Ψυχικό τραύμα: το πληγωμένο παιδί μέσα μας!

Πώς τα ψυχικά τραύματα επηρεάζουν τις σχέσεις μας;

Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι τα τραύματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό πρέπει να καταλάβουμε πως το τραύμα επηρεάζει την ανάπτυξη ενός παιδιού.  Η παιδική ηλικία αποτελεί το θεμέλιο λίθο για τις σχέσεις στην  ενήλικη ζωή μας. Ιδανικά πώς θα έπρεπε να είναι η παιδική μας ηλικία;

Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την ιδανική παιδική ηλικία;

Σταθερότητα

Ιδανικά όλοι μας θα έπρεπε να γεννιόμαστε μέσα σε μια οικογένεια γεμάτη στοργή και αγάπη. Οι γονείς μας θα έπρεπε να υποστηρίζουν και να αγαπούν ο ένας τον άλλο. Να υπάρχει οικονομική, κοινωνική και συναισθηματική σταθερότητα. Η οικογένειά μας να δέχεται βοήθεια από τους φίλους και τους συγγενείς σε περιπτώσεις ανάγκης.

Η σταθερότητα δίνει στους γονείς την ευκαιρία να αφιερώσουν χρόνο στα παιδιά τους. Να τους δίνουν θετική και όχι αρνητική προσοχή. Να θέτουν και να διατηρούν τα όρια. Βλέπουν τις δυνάμεις και τις αδυναμίες των παιδιών τους. Οι γονείς δείχνουν στα παιδιά τον κόσμο.

Έλεγχος των συναισθημάτων

Μέσα σε αυτό το ασφαλές, σταθερό και γεμάτο αγάπη περιβάλλον τα παιδιά κάνουν όσα χρειάζεται για να ωριμάσουν. Οι γονείς παρέχουν υποστήριξη και αγάπη. Καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών και αυτά μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν το άγχος των προκλήσεων που προκύπτουν.

Οι γονείς είναι ρυθμιστές των φυσιολογικών και των συναισθηματικών αποκρίσεων του παιδιού. Με αυτό τον τρόπο συμβάλλουν στην ανάπτυξη του νευρικού του συστήματος. Μεγαλώνοντας το παιδί μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του.

Διαμόρφωση της ταυτότητας 

Η ταυτότητά μας είναι μοναδική. Όταν έχουμε διαμορφώσει την ταυτότητά μας μπορούμε να δημιουργήσουμε σχέσεις. Από τους συμμαθητές και τους φίλους, μέχρι τους συναδέλφους και τους συντρόφους, μαθαίνουμε πως να δημιουργούμε σχέσεις. Ξέρουμε τον εαυτό μας και υποστηρίζουμε και τους άλλους να είναι ο εαυτός τους.

Αυτό μπορούμε να το κάνουμε όταν υπάρχει μια ασφαλής προσκόλληση με τους γονείς μας. Τα παιδιά παρατηρούν πως οι γονείς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, με τους φίλους και την οικογένεια.

Δεν μεγαλ;vνουν όμως όλα τα παιδιά σε οικογένειες με αγάπη, σταθερότητα και ασφάλεια. Έτσι γίνονται πιο επιρρεπή σε τραυματικές εμπειρίες. Τι ακριβώς είναι το ψυχικό τραύμα;

Τι είναι το ψυχολογικό τραύμα;

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τα ψυχολογικά τραύματα , αλλά οι πιο συχνοί είναι οι εξής:

• Το ψυχικό τραύμα είναι οτιδήποτε περιορίζει την ικανότητα του σώματος να ανταπεξέλθει σε μια κατάσταση. Μπορεί να συμβεί κάτι μεγάλο, ξαφνικό που δεν μπορούμε να το ενσωματώσουμε φυσιολογικά ή συναισθηματικά.
• Το ψυχικό τραύμα είναι οτιδήποτε το σώμα ή το μυαλό αντιλαμβάνεται ως απειλητικό για τη ζωή μας με αποτέλεσμα να νιώθουμε αδύναμοι να προστατεύσουμε ή να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας.

Πολλές φορές όταν σκεφτόμαστε τα ψυχολογικά τραύματα της παιδικής ηλικίας, μας έρχονται στο μυαλό τα εξής:

• Σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση (βιασμός, παρενόχληση, κα)
• Συνεχής εκφοβισμός (bullying)
• Ξυλοδαρμός
• Ενδοοικογενειακή βία
• Σοβαρά προβλήματα υγείας, θάνατος γονιού ή αδελφών
• Φυσικές καταστροφές (φωτιά, σεισμός, κα), πόλεμος

Όλα τα παραπάνω αποτελούν ξεκάθαρα τραυματικές εμπειρίες. Αλλά το τραύμα της παιδικής ηλικίας μπορεί να έχει πολλές μορφές και να επηρεάζει τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή.

Πώς μας επηρεάζει το αναπτυξιακό τραύμα;

Στην πρώιμη παιδική ηλικία ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα αναπτύσσονται γρήγορα. Η ανάπτυξη συμβαίνει σταδιακά. Έτσι, οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες στην πρώιμη παιδική ηλικία που επιβαρύνουν την ικανότητα του συστήματος να ανταποκριθεί στο τραύμα, επηρεάζουν τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Όλο αυτό μοιάζει με τις βασικές κολώνες σε μία πολυκατοικία, είναι δηλαδή η βάση στην οποία θα χτιστεί όλο το οικοδόμημα της προσωπικότητας και των σχέσεων. Η απόκριση στο άγχος παρεμβαίνει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Όπως συμβαίνει και με το χτίσιμο μιας πολυκατοικίας, το νευρικό σύστημα μπορεί να κλονιστεί και να γίνει ευάλωτο σε δυσλειτουργίες, αν για παράδειγμα γίνει ένας μεγάλος σεισμός στα πρώτα στάδια του χτισίματος.

Το ισόγειο αντιστοιχεί στη βάση του εγκεφάλου. Το στέλεχος του εγκεφάλου ελέγχει τις λειτουργίες του σώματος που αφορούν την επιβίωση, όπως η αναπνοή. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου περιλαμβάνει το νωτιαίο μυελό και το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Ο 1ος όροφος αντιστοιχεί στο μεσεγκέφαλο. Αυτό το τμήμα συνδέεται άμεσα με το στέλεχος του εγκεφάλου. Ο μεσεγκέφαλος ελέγχει τα συναισθήματα και τη μνήμη. Μαζί με το νευρικό σύστημα, ο μεσεγκέφαλος παρεμβαίνει στην απόκριση στο άγχος. Επίσης διαμορφώνει τα πρότυπα προσκόλλησης που επηρεάζουν τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή.

Ο 2ος όροφος αντιστοιχεί στο φλοιό του εγκεφάλου. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου ελέγχει τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η κρίση.

Σε δύσκολες καταστάσεις, ο μηχανισμός της επιβίωσης αναλαμβάνει δράση. Χωρίς επαρκή υποστήριξη, μια εμπειρία στην παιδική ηλικία μπορεί να είναι (και να μείνει) τραυματική, και μπλοκάρει την φυσιολογική ανάπτυξη. Όλη η ενέργεια διοχετεύεται στην επιβίωση και όχι στην ανάπτυξη. Αντιθέτως η απειλή κυριαρχεί. Το νευρικό σύστημα παραμένει σε εγρήγορση. Σε αυτό το μηχανισμό συμβάλλουν και τα πρότυπα προσκόλλησης.

Ποια είναι τα πρότυπα προσκόλλησης;

Το αναπτυξιακό τραύμα κρατά τους ανθρώπους σε εγρήγορση για αυτό και πολλές φορές δεν ξέρουν τι να κάνουν σε μια σχέση. Η απειλή κυριαρχεί και δεν νιώθουν ασφάλεια στη σχέση. Έτσι είναι δύσκολο να υπάρχει εμπιστοσύνη στη σχέση.

Οι γονείς διακυβεύουν την αίσθηση της ασφάλειας των παιδιών τους στην πρώιμη παιδική ηλικία όταν δεν καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών τους. Η κάλυψη των αναγκών συμβάλλει στην προσκόλληση, στο συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται ανάμεσα στους γονείς και στο παιδί. Η ασφαλής προσκόλληση βοηθά την ανάπτυξη. Ενστικτωδώς αποζητάμε την φροντίδα από τους γονείς μας. Αυτές οι πρώιμες εμπειρίες προσκόλλησης δημιουργούν ανθεκτικά πρότυπα για το πως βλέπουμε την αξία των σχέσεων. Συνήθως, η προσκόλληση με τους γονείς μας καθορίζει τις σχέσεις μας.

1. Ασφαλής προσκόλληση 

Η ασφαλής προσκόλληση είναι η πιο υγιής. Όταν οι γονείς καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών τους, τότε αυτά αντιλαμβάνονται ότι οι ανάγκες τους είναι σημαντικές. Επίσης τα παιδιά γνωρίζουν ότι οι γονείς θα είναι διαθέσιμοι όταν έχουν ανάγκη. Με αυτό τον τρόπο είναι ελεύθερα να είναι ο εαυτός τους, και να έχουν αμοιβαίο σεβασμό με τους γονείς τους.

Αν ένα παιδί αναπτύξει ασφαλή προσκόλληση ως παιδί, θα γίνει ένας ενήλικας με αυτοπεποίθηση και δεξιότητες για τις σχέσεις. Ένας ενήλικας που δημιουργεί μακροχρόνιες σχέσεις, μοιράζεται συναισθήματα, ζητά υποστήριξη από τους άλλους.

2. Αμφίθυμη/αγχώδης προσκόλληση

Ένα παιδί αναπτύσσει αμφίθυμη ή αγχώδη προσκόλληση όταν οι γονείς δεν κατανοούν τα συναισθήματά του. Το αποτέλεσμα του ανεπαρκούς συντονισμού είναι το παιδί να νιώθει νευρικό και να μην εμπιστεύεται τους άλλους.

Ένα παιδί που μεγαλώνει με αγχώδη προσκόλληση, γενικά ανησυχεί πολύ ως ενήλικας για τις σχέσεις. Οι σχέσεις του αποσκοπούν στην κάλυψη του συναισθηματικού κενού που έχει αφήσει η παιδική του ηλικία. Μπορεί να νιώθει προσκολλημένος ή αβοήθητος σε μια σχέση. Δεν εμπιστεύεται το σύντροφό του. Ο φόβος της εγκατάλειψης οδηγεί σε συγκεκριμένες συμπεριφορές στη σχέση.

3. Προσκόλληση αποφυγής

Όταν οι γονείς είναι συναισθηματικά απόμακροι, δεν καλύπτουν τις ανάγκες του παιδιού τους, περιμένουν να είναι πιο ώριμο από την ηλικία του, τότε το παιδί μαθαίνει να μην έχει στήριξη. Καταπιέζει τα συναισθήματά του και τις ανάγκες του ώστε να διατηρήσει μια επαφή με τους γονείς του. Μαθαίνει να διαχειρίζεται αυτά τα καταπιεσμένα συναισθήματα και τις ανάγκες μόνο του , χωρίς να ζητά υποστήριξη. Αυτή είναι η προσκόλληση αποφυγής.

Αν ένα παιδί έχει αναπτύξει προσκόλληση αποφυγής, γενικά γίνεται ένας υπερβολικά ανεξάρτητος ενήλικας. Αποφεύγει τα συναισθήματα στις σχέσεις. Κάποιες φορές μπορεί να αποφεύγει γενικά τις σχέσεις επειδή φοβάται την απόρριψη. Δεν ζητά βοήθεια από τους άλλους, προσπαθεί να διαχειριστεί τα πάντα μόνος του όπως έκανε και στην παιδική ηλικία.

4. Φοβική/αποφευκτική προσκόλληση

Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν  με αποδιοργανωμένη προσκόλληση , μένουν κολλημένοι σε ένα τρομακτικό δίλημμα ως παιδιά. Ο γονέας στον οποίο θα στρέφονταν για στοργή είναι απειλητικός. Υπάρχει έλλειψη ασφάλειας και ο γονέας μπορεί να είναι κακοποιητικός ή να παραμελεί τις ανάγκες του παιδιού του. Δεν υπάρχει διέξοδος: ο μηχανισμός επιβίωσης λέει στο παιδί να το σκάσει από αυτή την τρομακτική κατάσταση, αλλά το άτομο που υποτίθεται ότι θα του παρείχε ασφάλεια είναι η πηγή της απειλής.

Κάποιος με αποδιοργανωμένη προσκόλληση στην παιδική ηλικία, γίνεται ένας ενήλικας που πιστεύει ότι ο κόσμος δεν είναι ασφαλής. Δεν μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματά του επειδή οι γονείς δεν μπορούσαν να ελέγξουν τα δικά τους. Δεν μπορεί να εμπιστευτεί τους άλλους και αυτό κάνει τις σχέσεις δύσκολες.

Πώς τα ψυχολογικά τραύματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν τις σχέσεις στην ενήλικη ζωή;

Για να έχουμε καλές σχέσεις είναι ανάγκη να λειτουργούμε καλά ως άτομα. Χρειάζεται να ελέγχουμε τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας. Επίσης, πρέπει να κατανοούμε με ακρίβεια και να ανταποκρινόμαστε στα συναισθήματα των άλλων. Το αναπτυξιακό τραύμα μπορεί να επηρεάσει αυτές τις λειτουργίες. Αυτό εξαρτάται από το πότε συνέβη το τραύμα ή αν ήταν χρόνιο. Το τραύμα μπορεί να οδηγήσει σε:

• Μαθησιακές δυσκολίες
• Γνωστικές δυσλειτουργίες
• Καθυστέρηση στην ομιλία
• Διπολική διαταραχή
• Διαταραχές προσωπικότητας
• Διαταραχές αποσύνδεσης
• Μετατραυματικό στρες

Ανάλογα με το πως θα εκδηλωθεί το αναπτυξιακό τραύμα, δεν επηρεάζει μόνο τη λειτουργικότητα αλλά διαμορφώνει και την αίσθηση του εαυτού. Ίσως να μην αντέχετε τον εαυτό σας. Ή να έχετε την αίσθηση ότι κάποια κομμάτια του εαυτού σας έχουν χαθεί, καταστραφεί ή δεν είναι αρκετά καλά. Ίσως να μην έχετε τον έλεγχο των συναισθημάτων σας ή μπορεί να νιώθετε χρόνια ντροπή. Είναι δύσκολο, κάποιος να είναι σε μια σχέση όταν δεν νιώθει ασφαλής με τον εαυτό του.

Δεν είναι ασυνήθιστο να υπάρχουν θέματα εμπιστοσύνης με τους άλλους όταν κάποιος έχει αντιμετωπίσει συγκεκριμένες εμπειρίες στην πρώιμη παιδική του ηλικία. Μπορεί να δυσκολεύεται να πιστέψει ότι ο σύντροφός του θα είναι εκεί για αυτόν. Μπορεί να αμφιβάλλει για την αγάπη του συντρόφου του ακόμη και αν την εκφράζει.

Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο επικοινωνεί ως ενήλικας. Οι τρόποι επικοινωνίας μπορεί να αντανακλούν όσα έχει ως πρότυπο ένα παιδί. Αν για παράδειγμα , κάποιος μεγαλώνει σε ένα σπίτι στο οποίο οι φωνές είναι συχνές, μπορεί να επαναλαμβάνει αυτή τη συμπεριφορά στη σχέση με το σύντροφό του.

Κάποια μοτίβα επικοινωνίας περιλαμβάνουν τα εξής:

• Παθητική στάση: έμμεση, απολογητική
• Παθητική -επιθετική στάση: συναισθηματική απόσταση και επιθετικότητα σε βάρος των άλλων
• Επιθετική στάση: ακατάλληλη συμπεριφορά για κάποιες καταστάσεις, έλεγχος, επίθεση, κατηγορίες

Τα μοτίβα επικοινωνίας μπορούν να αλλάξουν. Μαθαίνουμε πως να επικοινωνούμε.

Πώς τα ψυχικά τραύματα της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν τη συναισθηματική νοημοσύνη;

Η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) αναφέρεται στην ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα τα δικά μας και των άλλων σε διαφορετικές καταστάσεις. Με άλλα λόγια, είναι η επίγνωση και ο έλεγχος των συναισθημάτων.

Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κάποιο τραύμα στην παιδική τους ηλικία μπορεί να δυσκολεύονται να αναπτύξουν την συναισθηματική τους νοημοσύνη.

Κάποια παραδείγματα που δείχνουν την συναισθηματική νοημοσύνη στις σχέσεις περιλαμβάνουν:

• τη συνεργασία
• τη συμπόνια
• την επίγνωση των συναισθημάτων
• την έκφραση των συναισθημάτων μας
• την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα των άλλων
• τον έλεγχο των αντιδράσεων μας
• την ικανότητα να σταματάτε και να σκεφτόμαστε πριν αντιδράσουμε
• την συμφωνία των σκέψεων και των συναισθημάτων με τις συμπεριφορές μας
• τον έλεγχο της συμπεριφοράς μας στις συναισθηματικές αντιδράσεις άλλων ανθρώπων