Καρκίνος και ψυχολογία – υποστήριξη

Καρκίνος, ψυχολογία και Ψυχοθεραπεία

Η διάγνωση του καρκίνου σηματοδοτεί ένα μεγάλο ταξίδι που επηρεάζει την σωματική, την ψυχική υγεία και τις σχέσεις με τα αγαπημένα πρόσωπα. Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τη διάγνωση του καρκίνου για πρώτη φορά, η πρώτη αντίδραση είναι η δυσπιστία που συνοδεύεται από πολλά αρνητικά συναισθήματα και τον υπερβολικό φόβο. Για να αντιμετωπίσει και να νικήσει τον καρκίνο ο άνθρωπος χρειάζεται να έχει την καλύτερη δυνατή ψυχολογία, να μην πανικοβληθεί. Οι φόβοι μπορεί να περιλαμβάνουν τον φόβο θανάτου, το φόβο για την ίδια την ασθένεια και τις συνέπειες της θεραπείας, αμφιβολίες για την επιτυχία της θεραπείας και το πως ο καρκίνος θα επηρεάσει τη ζωή. Οι σωματικές και οι ψυχολογικές αντιδράσεις μπορεί να αλλάξουν με τον καιρό (για παράδειγμα, με κάποια αλλαγή στην θεραπεία, ή μετά από τις εξετάσεις), αν ο καρκίνος επιδεινώνεται ή αν υποχωρεί. Γενικά, όσο επιθετικότερη είναι η νόσος και τα σωματικά προβλήματα τόσο πιο δύσκολο είναι κάποιος να προσαρμοστεί ψυχολογικά στη νόσο.

Η οικονομική, κοινωνική και σωματική κατάσταση ενός ανθρώπου μπορούν να αλλάξουν εξαιτίας του καρκίνου και της θεραπείας του. Οι ασθενείς δεν πρέπει να φοβούνται να μιλήσουν στο γιατρό τους για τα συναισθήματά τους και τις ανησυχίες τους. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι ογκολόγοι και οι άλλοι μη ειδικοί γιατροί μπορεί να μην διαγνώσουν το άγχος, την κατάθλιψη ή κάποια άλλη ψυχική διαταραχή σε ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο σε ποσοστό 35%. Το συναισθηματικό στρες είναι αναμενόμενο, ιδιαίτερα τη στιγμή της διάγνωσης, με πολλά ψυχολογικά θέματα να προκύπτουν στον πρώτο χρόνο μετά την θεραπεία. Ωστόσο ακόμη και μετά από 10 χρόνια το 55% των ασθενών που έχουν επιβιώσει από τον καρκίνο αντιμετωπίζουν κάποιο θέμα ψυχικής υγείας. Κάποιες ομάδες ασθενών με καρκίνο βιώνουν ακόμα υψηλότερα επίπεδα άγχους (ειδικά αυτοί που αντιμετωπίζουν καρκίνο των πνευμόνων, του παγκρέατος, λέμφωμα Hodgkin, λευχαιμία, λεμφώματα και καρκίνο στον εγκέφαλο). Ή για παράδειγμα, οι γυναίκες με μικρά παιδιά ή όσοι έχουν άλλα παράλληλα προβλήματα υγείας, είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα ως αποτέλεσμα της διάγνωσης του καρκίνου (δεν υποφέρουν ψυχολογικά μόνο οι ασθενείς με καρκίνο αλλά και οι οικογένειές τους και οι φροντιστές τους). Μερικοί άνθρωποι νιώθουν άβολα να αποδεχτούν ότι χρειάζονται ψυχολογική βοήθεια επειδή πιστεύουν ότι είναι μόνο για τους "αδύναμους" ανθρώπους. Είναι σημαντικό να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή όταν οι αλλαγές σας κάνουν να νιώθετε δυσφορία.

Καθώς εξελίσσεται η θεραπεία για την αντιμετώπιση των βιολογικών (σωματικών) πτυχών του καρκίνου, οι ασθενείς δεν πρέπει να παραμελούν την συναισθηματική τους υγεία. Η πληροφόρηση και η σωστή ενημέρωση είναι δύο σημαντικά εφόδια. Ένα από τα καλύτερα πράγματα που μπορεί να κάνει κάποιος που θέλει να νικήσει τον καρκίνο και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του, είναι να μάθει όσα θέλει σχετικά με το θέμα. Με αυτό τον τρόπο η νόσος δεν θα φαίνεται πια τόσο μυστήρια και τρομακτική. Υπάρχουν ασθενείς που θέλουν να γνωρίζουν τα πάντα, και υπάρχουν ασθενείς που δεν θέλουν να γνωρίζουν τίποτα σχετικά, γιατί τους καταβάλει το άγχος. Η επιθυμία του ασθενούς σχετικά με την πληροφόρηση, χρειάζεται απόλυτο σεβασμό.

Έχουν γίνει πολλές μελέτες σχετικά με το πως ο καρκίνος επηρεάζει τους ασθενείς. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι ασθενείς με καρκίνο βιώνουν συναισθηματικό στρες, που μπορεί να περιλαμβάνει κατάθλιψη, άγχος, φόβο για τη νόσο, φόβο για το θάνατο και θυμό. Ο καρκίνος και η θεραπεία του έχουν επίσης σωματικές παρενέργειες. Η καθημερινότητα μπορεί να επηρεάζεται από τις σωματικές ή τις συναισθηματικές παρενέργειες. Οι συντροφικές και άλλες σημαντικές σχέσεις μπορεί να επηρεαστούν. Αν και αυτές οι αντιδράσεις είναι συχνές στους περισσότερους ασθενείς με καρκίνο, διαφέρουν σε κάθε ασθενή. Για κάποιους το συναισθηματικό στρες είναι πολύ έντονο και για άλλους η προσαρμογή είναι λιγότερο δύσκολη. Η αντίδραση του ασθενή επηρεάζεται από την ποιότητα ζωής του και την ηλικία του, την ψυχική ανθεκτικότητά του, την κοινωνική υποστήριξη, το πόσο προχωρημένος είναι ο καρκίνος, τη στιγμή της διάγνωσης και την μορφή της θεραπείας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειοψηφία των ασθενών με καρκίνο προσαρμόζονται στην κατάσταση με την πάροδο του χρόνου.

Ψυχολογική υποστήριξη και καρκίνος

Πολλές μελέτες έχουν εξετάσει τη σχέση ανάμεσα στους ψυχολογικούς παράγοντες και το ανοσοποιητικό σύστημα. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι γενετικοί, περιβαλλοντικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη και στην πρόγνωση του καρκίνου. Η καλή ψυχολογία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς και τις δυνατότητες αυτοθεραπείας, και τον βοηθάει να νικήσει τον καρκίνο σε συνδυασμό με τις ενδεδειγμένες θεραπείες (χημειοθεραπεία, ακτινοβολίες, κα). Υπάρχουν πολλοί ψυχολογικοί παράγοντες που συνδέονται με τον καρκίνο όπως το χρόνιο στρες, η κατάθλιψη και η ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στην εμφάνιση του καρκίνου και παραγόντων όπως το χρόνιο στρες, η κατάθλιψη και η κοινωνική απομόνωση.

Οι ασθενείς με θετική στάση μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα προβλήματα που σχετίζονται με τη νόσο και ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία. Πολλοί γιατροί έχουν παρατηρήσει ότι μπορεί να έχουν δύο ασθενείς ίδιας ηλικίας με την ίδια διάγνωση και την ίδια θεραπεία που τελικά έχουν τελείως διαφορετικά αποτελέσματα. Μια από τις διαφορές ανάμεσα σε αυτούς τους δύο ασθενείς είναι ότι ο ένας είναι αισιόδοξος και ο άλλος απαισιόδοξος. Η ψυχοθεραπεία φαίνεται να είναι η καλύτερη θεραπευτική επιλογή για την μείωση του άγχους και των αρνητικών συναισθημάτων. Η επεξεργασία των ψυχοπιεστικών εμπειριών βοηθά στη  αλλαγή της οπτικής του ατόμου.

Η επίδραση των ψυχολογικών παρεμβάσεων (ψυχοθεραπεία, συμβουλευτική) στο ανοσοποιητικό σύστημα συνδέονται με βελτίωση λειτουργίας του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και της διάθεσης (συναισθηματικής υγείας).

Η σημασία της καλής ψυχολογίας στη μάχη κατά του καρκίνου

Η ψυχοθεραπεία σχετίζεται με θετικές (προστατευτικές) νευροενδοκρινικές αλλαγές, που αποδίδονται στην βελτίωση της ψυχικής διάθεσης και στάσης του ασθενή. Πιο συγκεκριμένα, οι ψυχολογικές παρεμβάσεις επηρεάζουν τα επίπεδα των Τ και ΝΚ κυττάρων (κυτταροκτόνα κύτταρα, natural killer cells) στους ασθενείς με καρκίνο μετά από χειρουργική επέμβαση, ακτινοθεραπεία και συμπληρωματική θεραπεία.

Οι μελέτες στα ΝΚ κύτταρα επιβεβαιώνουν ότι οι ψυχολογικές παρεμβάσεις βελτιώνουν τα επίπεδα των ΝΚ κυττάρων στους ασθενείς με καρκίνο. Τα ΝΚ κύτταρα είναι η πρώτη γραμμή άμυνας ενάντια στους όγκους και στις λοιμώξεις, αναλαμβάνοντας την άμεση καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Η δράση των ΝΚ κυττάρων ελέγχει την ανάπτυξη και τη διασπορά των παθογόνων και των όγκων, που και τα δύο παίζουν ενεργό ρόλο στην απόκριση του ανοσοποιητικού και στη μετάσταση. Η συγκέντρωση και η δράση των ΝΚ κυττάρων στους ασθενείς με καρκίνο είναι γενικά χαμηλή, ωστόσο, η αύξηση στον αριθμό τους έχει θετική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα και στην πρόληψη της μετάστασης.

Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις επηρεάζουν επίσης τα επίπεδα της ιντερλευκίνης IL-4, της IL-2 και της ιντερφερόνης IFN-γ. Η IL-2 και η IFN-γ ενεργοποιούν τα NK κύτταρα και ενισχύουν την αντικαρκινική τους δράση και η χαμηλή συγκέντρωση αυτών των κυττάρων φαίνεται ότι είναι δείκτης πιο σοβαρής εξέλιξης της νόσου. Η IL-4 αναστέλλει την ανάπτυξη των όγκων στο μαστό. Η αύξηση των επιπέδων της IL-2, της IL-4 και της IFN-γ έχει θετική επίδραση στη λειτουργία του ανοσοποιητικού και στην πρόγνωση των ασθενών με καρκίνο. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι οι ψυχολογικές παρεμβάσεις αυξάνουν τα επίπεδα των αντισωμάτων IgA και IgG. Η ανοσοσφαιρίνη είναι μειωμένη σε ασθενείς με φτωχή πρόγνωση. Η αύξηση των ανοσοσφαιρινών έχει θετική επίδραση στην πρόγνωση των ασθενών με καρκίνο. Οι παραπάνω μηχανισμοί δείχνουν ότι η καλή ψυχολογία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και βοηθάει να νικήσει ο ασθενής τον καρκίνο.

EMDR και Καρκίνος

Η διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου είναι μια τρομακτική εμπειρία που αλλάζει τη ζωή, με τις ψυχολογικές επιδράσεις να συνεχίζονται και μετά την θεραπεία. Το EMDR βοηθά στη μείωση του άγχους, της κατάθλιψης και της διαταραχής μετατραυματικού στρες σε ασθενείς με καρκίνο. Με τη βοήθεια του EMDR μπορείτε να απαλλαγείτε από τις επώδυνες αναμνήσεις που μπορεί να συνοδεύουν την περιπέτεια με τον καρκίνο (όπως το τραύμα της διάγνωσης, λόγια γιατρών και νοσηλευτών που χαράκτηκαν στο μυαλό σας, δύσκολες εικόνες από τα νοσοκομεία, κα).

Βελονισμός και καρκίνος

Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι ο βελονισμός είναι ασφαλής και αποτελεσματικός για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του καρκίνου. Βοηθά στη διαχείριση των παρενεργειών της θεραπείας, που περιλαμβάνει την χημειοθεραπεία, το χειρουργείο, την ακτινοθεραπεία και την ορμονοθεραπεία.

Η απόφαση για ζωή και διατήρηση της ελπίδας

Η απειλή του θανάτου βοηθά τους ανθρώπους να εκτιμήσουν τη ζωή, την αγάπη, τη φιλία, και την ευτυχία. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν το θάνατο είναι ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες και παίρνουν ρίσκα που πριν δεν είχαν το κουράγιο να πάρουν. Πολλοί ασθενείς λένε ότι η αβεβαιότητα που αντιμετώπισαν λόγο του καρκίνου, έκανε τη ζωή τους πιο ουσιαστική και όσοι επιβιώνουν περιγράφουν την όλη εμπειρία ως μεταμορφωτική.

Συχνά οι ασθενείς με καρκίνο ρωτούνται για το πως κατάφεραν να ξεπεράσουν τον καρκίνο. Οι απαντήσεις διαφέρουν ανάλογα με τις πεποιθήσεις, το πολιτιστικό υπόβαθρο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο ή τον τύπο της νόσου. Ένας κοινός παρανομαστής όμως είναι πως όλοι συνειδητά είχαν πάρει την απόφαση να ζήσουν. Μετά από μια περίοδο που ένιωθαν αγωνία και αβεβαιότητα, αποφάσισαν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και να κάνουν την κάθε μέρα να αξίζει.

Η "θέληση για ζωή" σημαίνει ότι θέλουν πραγματικά να ζήσουν, είτε φοβούνται ή όχι να πεθάνουν. Θέλουν να απολαύσουν τη ζωή, θέλουν να ζήσουν περισσότερες εμπειρίες, πιστεύουν ότι η ζωή τους δεν έχει τελειώσει και είναι πρόθυμοι να κάνουν τα πάντα για να παραμείνουν ζωντανοί. Όταν η πικρία, ο φόβος και ο θυμός υποχωρούν, δημιουργείται χώρος για την χαρά. Οι μικρές χαρές και οι απολαύσεις στο "τώρα" γίνονται πολύ σημαντικές, ζούνε συνειδητά την κάθε στιγμή.

Οι άνθρωποι που νικούν τον καρκίνο και επιβιώνουν καταφέρνουν να:

• ανακτήσουν τον έλεγχο στη ζωή τους και να διατηρήσουν την αίσθηση της ανεξαρτησίας και της αυτοεκτίμησης
• ζουν στο παρόν, όχι στο παρελθόν
• θέτουν ρεαλιστικούς στόχους και είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν
• επεξεργάζονται τα αρνητικά συναισθήματα και την κατάθλιψη
• ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή και ασκούνται τακτικά
• βελτιώσουν τη σχέση με τον εαυτό τους και τους σημαντικούς για εκείνους ανθρώπους

Από τα συστατικά της θέλησης για ζωή και τη νίκη επί του καρκίνου, η ελπίδα είναι η πιο σημαντική. Η ελπίδα είναι η συναισθηματική και ψυχική κατάσταση που μας δίνει κίνητρο για ζωή, για επιτεύγματα, για την υλοποίηση των στόχων και την επιτυχία. Ένα άτομο που δεν έχει ελπίδα μπορεί να εγκαταλείψει την προσπάθεια και να χάσει τη θέληση για ζωή. Χωρίς ελπίδα, δεν υπάρχουν πολλά να ζήσετε. Αλλά με ελπίδα και θετική στάση μπορείτε να διατηρήσετε και να ενισχύσετε τις δεξιότητές σας, να δίνετε και να παίρνετε αγάπη και υποστήριξη.

Η εμπειρία του καρκίνου όχι μόνο είναι καταστροφική για το σώμα αλλά μπορεί να καταστρέψει τη θέληση για ζωή. Ακόμη και αν η διάγνωση είναι τέτοια που το μέλλον φαίνεται περιορισμένο, ο ασθενής πρέπει να διατηρήσει την ελπίδα. Η ελπίδα είναι αυτή που μας κρατά ζωντανούς. Αν κάποιος χάσει την ελπίδα, χάνει την προοπτική του μέλλοντος, στάση που οδηγεί στην κατάθλιψη. Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μια τέτοια αρνητική συναισθηματική κατάσταση, το σώμα δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία.

Ψυχοθεραπεία και καρκίνος

Η ψυχοθεραπεία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στην μάχη κατά του καρκίνου. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ψυχοθεραπεία συνδέεται με θετικές αλλαγές στο ανοσοποιητικό σύστημα στους ασθενείς με καρκίνο στη διάρκεια διαφορετικών περιόδων της θεραπείας. Η δράση των κυττάρων ΝΚ συνδέεται με την σοβαρότητα του άγχους και της κατάθλιψης σε ασθενείς με καρκίνο και η ψυχική διάθεση και στάση επηρεάζει την δράση των ΝΚ κυττάρων.

H ψυχολογική υποστήριξη δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που πάσχουν από καρκίνο αλλά και όλους τους άλλους ανθρώπους που συνδέονται μαζί τους (συγγενείς, φίλους, φροντιστές). Οι μελέτες δείχνουν ότι το 68% των φροντιστών βιώνει άγχος και το 43% κατάθλιψη και πάνω από τα τρία τέταρτα αυτών δεν λαμβάνουν καμία βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη.

Κοινωνικό δίκτυο και οικογένεια

Η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης συνδέεται με υψηλά επίπεδα άγχους και χαμηλότερη ποιότητα ζωής στους ασθενείς με καρκίνο. Η χαμηλότερη συχνότητα της κατάθλιψης συνδέεται με την ικανότητα των μελών της οικογένειας να εκφράζουν ανοιχτά τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους στους ασθενείς. Το άγχος είναι λιγότερο όταν οι ασθενείς μπορούν να επικοινωνήσουν ελεύθερα με τα μέλη της οικογένειάς τους. Οι ασθενείς με καρκίνο που δεν έχουν κοινωνική υποστήριξη θέλουν να πεθάνουν και έχουν υψηλότερο κίνδυνο να αυτοκτονήσουν.