Σωματοποιητικές και σωματόμορφες διαταραχές

Σωματοποιητικές και Σωματόμορφες Διαταραχές

Όταν κάποιοι ψυχολογικοί παράγοντες προκαλούν σωματικά συμπτώματα αυτό είναι γνωστό ως σωματοποίηση. Οι σωματόμορφες διαταραχές είναι μια σοβαρή μορφή σωματοποίησης στις οποίες τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να προκαλούν έντονη αναστάτωση, ακόμη και χρονίως. Ωστόσο, οι άνθρωποι με σωματόμορφες διαταραχές είναι συνήθως πεπεισμένοι ότι τα συμπτώματά τους οφείλονται σε κάποια φυσική αιτία. Οι ασθενείς υποβάλλονται σε πολλές εξετάσεις, χωρίς να ανευρίσκονται παθολογικά αίτια, και η διάγνωση μπαίνει

Σωματοποίηση

Τι είναι η σωματοποίηση;

Όταν τα σωματικά συμπτώματα προκαλούνται από ψυχολογικούς ή συναισθηματικούς παράγοντες αναφερόμαστε σε αυτά ως σωματοποίηση. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι έχουν περιστασιακούς πονοκεφάλους που προκαλούνται από ψυχικό στρες. Αλλά, το στρες και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να προκαλέσουν πολλά άλλα σωματικά συμπτώματα όπως:

• Πόνο στο στήθος
• Κόπωση
• Ζαλάδα
• Πόνο στην πλάτη
• Ναυτία

Ο όρος "ψυχοσωματική διαταραχή" σημαίνει κάτι παρόμοιο με τη σωματοποίηση, αλλά περιλαμβάνει και άλλα συμπτώματα.

Πώς μπορεί το μυαλό να προκαλέσει σωματικά συμπτώματα;

Η σχέση ανάμεσα στο μυαλό και στο σώμα είναι πολύπλοκη. Με την σωματοποίηση, με κάποιο τρόπο ο ψυχικός (συναισθηματικός) πόνος ή οι ενδοψυχικές συγκρούσεις και τα άλυτα ζητήματα εκφράζονται ως ένα ή περισσότερα σωματικά συμπτώματα. Ωστόσο, τα συμπτώματα είναι πραγματικά και δεν ανήκουν στη φαντασία του ασθενή, ούτε προσποιείται. Πραγματικά νιώθει τον πόνο, έχει διάρροια κλπ.

Πόσο συχνή είναι η σωματοποίηση;

Είναι αρκετά συχνή. Μερικές φορές συγχέουμε τα σωματικά συμπτώματα με το στρες ή κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, ίσως να έχετε πόνο στον αυχένα ή πονοκέφαλο λόγω στρες. Το άγχος και η κατάθλιψη είναι πολύ συχνές αιτίες σωματικών συμπτωμάτων όπως το αίσθημα των παλμών, οι πόνοι κλπ. Συχνά τα σωματικά συμπτώματα υποχωρούν όταν οι συναισθηματικοί και ψυχικοί παράγοντες υποχωρούν. Ωστόσο, δεν συνειδητοποιούμε αμέσως ότι τα σωματικά συμπτώματα οφείλονται σε κάποιον ψυχικό παράγοντα. Συνήθως πρώτα σκεφτόμαστε ότι έχουμε κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας και επισκεπτόμαστε το γιατρό.

Σωματοποίηση και λειτουργικά συμπτώματα

Μερικοί γιατροί προτιμούν να χρησιμοποιούν τον όρο "λειτουργικό" όταν τα συμπτώματα δεν οφείλονται σε κάποια φυσική αιτία. Ένα "λειτουργικό σύμπτωμα" σημαίνει ότι μια λειτουργία του σώματος  εμφανίζει κάποιο πρόβλημα (για παράδειγμα, ίσως να είναι ένας πόνος ή διάρροια) αλλά δεν γνωρίζουμε την αιτία. Η αιτία μπορεί να είναι ψυχικοί παράγοντες (σωματοποίηση), φυσικοί παράγοντες που ακόμη δεν έχουν ανακαλυφθεί ή συνδυασμός και των δύο. Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται για αυτού του είδους τα συμπτώματα είναι ότι δεν έχουν κάποια ιατρική εξήγηση.

Τι είναι οι σωματόμορφες διαταραχές;

Οι σωματόμορφες διαταραχές είναι μια ακραία μορφή στην κλίμακα της σωματοποίησης. Σε αυτή τα σωματικά συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ή είναι σοβαρά αλλά δεν υπάρχει κάποια υποκείμενη σωματική νόσος που να εξηγεί τα συμπτώματα. Οι σωματόμορφες διαταραχές περιλαμβάνουν:

• Την σωματοποιητική διαταραχή
• Την υποχονδρίαση/υποχονδριακή νεύρωση
• Τη διαταραχή μετατροπής/υστερία
• Τη διαταραχή σωματικής δυσμορφίας
• Τον χρόνιο πόνο

Αποτελούν ψυχικές διαταραχές, καθώς τα συμπτώματα οφείλονται σε ψυχικούς παράγοντες. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να συνδέονται με την κατάθλιψη, την κατάχρηση ουσιών ή άλλες διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές. Πρόσφατα έγινε μια μετονομασία αυτών των ψυχικών διαταραχών και έχουν μπει όλες  κάτω από την κύρια ονομασία ʺδιαταραχή σωματικών συμπτωμάτωνʺ. Οι ψυχίατροι κάνουν τη διάγνωση με βάση κριτήρια του DSM-5 και του ICD-10. Ωστόσο, δίνουν βαρύτητα στο πόσο ή πως αυτά τα συμπτώματα επηρεάζουν τη ζωή και την ευεξία του ατόμου. Επίσης η διαταραχή αυτή έχει παρατηρηθεί σε ανθρώπους που έχουν νοσήματα όπως η αρθρίτιδα ή ο καρκίνος.

Χρειάζεται ακόμη αρκετή κατανόηση για τα διαφορετικά συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν. Οι άνθρωποι με σωματόμορφες διαταραχές συνήθως δεν αποδέχονται ότι τα συμπτώματά τους οφείλονται σε ψυχικούς παράγοντες. Είναι πεπεισμένοι ότι η αιτία των συμπτωμάτων τους είναι κάποιο σωματικό οργανικό πρόβλημα.

Σωματοποιητική διαταραχή

Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή έχουν σωματικά συμπτώματα σε διαφορετικά σημεία του σώματος, για παράδειγμα:

• Πονοκεφάλους
• Ναυτία, ίλιγγοι
• Πόνο στην κοιλιά
• Προβλήματα στο έντερο
• Προβλήματα στην έμμηνο ρύση
• Κόπωση
• Σεξουαλικά προβλήματα

Τα κύρια συμπτώματα ίσως να διαφέρουν σε διαφορετικές στιγμές. Οι άνθρωποι τείνουν να επηρεάζονται έντονα συναισθηματικά από τα συμπτώματα. Για αυτό τα περιγράφουν ως ʺφοβεράʺ, ʺανυπόφοραʺ κλπ και τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητά τους. Η διαταραχή επιμένει για πολύ καιρό αν και τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζουν διακυμάνσεις.

Η αιτία δεν είναι γνωστή. Ίσως να έχει να κάνει με τις ασυνείδητες επιθυμίες για βοήθεια, προσοχή ή φροντίδα. Κάποιες φορές διατρέχει οικογένειες. Η διαταραχή συνήθως εμφανίζεται πρώτη φορά στην ηλικία των 18 και των 30 ετών. Οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από τους άνδρες.

Είναι πολύ δύσκολο για ένα γιατρό να διαγνώσει τη σωματοποιητική διαταραχή. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι δύσκολο να βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει φυσική αιτία για τα συμπτώματα. Έτσι, οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή τείνουν να απευθύνονται σε γιατρούς με διαφορετικές ειδικότητες, να κάνουν πολλές εξετάσεις και να ψάχνουν συνεχώς. Ωστόσο, καμία σωματική νόσος δεν δικαιολογεί αυτά τα συμπτώματα.

Υποχονδρίαση

Αυτή είναι μια διαταραχή στην οποία οι άνθρωποι φοβούνται ότι το παραμικρό σύμπτωμα ίσως να οφείλεται σε κάποια σοβαρή ασθένεια. Για παράδειγμα, ένας πονοκέφαλος ίσως να οφείλεται σε όγκο στον εγκέφαλο ή ένα ήπιο εξάνθημα να υποδηλώνει καρκίνο του δέρματος. Ακόμη και απλές αισθήσεις όπως το γουργουρητό στην κοιλιά ίσως να σκέφτονται ότι είναι σύμπτωμα μιας σοβαρής ασθένειας. Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή έχουν πολλούς φόβους και ξοδεύουν πολύ χρόνο να σκέφτονται τα συμπτώματά τους.

Αυτή η διαταραχή μοιάζει με τη σωματοποιητική διαταραχή. Η διαφορά είναι ότι οι άνθρωποι με υποχονδρίαση ίσως να δέχονται ότι τα συμπτώματα είναι ελάχιστα αλλά να πιστεύουν ή να φοβούνται ότι προκαλούνται από κάποια σωματική ασθένεια. Συνήθως ο καθησυχασμός από ένα γιατρό δεν βοηθά, καθώς οι άνθρωποι με υποχονδρίαση φοβούνται ότι ο γιατρός απλά δεν βρήκε αυτή τη σοβαρή ασθένεια.

Διαταραχή μετατροπής/υστερία

Η διαταραχή μετατροπής ή η υστερία είναι μια κατάσταση στην οποία το άτομο έχει συμπτώματα που δείχνουν ότι υπάρχει κάποια σοβαρή βλάβη στον εγκέφαλο ή στα νεύρα (νευρολογική νόσος), για παράδειγμα:

• Ολική απώλεια όρασης (σοβαρή βλάβη στην όραση)
• Κώφωση
• Αδυναμία, παράλυση ή μούδιασμα των χεριών ή των ποδιών.

Τα συμπτώματα συνήθως εμφανίζονται ξαφνικά λόγω μιας ψυχοπιεστικής κατάστασης. Ασυνείδητα μετατρέπεται το ψυχικό στρες σε σωματικό σύμπτωμα.

Η διαταραχή μετατροπής τείνει να εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ 18 και 30 ετών. Τα συμπτώματα συχνά διαρκούν για μερικές εβδομάδες αλλά επιμένουν μακροχρόνια σε κάποιους ανθρώπους. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται μόνο ένα επεισόδιο και δεν χρειάζεται θεραπεία καθώς τα συμπτώματα υποχωρούν από μόνα τους. Μερικοί άνθρωποι βιώνουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια υστερίας περιστασιακά.

Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας

Αυτή η διαταραχή είναι μια κατάσταση όπου το άτομο περνά πολύ χρόνο για να ανησυχεί για την εμφάνισή του.

Χρόνιος πόνος

Ο χρόνιος πόνος είναι μια κατάσταση στην οποία το άτομο έχει επίμονο πόνο που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από κάποιο σωματικό πρόβλημα.

Αιτίες σωματόμορφων διαταραχών

Οι σωματόμορφες διαταραχές μπορεί να επηρεάσουν τον καθένα σε οποιαδήποτε ηλικία. Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων με αυτή τη διαταραχή είναι δύσκολο να καθοριστεί, καθώς πολλές περιπτώσεις δεν έχουν διαγνωστεί. Η σωματοποιητική διαταραχή είναι λίγο πιο σπάνια, ίσως να επηρεάζει 1 στους 1,000 ανθρώπους. Η υποχονδρίαση και η διαταραχή σωματικής δυσμορφίας είναι πιο συχνές.

Δεν είναι ξεκάθαρο γιατί μερικοί άνθρωποι εμφανίζουν σωματόμορφες διαταραχές. Ίσως σε αυτό να συμβάλλουν γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Το γενετικό υλικό είναι κληρονομήσιμο από τους γονείς και ελέγχει πολλές λειτουργίες του σώματος. Οι γενετικοί παράγοντες σε συνδυασμό με τον τρόπο που μεγαλώνουμε, ο τρόπος διαπαιδαγώγησης και οι επιδράσεις από τους γύρω μας, ίσως να συμβάλλουν σε αυτή τη διαταραχή.

Οι σωματόμορφες διαταραχές είναι πιο συχνές σε ανθρώπους που έχουν θέματα εθισμού στο αλκοόλ και σε ουσίες. Ωστόσο, το αλκοόλ και οι ουσίες μπορεί να αποτελούν και αιτίες. Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι στρέφονται προς το αλκοόλ ή άλλες ουσίες για να ανακουφιστούν από το στρες που τους προκαλούν τα σωματικά συμπτώματα. Από την άλλη πλευρά, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ίσως να κάνει χειρότερα τα συμπτώματα.

Θεραπεία για τις σωματόμορφες διαταραχές

Η θεραπεία πολλές φορές είναι δύσκολη, καθώς οι άνθρωποι με σωματοποιητική διαταραχή δεν αποδέχονται ότι τα συμπτώματα τους οφείλονται σε ψυχικούς (ψυχολογικούς) παράγοντες. Ίσως να νιώθουν θυμό για το γιατρό τους που δεν μπόρεσε να βρει την αιτία των συμπτωμάτων τους. Μια ακόμη δυσκολία είναι ότι οι άνθρωποι με σωματοποιητική διαταραχή, όπως και ο καθένας, θα εμφανίσουν κάποιο πρόβλημα υγείας κάποια στιγμή. Έτσι, κάθε σύμπτωμα είναι μια πρόκληση για το γιατρό για να ξέρει πόσο βαθιά θα το διερευνήσει.

Πολλοί άνθρωποι που έχουν μια σωματόμορφη διαταραχή έχουν επίσης και κάποιο άλλο πρόβλημα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή. Η θεραπεία αυτών των ψυχικών προβλημάτων ίσως να βελτιώνει την κατάσταση.

Τα φάρμακα δεν παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία της διαταραχής εκτός αν υπάρχουν και άλλες υποκείμενες διαταραχές όπως το άγχος ή η κατάθλιψη. Η διαταραχή σωματικής δυσμορφίας και ο χρόνιος πόνος μπορούν εν μέρει να βελτιωθούν με αντικαταθλιπτικά φάρμακα όπως οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI).