Γονεϊκό παιδί – Γονεοποίηση

Γονεϊκό παιδί - Γονεοποίηση

Η παιδική ηλικία ιδεατά πρέπει να είναι μια ανέμελη και χαρούμενη ηλικία, όπου τα παιδιά αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους και τα ταλέντα τους. Δυστυχώς όμως, τα πράγματα στην πραγματικότητα δεν είναι πάντα τόσο ρόδινα. Σε πολλές οικογένειες υπάρχουν προβλήματα, ή οι ίδιοι οι γονείς έχουν ψυχολογικά προβλήματα, και αυτό οδηγεί τους γονείς να σπρώχνουν (λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά) τα παιδιά τους να αναλάβουν ευθύνες και ρόλους. Ρόλους που θα κουβαλάνε μία ζωή, αν δεν τους αναγνωρίσουν με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας.

Γονεοποιημένο παιδί

Τα παιδιά δεν πρέπει να είναι υπεύθυνα για την ευτυχία των γονιών τους. Ο εγκέφαλος των παιδιών δεν έχει την απαραίτητη νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη για να αναγνωρίσει τα ψυχολογικά προβλήματα των γονιών και τα βάρη που μπορούν να τους μεταφέρουν, ώστε να βάλουν όρια και να προστατευτούν. Είναι εύκολο για τους γονείς να ξεπερνούν τη διαχωριστική γραμμή και να σπρώχνουν τα παιδιά στην γονεοποίηση, δηλαδή να αναλάβουν γονεϊκούς ρόλους και τις ανάλογες ευθύνες. Αυτή είναι μια κατάσταση στην οποία τα παιδιά νιώθουν περισσότερο γονείς, από ότι παιδιά. Για παράδειγμα, την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των γονιών: μια μαμά που παραμελείται από τον άντρα της (και το αντίστροφο) μπορεί να ζητά ασυνείδητα την κάλυψη των συναισθηματικών της αναγκών τους από τα παιδιά  της.

Φυσικά, οι επιδράσεις της γονεοποίησης είναι πολύπλοκες. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν όμως ότι η γονεοποίηση έχει αρνητικές επιδράσεις όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η ψυχαναγκαστική φροντίδα. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι η γονεοποίηση έχει και θετικές επιδράσεις, όπως η αύξηση της ψυχικής αντοχής, όμως το πραγματικό ερώτημα είναι "με τι ψυχολογικό κόστος"; Η γονεοποίηση δημιουργεί ενήλικες που μια ζωή θα φροντίζουν τους άλλους, θα αναλαμβάνουν ευθύνες, και θα αφήνουν πίσω τον εαυτό τους και τα "θέλω" τους. Εγγυημένα οδηγεί στην αυτοκαταπίεση και στη θλίψη τους μελλοντικούς ενήλικες, που αν είναι τυχεροί, θα φτάσουν σε μια ηλικία 40-50 ετών για να συνειδητοποιήσουν το πως έχουν προγραμματιστεί σε ρόλους, από την παιδική τους ηλικία.

Τι είναι η γονεοποίηση;

Υπάρχουν δύο τύποι γονεοποίησης:

1. Η συναισθηματική γονεοποίηση όπου οι γονείς μέσω των συμπεριφορών τους, χρησιμοποιούν τα παιδιά τους για την κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών τους. Φυσικά, με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αναλαμβάνουν έναν ανθυγιεινό ρόλο, μια μίξη γονέα, θεραπευτή και καλού φίλου.
2. Η μεταβλητή γονεοποίηση, όπου το παιδί φροντίζει για τα μικρότερα μέλη της οικογένειας ή κάνει τις δουλειές του σπιτιού (και συγκριτικά, είναι κάπως λιγότερο καταστροφική για τα παιδιά).

Οι γονείς δεν κάνουν συνειδητά προσπάθεια εκμετάλλευσης των παιδιών τους. Όμως όταν οι γονείς αποζητούν την αγάπη και την υποστήριξη από τα παιδιά τους, αυτό τα σπρώχνει στο να αναλάβουν ρόλους (όπως του γονεϊκού παιδιού) και αυτό διαστρεβλώνει την φυσιολογική ανάπτυξή της προσωπικότητάς τους, δημιουργώντας ένα γονεοποιημένο παιδί.

Και το τελικό αποτέλεσμα είναι ένας δυστυχισμένος ενήλικας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπεριφοράς ενός ενήλικα που κάποτε υπήρξε γονεϊκό παιδί, είναι να φέρεται ως γονέας που "θυσιάζεται", δηλαδή ένας γονέας που βάζει τον εαυτό του στην άκρη, ξεχνά τις ανάγκες και τα "θέλω" του. Δεν έχει χρόνο για χόμπυ, για ενδιαφέρονται, για παρέες και φίλους. Η προσοχή του είναι όλη στα παιδιά (ή στους γονείς του που φροντίζει, ή στα αδέλφια).

Η ιερή σχέση παιδιού-γονέα

Ο γονιός είναι απαραίτητο να έχει καθοδηγητική και φροντιστική θέση. Πολλοί γονείς δεν αντιλαμβάνονται τη δύναμη που έχει η σχέση τους με το παιδί τους και πως αυτό τα καθορίζει. Τα παιδιά εξαρτώνται πλήρως από τους ενήλικες γονείς, συναισθηματικά και σωματικά. Σκεφτείτε, μπροστά σε ένα μικρό παιδί, οι μαμάδες και οι μπαμπάδες είναι καταρχήν σωματικά μεγαλύτεροι και γνωρίζουν τον πελώριο αυτό κόσμο! Ξέρουν το "σωστό" και το "λάθος", έχουν τις απαντήσεις για όλα. Ο γονιός λοιπόν στα μάτια του μικρού παιδιού, δεν είναι απλά ένας γονιός, αλλά είναι ο "Θεός". Οι γονείς δεν πρέπει να το ξεχνούν αυτό, ειδικά αν αντιμετωπίζουν θέματα θυμού ή εξάντλησης ξεσπώντας στα παιδιά, είτε σωματικά, είτε με φωνές και επίθετα.

Η σχέση παιδιού-γονέα είναι εξορισμού μια ιεραρχημένη και μη-ισότιμη σχέση. Τα παιδιά έχουν ανάγκη την την συναισθηματική κάλυψη από τους γονείς τους. Όμως αν αντιστραφούν οι ρόλοι και οι γονείς βλέπουν ως στήριγμα τα παιδιά τους, τότε δημιουργούνται οι συνθήκες για μια καταστροφικά ψυχολογική σχέση γονέα-παιδιού.

Όταν τα παιδιά δεν μπορούν αν βρουν συναισθηματική στήριξη από τους γονείς, αυτό παρεμβαίνει στην εξέλιξη και στην συναισθηματική τους ανάπτυξη. Το τελικό αποτέλεσμα είναι τα παιδιά να είναι συναισθηματικά στερημένα.

Πώς μπορώ να αποφύγω την γονεοποίηση;

Δεν υπάρχουν τέλειοι γονείς, και όταν οι γονείς κάνουν λάθη καλό είναι να τα αναγνωρίζουν και να τα διορθώνουν. Αν αυτό δεν συμβεί τότε τα παιδιά μπορεί να πιστεύουν ότι αυτά κάνουν λάθη και πρέπει να τα διορθώσουν. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μεγαλώνουν παιδιά που έχουν αυτοπεποίθηση, αλλά να μην τα κάνουν να νιώθουν υπεύθυνα για όλο τον πόνο που υπάρχει στους γονείς ή στον υπόλοιπο κόσμο.

Για παράδειγμα, αν γονείς κλαίνε μπροστά στα παιδιά τους, και να τους λένε ότι "είμαι καλά". Αυτό κάνει τα παιδιά να μπερδεύονται, να αγωνιούν και να πασχίζουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων. Όταν ένας γονιός είναι στεναχωρημένος ή δυσκολεμένος είναι σημαντικό να λέει στα παιδιά ότι έχει την ανάγκη να κλάψει, αλλά ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι δουλειά των παιδιών να τους φροντίσουν ή να τους κάνουν ευτυχισμένους. Οι γονείς πρέπει να φροντίζουν να έχουν το δικό τους υποστηρικτικό δίκτυο (ή/και ψυχοθεραπευτή) ώστε να μην έχουν ως στήριγμα τα παιδιά τους. Οι ενήλικες σχέσεις είναι αυτές που καλύπτουν τις ανάγκες ενός γονέα.

Ποια παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στην γονεοποίηση; 

Τα ευαίσθητα παιδιά και τα παιδιά με ενσυναίσθηση είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην γονεοποίηση, ειδικά όταν έχουν γονείς με σωματικά ή ψυχολογικά προβλήματα και συναισθηματικά αστάθεια. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι γονείς θέλουν να βλάψουν το παιδί τους, αλλά επειδή ένα παιδί που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο αντιλαμβάνεται την συναισθηματική ανασφάλεια και τις ασταθείς συνθήκες και θέλει να δίνει φροντίδα και υποστήριξη στην οικογένεια. Αυτό τελικά μπορεί να οδηγεί σε έντονο άγχος για τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, και τελικά την πρώιμη ωρίμανση του παιδιού που χάνει έτσι την παιδική του ηλικία.

Όταν κάποιος κλέβει την αθώα παιδική ηλικία ενός παιδιού, τότε στην ενήλικη ζωή του έχει ένα κενό στην ψυχή του. Έχει μέσα του θυμό, δυσαρέσκεια και πένθος, τα οποία μπορεί να έρθουν στην επιφάνεια ξαφνικά, και επηρεάζουν την προσωπική του ζωή, την καριέρα και την σταθερότητα. Ίσως να προσπαθεί να καλύψει αυτό το κενό με ανθυγιεινές συνήθειες, τοξικές σχέσεις και άλλες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι αυτό το άτομο έχει χάσει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του, την παιδική του ηλικία.

Πώς μπορώ να ξεπεράσω το τραύμα της γονεοποίησης;

Παρά την επώδυνη επίδραση του ψυχικού τραύματος της γονεοποίησης, η επούλωση είναι εφικτή. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με αυτή τη συνθήκη είναι υπερβολικά ευαίσθητα, με ενσυναίσθηση,  ευγενικά και έχουν έντονο ένστικτο και αναλαμβάνουν ευθύνες. Με κάποιο τρόπο, αυτά τα παιδιά μπορούν να γίνουν εξαιρετικοί γονείς, επειδή αυτό κάνουν σε όλη τους τη ζωή. Ωστόσο, δεν μπορούν να είναι ευτυχισμένα.

Ένας από τους σκοπούς της ψυχοθεραπείας είναι ο άνθρωπος να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του όπως και τους άλλους ("αγαπάτε αλλήλους ως εαυτόν"). Να βάζει σε προτεραιότητα και τις δικές του ανάγκες και όχι να σκέφτεται μόνο τις ανάγκες των άλλων. Μπορεί να είναι "τέλειος γονέας" για τους άλλους, αλλά είναι η στιγμή να γίνει γονέας του εαυτού του, να δείξει φροντίδα και συμπόνια στον εαυτό του. Σαν παιδιά, όλοι μας έχουμε ανάγκη την αγάπη, την προσοχή, την υποστήριξη. Επίσης έχουμε ανάγκη να έχουμε χώρο για παιχνίδι, για ακαταστασία και να νιώθουμε ελεύθεροι να ανακαλύψουμε τον κόσμο χωρίς να κουβαλάμε στους ώμους μας ευθύνες και υποχρεώσεις. Αν τα έχετε στερηθεί όλα αυτά στο παρελθόν, είναι στο χέρι σας να ανακτήσετε την χαμένη παιδική σας ηλικία.

Το πρώτο βήμα για την επούλωσή σας είναι να μιλήσετε για την ιστορία σας. Μπορεί να προσπαθείτε χρόνια να κρύψετε ή να αρνηθείτε την αλήθεια, για να προστατεύσετε τον εαυτό σας και την οικογένειά σας. Ίσως να έχετε αναμνήσεις από την παιδική σας ηλικία ή να πέφτετε σε ένα συναισθηματικό τείχος όταν ψάχνετε μέσα σας. Όταν κάποιος σας ρωτά για τους γονείς σας, δεν μπορείτε να μιλήσετε αρνητικά για αυτούς. Μπορεί να νιώθετε ενοχές επειδή δεν νιώθατε ευτυχία.

Καθώς το τραύμα που έχετε βιώσει είναι αόρατο, είναι δύσκολο να το αναγνωρίσετε. Αλλά η ύπουλη φύση του τραύματος δεν το κάνει λιγότερο επώδυνο. Καλό είναι να αναγνωρίσετε την πραγματικότητα της χαμένης παιδικής σας ηλικίας, όσο επώδυνο και αν είναι αυτό. Είναι το πρώτο βήμα για την επούλωσή σας. Μόνο έτσι θα πενθήσετε την παιδική ηλικία που αξίζατε αλλά ποτέ δεν είχατε, και θα κάνετε χώρο στη ζωή σας  για τον υγιή και δικαιολογημένο θυμό.

Αξίζετε τη στοργή και την αγάπη

Ένα παιδί που μεγαλώνει με την γονεοποίηση, συμπεραίνει πως ότι και αν συμβεί είναι δική του ευθύνη, δικό του λάθος. Η εσωτερική επικριτική φωνή του λέει συνεχώς ότι δεν είναι αρκετά καλό, και όταν άσχημα πράγματα συμβαίνουν είναι δική του δουλειά να επωμιστεί τις συνέπειες. Καθώς όμως ωριμάζει πνευματικά, μπορεί να πει "όχι" σε αυτή την επικριτική φωνή. Σαν άσκησεις μπορείτε να κάνετε τα παρακάτω:

• είναι βοηθητικό για παράδειγμα να κάνετε μια λίστα με τους ανθρώπους που σας αγαπούν και σας έχουν στηρίξει: κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε αυτό τον κύκλο γύρω σας. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να αισθανθεί την αγάπη.
• Τι θα λέγατε σε ένα άτομο ή παιδί που αγαπάτε; Κάντε εικόνα ότι κρατάτε τον μικρό εαυτό σας στην αγκαλιά σας. Μιλήστε του.
• Μπορείτε να απευθυνθείτε στο παιδί μέσα σας, σε αυτό το παραμελημένο και κουρασμένο από τις ευθύνες πλάσμα. Μπορεί να του πείτε, "Λυπάμαι για όσα πέρασες. Λυπάμαι που κανείς δεν ήταν εκεί για εσένα όταν το είχες ανάγκη."

Δεν είναι ανάγκη να μισήσουμε το κομμάτι του εαυτού μας, που αποζητούσε να φροντίσει τους άλλους, που ένιωθε ανησυχία και ήθελε συνεχώς να ευχαριστεί τους άλλους. Οι αμυντικοί μας μηχανισμοί είναι κομμάτι του εαυτού μας και μας βοήθησαν να επιβιώσουμε. Μπορούμε να δούμε την λειτουργία τους στο "εκεί και τότε", να τους ευχαριστήσουμε και να τους αποχαιρετήσουμε, τώρα ξέρουμε τι να κάνουμε ώστε να είμαστε ευτυχισμένοι. Πριν δείξετε συμπόνια και φροντίδα στους άλλους, καλό είναι να δείχνετε συμπόνια προς τον εαυτό σας.