Σωματοποιητική διαταραχή: αιτίες, διάγνωση, θεραπεία

Σωματοποιητική Διαταραχή

Η σωματοποιητική διαταραχή παρατηρείται όταν ένα άτομο δίνει ιδιαίτερη σημασία σε σωματικά συμπτώματα όπως ο πόνος, η αδυναμία, η δυσκολία στην αναπνοή που του προκαλούν έντονο στρες και/ή προβλήματα στη λειτουργικότητα. Το άτομο έχει υπερβολικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που σχετίζονται με τα σωματικά συμπτώματα. Τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να συνδέονται ή όχι με κάποιο νόσημα, αλλά το άτομο βιώνει τα συμπτώματα και πιστεύει ότι είναι άρρωστο (δεν υποκρίνεται ότι είναι άρρωστο).

Ένα άτομο με σωματοποιητική διαταραχή έχει ένα ή περισσότερα σωματικά συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα (συνήθως μισό χρόνο ή περισσότερο). Έχει την τάση να ανησυχεί ότι είναι άρρωστο περισσότερο από όσο πρέπει.

Το άτομο μπορεί να :

• Ζητήσει την άποψη από περισσότερους από έναν γιατρό την ίδια στιγμή.
• Μην καθησυχάζεται από την διάγνωση ή την θεραπεία που λαμβάνει.
• Μην ανταποκρίνεται στην θεραπεία.
• Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στις παρενέργειες της θεραπείας.

‘Ένα άτομο με σωματοποιητική διαταραχή μπορεί να έχει συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Μπορεί να νιώθει απελπισία ή να έχει αυτοκτονικές σκέψεις ή να μην μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της καθημερινότητας.

Επιδημιολογία

Η συχνότητα της σωματοποιητικής διαταραχής στο γενικό πληθυσμό υπολογίζεται περίπου στο 5-7% , καθιστώντας την συχνή. Υπολογίζεται ότι το 20-25% των ασθενών με οξεία σωματικά συμπτώματα θα εμφανίσουν μια χρόνια σωματική νόσο. Αυτές οι διαταραχές μπορεί να ξεκινούν στην παιδική ηλικία, στην εφηβεία ή στην ενήλικη ζωή. Οι γυναίκες έχουν την τάση να εμφανίζουν πιο συχνά σωματοποιητική διαταραχή από ότι οι άνδρες, με την αναλογία γυναικών ανδρών να είναι 10:1.

Αιτίες

Τα σωματικά συμπτώματα ίσως να είναι αποτέλεσμα της αυξημένης ευαισθησίας στις σωματικές αισθήσεις, σε συνδυασμό με την τάση για ερμηνεία αυτών των αισθήσεων ως δείκτες μιας ασθένειας. Η αιτιολογία της σωματοποιητικής διαταραχής δεν είναι ξεκάθαρη. Ωστόσο, οι μελέτες δείχνουν ότι οι παράγοντες κινδύνου για τα χρόνια και σοβαρά σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν την παραμέληση στην παιδική ηλικία, την σεξουαλική κακοποίηση. Η σωματοποιητική διαταραχή έχει συνδεθεί και με τις διαταραχές προσωπικότητας.

Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και η κουλτούρα επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι ασθενείς εμφανίζονται στο γιατρό τους. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι στην πρωτοβάθμια φροντίδα απευθύνονται κυρίως οι άνεργοι. Οι ασθενείς μπορεί να εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα επειδή τα ψυχιατρικά συμπτώματα στιγματίζονται , όπως συμβαίνει σε πολλές κουλτούρες.

Διάγνωση

Η σωματοποιητική διαταραχή είναι πρόβλημα και για τον ασθενή και για τον γιατρό επειδή θέτει τους ασθενείς σε κίνδυνο περιττών εξετάσεων και θεραπειών. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των διαταραχών είναι η συνεχής ανησυχία για σωματικά συμπτώματα που οφείλονται σε μη ψυχιατρικές διαταραχές. Αυτή η ανησυχία μπορεί να εκδηλώνεται με ένα ή περισσότερα σωματικά συμπτώματα που οδηγούν σε υπερβολική σκέψη, συναισθήματα ή συμπεριφορές που σχετίζονται με αυτά τα συμπτώματα και αυτή η ανησυχία παρεμβαίνει σημαντικά στην καθημερινότητα. Ένα από τα ακόλουθα κριτήρια πρέπει να είναι παρόντα: έντονες σκέψεις για τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, έντονο στρες για τα συμπτώματα ή υπερβολική κατανάλωση ενέργειας σχετικά με τα σωματικά συμπτώματα. Αν και τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να μην είναι συνεχόμενα για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρέπει να είναι επίμονα (περισσότερο από έξι μήνες).  Αυτές οι διαταραχές μπορεί να είναι ήπιες, μέτριες ή σοβαρές.

Διαγνωστικά κριτήρια:

Α. Ένα ή περισσότερα σωματικά συμπτώματα που προκαλούν ανησυχία ή παρεμβαίνουν σημαντικά στην καθημερινότητα

Β. Υπερβολικές σκέψεις, συναισθήματα ή συμπεριφορές που σχετίζονται με τα σωματικά συμπτώματα ή συνδέονται με ιατρικές ανησυχίες που εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα:

1. Δυσανάλογες και επίμονες σκέψεις για την σοβαρότητα του συμπτώματος.
2. Επίμονο έντονο στρες για τα συμπτώματα.
3. Υπερβολικός χρόνος και ενέργεια για αυτά τα συμπτώματα ή τις ανησυχίες για την υγεία.

Γ. Αν και ένα σωματικό σύμπτωμα μπορεί να μην είναι συνεχόμενο, είναι επίμονο (τυπικά κρατά περισσότερους από έξι μήνες).

Σοβαρότητα:

Ήπια: μόνο ένα από τα συμπτώματα καλύπτει το κριτήριο Β.

Μέτρια: δύο ή περισσότερα συμπτώματα καλύπτουν το κριτήριο Β.

Σοβαρά: δύο ή περισσότερα συμπτώματα καλύπτουν το κριτήριο Β ή υπάρχουν περισσότερα σωματικά συμπτώματα ή ένα πολύ σοβαρό.

Διαφορική διάγνωση

Οι διαγνώσεις πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή σε ασθενείς με σωματικά συμπτώματα επειδή μπορεί τα συμπτώματα να είναι ενδείξεις μιας άλλης ψυχικής διαταραχής όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, σύνδρομα με μη ξεκάθαρη αιτιολογία (όπως το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης) και μη ψυχιατρικές καταστάσεις.

Πρόγνωση

Τα συμπτώματα της σωματοποιητικής διαταραχής είναι γενικά χρόνια, με περιόδους ύφεσης και επιδείνωσης. Ωστόσο, μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ασθενείς μπορούν να αναρρώσουν. Το 50-75% των ασθενών με ανεξήγητα συμπτώματα εμφανίζουν βελτίωση, ενώ το 10-30% επιδείνωση. Τα λίγα σωματικά συμπτώματα και η καλή λειτουργικότητα είναι καλοί προγνωστικοί δείκτες. Η ισχυρή σχέση ανάμεσα στο γιατρό και στον ασθενή είναι ουσιαστική και πρέπει να γίνονται συχνές επισκέψεις και να αποφεύγονται οι συχνές διαγνωστικές εξετάσεις όταν δεν υπάρχουν ενδείξεις.

Φαρμακευτική αγωγή

Η φαρμακευτική αγωγή που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των σωματικών συμπτωμάτων περιλαμβάνει τα αντικαταθλιπτικά, τα αντιψυχωσικά και τα φυσικά συμπληρώματα. Η αποτελεσματικότητα πολλών φαρμάκων δεν είναι εγγυημένη.

Σύμφωνα με τις μελέτες τα αντικαταθλιπτικά έχουν σημαντικό όφελος. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά είναι πιο αποτελεσματικά από ότι οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης. Η αμιτριπτυλίνη είναι το πιο καλά μελετημένο τρικυκλικό αντικαταθλιπτικό, και έχει σημαντικά οφέλη στα ακόλουθα: πόνο, πρωινή δυσκαμψία, αϋπνία, κόπωση. Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης όπως η φλουοξετίνη έχουν σημαντικό όφελος στον πόνο, στον ύπνο, στην συνολική ευεξία, στην πρωινή δυσκαμψία.

Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για τους αναστολείς της μονοαμινικής οξειδάσης, των αντιεπιληπτικών  ή των αντιψυχωσικών φαρμάκων στη θεραπεία των σωματικών συμπτωμάτων. Αυτά τα φάρμακα έχουν σημαντικές παρενέργειες.

Μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι το St. John's wort είναι αποτελεσματικό και ασφαλές για τη θεραπεία της σωματοποιητικής διαταραχής.

Ψυχοθεραπεία

Οι άνθρωποι με σωματοποιητική διαταραχή δυσκολεύονται να αποδεχτούν ότι τα συμπτώματα τους δεν οφείλονται σε κάποιο νόσημα και ότι η θεραπεία δεν μπορεί να τους ανακουφίσει. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο στίγμα που σχετίζεται με τις ψυχικές διαταραχές. Μερικές φορές απορρίπτουν τους γιατρούς οι οποίοι δεν θεωρούν τα συμπτώματά τους ανησυχητικά.

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην μείωση των συμπτωμάτων και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους. Η ψυχοθεραπεία βοηθά στην αναγνώριση και στην κατανόηση της πηγής των συμπτωμάτων. Όταν μαζί με τα σωματικά συμπτώματα συνυπάρχει άγχος και κατάθλιψη γίνεται ολιστική προσέγγιση της κατάστασης. Στην ψυχοθεραπεία τα άτομα μαθαίνουν τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων που μπορεί να αντιμετωπίζουν στη δουλειά, στην προσωπική ζωή ή στις κοινωνικές τους επαφές.