας ψυχοθεραπευτή και να συνεχίσετε τη δουλειά που κάνατε πριν η μεταβίβαση γίνει πρόβλημα, ώστε να συνεχίσετε ή να κλείσετε ομαλά τον θεραπευτικό κύκλο με τον θεραπευτή σας.

Ποια είναι η διαφορά με την "προβολή";

Η προβολή και η μεταβίβαση έχουν πολλές ομοιότητες, καθώς και οι δύο αφορούν την απόδοση συναισθημάτων σε ένα άτομο που δεν τα έχει πραγματικά. Τα αποδιδόμενα συναισθήματα μπορεί να είναι θετικά (αγάπη, λατρεία, σεβασμός) ή αρνητικά (εχθρότητα, επιθετικότητα, ζήλια).

Η προβολή συμβαίνει όταν αποδίδετε μια δική σας συμπεριφορά ή ένα δικό σας συναίσθημα, ως χαρακτηριστικό ενός άλλου ατόμου. Στη συνέχεια, μπορεί να βλέπετε "αποδείξεις" αυτών των χαρακτηριστικών, επειδή το άτομο προβάλλει πίσω σε εσάς τα ίδια συναισθήματα ή συμπεριφορές ως συνέπεια της δικής σας αρχικής στάσης.

Για παράδειγμα, η προβολή συμβαίνει όταν συνειδητοποιείτε ότι δεν συμπαθείτε τον νέο σας συνεργάτη. Δεν είστε σίγουροι γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά έτσι νιώθετε. Με τον καιρό, αρχίζετε να πείθετε τον εαυτό σας ότι υπάρχουν "σημάδια" που δείχνουν ότι δεν σας συμπαθεί.

Τι είναι η "αντιμεταβίβαση";

Η αντιμεταβίβαση συμβαίνει όταν ο ψυχοθεραπευτής ανακατευθύνει τα δικά του συναισθήματα ή τις επιθυμίες τους προς τους θεραπευόμενους. Αυτό μπορεί να είναι μια αντίδραση στη μεταβίβαση του θεραπευόμενου. Μπορεί επίσης να συμβεί ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά του θεραπευόμενου.