Τύποι μεταβίβασης στην ψυχοθεραπεία

Τύποι Μεταβίβασης

Η σχέση ανάμεσα στον θεραπευόμενο και τον γιατρό είναι πολύ σημαντική για κάθε μορφή θεραπείας. Η αναγνώριση και η επίγνωση των μεταξύ τους συναισθημάτων είναι ουσιαστικό στοιχείο για την θεραπεία. Στην ψυχοθεραπεία, οι αντιδράσεις του θεραπευόμενου στον ψυχοθεραπευτή συχνά αναφέρονται ως "μεταβίβαση" και οι αντιδράσεις του ψυχοθεραπευτή προς τον θεραπευόμενο "αντιμεταβίβαση". Πιο συγκεκριμένα, η μεταβίβαση είναι η επανάληψη των συναισθημάτων, των αντιδράσεων και των συμπεριφορών που σχετίζονται με σημαντικά πρόσωπα της πρώιμης παιδικής ηλικίας στο πλαίσιο της θεραπευτικής σχέσης. Η αξιοποίηση της μεταβίβασης προάγει την επούλωση παλαιών πληγών, και είναι η καρδιά της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας.

Αν και η μεταβίβαση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ανθρώπινη σχέση, η φύση της σχέσης ψυχοθεραπευτή-θεραπευόμενου μπορεί να προκαλέσει έντονα συναισθήματα. Η έλλειψη ισορροπίας στη σχέση μεταξύ ενός θεραπευόμενου που είναι σε ανάγκη, και ενός ψυχοθεραπευτή που θέλει να βοηθήσει μπορεί να φέρει στο μυαλό του θεραπευόμενου αναμνήσεις από τις σχέσεις με σημαντικά πρόσωπα, προκαλεί ισχυρά συναισθήματα αγάπης, μίσους, λαχτάρας και εξάρτησης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για όλους τους ασθενείς , όπου η όποια σωματική ασθένεια αντιμετωπίζουν μπορεί να απειλεί την αυτονομία των ασθενών, την αυτοεκτίμηση, και τον αυτοέλεγχο, αφήνοντας τους να νιώθουν πολύ ευάλωτοι. Μια τέτοια κατάσταση μπορεί να προκαλέσει ισχυρές επιθυμίες και φόβους από ανεπίλυτες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας που μπορεί να ανακατευθυνθούν προς τον ψυχοθεραπευτή. Επιπλέον, το έντονο στρες των άρρωστων ασθενών μπορεί να επιδεινωθεί, και να τους οδηγήσει σε λιγότερο ώριμους μηχανισμούς αντιμετώπισης της κατάστασης, όπως η άρνηση της νόσου ή την μη τήρηση του θεραπευτικού πλάνου. Για παράδειγμα, μια θεραπευόμενη η Μαρία ήταν θύμα παραμέλησης και κακοποίησης. Φαντασιωνόταν ένα σωτήρα στον οποίο θα μπορούσε να μιλήσει, να είναι ειλικρινής, να νοιάζεται για αυτή, και να μην την εγκαταλείψει. Νωρίς στην ψυχοθεραπεία, ο ψυχοθεραπευτής της πήρε τη θέση του "σωτήρα". Αλλά όταν ο ψυχοθεραπευτής στη συνέχεια έβαλε αυστηρά όρια στη θεραπευτική σχέση, ένιωσε προδομένη και εγκαταλελειμμένη, και έτσι επανέλαβε τους ρόλους του "θύματος" και του "θύτη" που είχε βιώσει στην παιδική ηλικία από τους γονείς της.

Τύποι μεταβίβασης

Η μεταβίβαση μπορεί να εκδηλωθεί στην ψυχοθεραπεία με πολλούς τρόπους. Συχνές μορφές μεταβίβασης είναι η θετική, η αρνητική και η σεξουαλική. Όταν ο θεραπευόμενος βλέπει τον ψυχοθεραπευτή ως μια φιγούρα στοργική, περιποιητική, έμπιστη τότε ίσως να αναπτυχθεί η θετική μεταβίβαση στην ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, ο θεραπευόμενος μπορεί επίσης να νιώθει τον ψυχοθεραπευτή ως μια δύσπιστη, απόμακρη και αντιφατική φιγούρα και έτσι να εμφανίζεται η αρνητική μεταβίβαση. Η σεξουαλική μεταβίβαση αναφέρεται στην μεταβίβαση στην οποία ο θεραπευόμενος φαντασιώνεται πράγματα που είναι οικεία, ρομαντικά, σεξουαλικά ή αισθησιακά. Αυτή η μεταβίβαση μπορεί να διαχωριστεί σε ερωτική μεταβίβαση. Η ερωτική μεταβίβαση είναι γενικά μια θετική μορφή μεταβίβασης, η οποία είναι εγωδυστονική (π.χ. αναγνωρίζεται ως μη ρεαλιστική από τον θεραπευόμενο) και δεν παρεμβαίνει στην ψυχοθεραπευτική δουλειά. Η σεξουαλική μεταβίβαση, από την άλλη πλευρά, είναι μια μορφή αρνητικής μεταβίβασης που περιλαμβάνει πιο έντονη, παράλογη ενασχόληση με τις ερωτικές φαντασιώσεις με την ελπίδα και την προσδοκία της ανταπόκρισης από τον ψυχοθεραπευτή. Η θετική μεταβίβαση μπορεί να διευκολύνει την θεραπευτική συμμαχία και την προθυμία του θεραπευόμενου να έρχεται στις συνεδρίες και να μιλά για τα συναισθήματα του, ενώ η αρνητική μεταβίβαση μπορεί να προκαλέσει αντοχή στην θεραπεία ή απλά εμπόδιο στην ψυχοθεραπευτική δουλειά. Στην παραπάνω περίπτωση η Μαρία αρχικά εμφάνισε θετική μεταβίβαση με τον ψυχοθεραπευτή της, αλλά αργότερα αναπτύχθηκε η σεξουαλική μεταβίβαση προς αυτόν.

Κατανοώντας την μεταβίβαση

Η σχέση συνεργασίας μεταξύ θεραπευόμενου και ψυχοθεραπευτή είναι ουσιαστική για την μεταβίβαση. Μερικές τεχνικές που βοηθούν στη δημιουργία μιας ισχυρής θεραπευτικής σχέσης περιλαμβάνουν τη λήψη πλήρους ιστορικού, που διευκολύνει την κατανόηση του θεραπευόμενου σχετικά με τις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής του ηλικίας. Επίσης οι θεραπευόμενοι μπορούν να αφηγηθούν την ιστορία της ζωής τους και να νιώσουν ότι κάποιος τους ακούει με προσοχή και ενδιαφέρον. Στην περίπτωση της Μαρίας, είχε αναφερθεί στο ιστορικό της η φράση ʺΕίχα μια διαφωνία με τη μητέρα μου και απομακρυνθήκαμεʺ, αυτό ίσως να κινητοποίησε τον ψυχοθεραπευτή για ένα μοτίβο που μπορεί να επαναληφθεί. Παρόλο που η αποχώρησή της από τη θεραπεία έμοιαζε με απότομη έκπληξη, δεν ήταν νέα συμπεριφορά.

Το πιο σημαντικό, είναι η ενθάρρυνση των θεραπευομένων να μιλήσουν ελεύθερα για τα συναισθήματά τους στον ψυχοθεραπευτή πράγμα που θα τους επιτρέψει να  αντιμετωπίσουν δύσκολα συναισθήματα που διαφορετικά αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει. Είναι σημαντικό να διατηρηθεί μια μη επικριτική, ανοιχτή στάση ώστε να δημιουργηθεί ένα ασφαλές και έμπιστο περιβάλλον για τον θεραπευόμενο. Αυτή η στάση επιτρέπει στον θεραπευόμενο να συνδέσει όσα αισθάνεται στο χώρο της ψυχοθεραπείας με τον ψυχοθεραπευτή και τις εμπειρίες της πρώιμης ηλικίας, που επιτρέπουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη.

Αρνητική μεταβίβαση

Όταν ένα θεραπευόμενος εκφράζει ή τρέφει επιθετικότητα ή σεξουαλικά συναισθήματα προς τον ψυχοθεραπευτή , δεν είναι τόσο εύκολο για έναν ψυχοθεραπευτή να παραμείνει ανοιχτός και να αποδεχτεί αυτή τη στάση. Η πρόκληση είναι να διατηρηθούν τα θεραπευτικά όρια χωρίς ο θεραπευόμενος να νιώσει ότι τον απορρίπτει ή τον εγκαταλείπει ο ψυχοθεραπευτής , διακινδυνεύοντας έτσι τον πρόωρο τερματισμό της θεραπείας. Ο ψυχοθεραπευτής πρώτα από όλα πρέπει να αναγνωρίσει την μεταβίβαση και να μην αποφύγει την ύπαρξή της. Είναι βοηθητική η συζήτηση με τον θεραπευόμενο για την μεταβίβαση, αν και ίσως να μην συμβαίνει με άμεσο τρόπο ή να μην μπορεί να γίνει με όλους τους ασθενείς. Είναι σημαντικό για τον θεραπευόμενο να γνωρίζει ότι αυτά τα συναισθήματα δεν είναι ταμπού και ότι οι ψυχοθεραπευτές δεν έχουν πρόβλημα να τα συζητήσουν και να προσπαθήσουν να σας καταλάβουν ώστε να μην νιώθετε ντροπή, απόρριψη ή αρνητική κριτική. Για παράδειγμα, ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να πει, ʺΣε ευχαριστώ που μοιράστηκες όσα νιώθεις για εμένα. Συχνά είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουμε για αυτάʺ. Εξίσου σημαντικό, είναι ο ψυχοθεραπευτής να εξηγήσει ξεκάθαρα ότι υπάρχουν όρια στην ψυχοθεραπευτική σχέση που πρέπει να είναι σεβαστά για την αποτελεσματική και ασφαλή θεραπεία. Ο ψυχοθεραπευτής ίσως να πει κάτι όπως, ʺΕδώ είναι ο χώρος που μπορούμε να συζητήσουμε για συναισθήματα, ώστε να μπορείτε να διαχειριστείτε καλύτερα οποιοδήποτε άλλο θέμα, όπως η θεραπείαʺ.

Στην περίπτωση των σεξουαλικών φαντασιώσεων, είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι οι σεξουαλικές ή οι ρομαντικές φαντασιώσεις του θεραπευόμενου δεν προκαλούνται άμεσα από την προσωπική στάση του ψυχοθεραπευτή αλλά συνδέονται στενά με τη δομή της ψυχοθεραπείας στην οποία ο θεραπευόμενος εξαρτάται από τον ψυχοθεραπευτή και αυτό μπορεί να προκαλέσει ισχυρά συναισθήματα λόγω ανεπίλυτων ή συγκρουσιακών σχέσεων του παρελθόντος.

Η φύση και η δύναμη της ψυχοθεραπευτικής σχέσης είναι μια άλλη μεταβλητή στη διαχείριση της αρνητικής μεταβίβασης. Η ερμηνεία της μεταβίβασης ή η οποιαδήποτε σύνδεση μεταξύ των γεγονότων της πρώιμης παιδικής ηλικίας και της μεταβίβασης χωρίς επαρκή θεραπευτική συμμαχία μπορεί να είναι ανώριμη και ο κίνδυνος μπορεί να παρερμηνευθεί ή να απορριφθεί από τον θεραπευόμενο. Η σεξουαλική μεταβίβαση έχει πολλές προκλήσεις και ίσως να αποτελεί απειλή για την ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, είναι ένα παράθυρο στον κόσμο του θεραπευόμενου, τις ασυνείδητες συγκρούσεις, τις πληγές του εγωισμού και των τραυμάτων του παρελθόντος, και όταν αυτά δουλευτούν, μπορεί να έρθει η επούλωση.

Είναι αναγκαίο να αναγνωρίζεται η μεταβίβαση

Είναι σημαντικό πάντα να παρατηρείτε την μεταβίβαση που παρουσιάζεται στη θεραπεία, ειδικά στην ψυχοθεραπεία αλλά και στη θεραπεία άλλων νοσημάτων. Ο ψυχοθεραπευτής θέλει να γνωρίζει τι συμβαίνει στον θεραπευόμενο, τι νιώθει και τι συμβαίνει στη σχέση τους, και στη συνέχεια να αποφασίσει τι χρειάζεται προσοχή, και όταν είναι η κατάλληλη και αναγκαία στιγμή να σχολιάσει όλα αυτά τα συναισθήματα ώστε να διατηρηθεί το ενδιαφέρον και ο στόχος του θεραπευόμενου στην ψυχοθεραπεία. Αν ο θεραπευόμενος δεν αντέχει να επεξεργαστεί αυτά τα συναισθήματα ή δεν μπορεί να κατανοήσει τη διεργασία της μεταβίβασης, τότε ίσως χρειάζεται να τερματιστεί η ψυχοθεραπεία, και να επιλέξει ένα άλλο ψυχοθεραπευτή για τη συνέχεια.