Έγκλημα, ψυχολογία και ψυχιατρική

Έγκλημα και ψυχιατρική - ψυχολογία

Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν πως ιδίως τα τελευταία χρόνια, με την πανδημία του κορωνοϊού, αυξήθηκαν οι παραβατικές συμπεριφορές, η ενδοοικογενειακή βία και η εγκληματικότητα ανά τον κόσμο (καθώς και τα διαζύγια). Δυστυχώς το αποτέλεσμα είναι η τηλεόραση και τα media γενικότερα να βρίθουν καθημερινά από νέα για βίαιες, εγκληματικές πράξεις. Ιδίως στην Ελλάδα, συγκεκριμένα για τα εγκλήματα κατά της ζωής και την ενδοοικογενειακή βία, έγινε πολύς λόγος για γυναικοκτονίες, συζυγοκτονίες, εγκλήματα πάθους (βιτριόλι), παιδοκτονίες (σύνδρομο Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου), εγκλήματα κατά παιδιών (παιδοφιλία, βιασμοί) και τελευταία για την παιδική εγκληματικότητα, τη σχολική βία (bullying, εκφοβισμός, επιθέσεις, κα), ενώ ολόκληρος ο κόσμος μαστίζεται από σεξουαλικούς εγκληματίες (κίνημα metoo), την τρομοκρατία, το θρησκευτικό εξτρεμισμό, τους βομβιστές αυτοκτονίας, κα.

Και δυστυχώς με κάθε αφορμή, πάντα τα κανάλια γεμίζουν "ειδικούς" που αναλύουν τα ειδεχθή εγκλήματα και τις προσωπικότητες που συνδέονται με αυτά, με μυθιστορηματικό τρόπο.

Μέσα ενημέρωσης, τηλεόραση και σινεμά

Τα μέσα ενημέρωσης και οι ταινίες του Χόλιγουντ τείνουν να απεικονίζουν τους εγκληματίες ως "ψυχοπαθείς", βίαιους, ευφυείς, επιτυχημένους, χαρισματικούς από τη μία, αποτραβηγμένους και αντικοινωνικούς από την άλλη. Ή, εντελώς παράφρονες (σχιζοφρενείς), δηλαδή έχοντας χάσει την ικανότητα να ξεχωρίζουν την πραγματικότητα από τη φαντασία και υποφέρουν από παραληρητικές ιδέες. Όμως η σχιζοφρένεια σπανίως συνδέεται με εγκλήματα (περίπου 1 στους 50.000 γίνεται βίαιος), αλλά υπάρχουν και αυτές οι περιπτώσεις, όπως ο Σεϊχίδης (που κανιβαλίσε την οικογένειά του το 1996).

Πολύ συχνά υπάρχουν και κατά συρροή δολοφόνοι λόγω "ιδεολογίας", όπως ο Μπρέιβικ, ο οποίος δολοφόνησε 77 άτομα στη Νορβηγία το 2011, και πιλότοι που έριξαν τα επιβατικά αεροπλάνα τους, είτε λόγω κατάθλιψης είτε για να έχουν άλλοι οικονομικό όφελος (ασφάλειες ζωής). Το αν τελικά κάποιος θύτης έχει κάποια ψυχοπαθολογία ή διαταραχή προσωπικότητας (αντικοινωνική, ναρκισσιστική, κα), είναι δυνατό να διαπιστωθεί μόνο μετά από μια ενδελεχή ψυχιατρική εξέταση.

Η σκοτεινή τριάδα

Γιατί όμως σκοτώνει κανείς και ποιες οι πιθανότητες να διαπράξει κανείς ένα έγκλημα; Η ψυχιατρική, η ψυχολογία και πιο ειδικά η ψυχοϊατροδικαστική προσπαθεί να μελετήσει και να εξηγήσει ξεχωριστά κάθε έγκλημα και κάθε δράστη. Υπάρχουν πολλά κίνητρα για ένα φόνο, όπως ο θυμός, η ζήλεια, το οικονομικό κέρδος, η αναζήτηση προσοχής.

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν την σύνδεση ανάμεσα σε ένα έγκλημα και την ψυχοπαθολογία ή διαταραχές προσωπικότητας και οι μελέτες δείχνουν ότι το 30-40% των όσων εμπλέκονται σε βίαια εγκλήματα είναι ψυχοπαθητικές προσωπικότητες ή έχουν έντονα ψυχοπαθητικά στοιχεία, και πως πολύ συχνά έχει καταναλωθεί αλκοόλ. Επίσης, η πλειονότητα των κρατουμένων στην Ελλάδα σύμφωνα με μελέτες πάσχει από κάποια διαταραχή προσωπικότητας, κυρίως από την αντικοινωνική («ομάδα Β»), αλλά η φυλάκιση για βίαια εγκλήματα και ανθρωποκτονίες συνδέεται σημαντικά με τις διαταραχές προσωπικότητας «ομάδας Α» και συγκεκριμένα με τη σχιζοειδή και τη σχιζοτυπική διαταραχή προσωπικότητας.

Η ψυχιατροδικαστική και η εγκληματολογία είναι οι ειδικοί κλάδοι που διερευνούν τις παραβατικές συμπεριφορές, συμβάλλει στην έρευνα και αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα όπως γιατί έγινε το έγκλημα, δίνοντας πολύτιμα στοιχεία στην αστυνομία και στις δικαστικές αρχές. Μελετά τις σκέψεις, τις πράξεις, τις απόψεις και τις αντιδράσεις των ανθρώπων που διαπράττουν εγκλήματα. Οι εγκληματίες μπορεί να κάνουν μια εγκληματική πράξη για πολλούς λόγους, αλλά πάντα υπάρχει ένα κίνητρο. Φυσικά, οι άνθρωποι αυτοί έχουν διαφορετικό υπόβαθρο και ανατροφή. Αλλά τελικά, κάτι στην ψυχολογία τους, τους καθιστά ικανούς να κάνουν ένα έγκλημα. Οι ψυχιατροδικαστές και οι εγκληματολόγοι προσπαθούν να κατανοήσουν βαθιά και να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που οδηγεί έναν άνθρωπο στο έγκλημα. Το γιατί οι άνθρωποι προβαίνουν σε εγκληματικές ενέργειες και τι θα μπορούσε να τους αποτρέψει από αυτές στο μέλλον, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, οι μελέτες έχουν δείξει ότι είναι ένας συνδυασμός γενετικών παραγόντων, περιβαλλοντικών συνθηκών και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που οδηγούν στα εγκλήματα.

Η σύνδεση ανάμεσα στις εγκληματικές πράξεις και στην ψυχολογία αφορά την κατανόηση των κινήτρων πίσω από ένα έγκλημα, ποιος διαπράττει το έγκλημα, την τιμωρία κλπ. Μια από τις ψυχολογικές θεωρίες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν και προβλέψουν τις παραβατικές συμπεριφορές, είναι η σκοτεινή τριάδα της προσωπικότητας. Καθένας από αυτούς τους τύπους προσωπικότητας ονομάζεται "σκοτεινός" επειδή θεωρείται ότι περιέχει κακόβουλες ιδιότητες. Η τριάδα αυτή των χαρακτηριστικών απαρτίζεται από το ναρκισσισμό, το μακιαβελισμό και την ψυχοπάθεια. Οι υψηλές βαθμολογίες σε αυτά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας έχει βρεθεί ότι αυξάνουν στατιστικά την πιθανότητα ενός ατόμου να διαπράξει εγκλήματα.

Στο σημείο αυτό να παρατηρήσουμε ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, όπου γυναίκες παραμένανε σε μια τοξική σχέση, με ένα σύντροφο που τις κακοποιούσε συναισθηματικά ή/και σωματικά, και που κάποια στιγμή έφτασε και στο έγκλημα, χωρίς να προκαλέσει έκπληξη σε όσους γνώριζαν τι περνάγανε.

Η ψυχολογία πίσω από τα εγκλήματα 

Όταν κάποιος εμπλέκεται σε μια εγκληματική πράξη, υποκινείται από συγκεκριμένους εσωτερικούς παράγοντες. Αν και δεν υπάρχουν γονίδια που να κάνουν κάποιον "εγκληματία", ο συνδυασμός παραγόντων κάνει ένα άτομο πιο επιρρεπές στις εγκληματικές συμπεριφορές. Υπάρχουν βιολογικοί, κοινωνικοοικονομικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν τους ανθρώπους που κάνουν εγκλήματα.

Α. Βιολογικοί παράγοντες

Κάποιοι άνθρωποι καταλήγουν σε εγκλήματα για διάφορους λόγους, όπως παρόρμηση, εκδίκηση, θυμός, απόρριψη, χειριστική προσωπικότητα, κακοήθης ναρκισισμός ή ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά. Αν και τα στερεότυπα και οι ταινίες του Χόλυγουντ παρουσιάζουν τους ψυχιατρικούς ασθενείς να κάνουν εγκλήματα, η συντριπτική πλειοψηφία δεν είναι βίαιοι, αν και διάφορες ψυχικές νόσοι μπορεί να ωθήσουν ένα άτομο σε παραβατικές συμπεριφορές.

Ο προμετωπιαίος φλοιός, η αμυγδαλή και ο πρόσθιος φλοιός του προσαγώγιου είναι τμήματα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι υπεύθυνος για τη λογική και τον αυτοέλεγχο. Η αμυγδαλή είναι υπεύθυνη για το φόβο , την επιθετικότητα και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Ο πρόσθιος φλοιός του προσαγώγιου ελέγχει τις παρορμήσεις και τις συμπεριφορές μας. Η δυσλειτουργία σε οποιαδήποτε από αυτές τις περιοχές στον ανθρώπινο εγκέφαλο μπορεί να κάνει πιο εύκολη τη δέσμευση σε εγκληματικές πράξεις. Αυτά τα τμήματα δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως μέχρι την ηλικία των 20 ετών, και αυτό κατά συνέπεια κάνει τα παιδιά πιο επιρρεπή στα εγκλήματα. Βιολογικοί παράγοντες όπως τα επίπεδα της τεστοστερόνης, της  ντοπαμίνης και της σεροτονίνης επίσης παίζουν ρόλο στις εγκληματικές πράξεις.

Β. Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες

Πολλές θεωρίες ισχυρίζονται ότι οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες είναι η σημαντικότερη αιτία που σπρώχνει τους ανθρώπους στο έγκλημα. Υπάρχουν πολλοί πιθανοί κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες που συμβάλλουν στις εγκληματικές πράξεις, όπως για παράδειγμα το χαμηλό οικονομικό προφίλ, η έλλειψη στέγης, η έλλειψη πρόσβασης στην υγεία, Επίσης, υπάρχουν αρκετοί κοινωνικοί παράγοντες που οδηγούν τους ανθρώπους στο έγκλημα.

Τα ποσοστά εγκληματικότητας εμφανίζουν διακυμάνσεις μέσα στα χρόνια. Η αύξηση της εγκληματικότητας μπορεί να συμβεί για πολλούς λόγους. Αυτοί, περιλαμβάνουν στοιχεία όπως:

• η φτώχεια
• η ανεργία
• η ελεύθερη κατοχή όπλων (ιδίως στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν περιστατικά στα σχολεία με παιδιά δολοφόνους)
• η περιορισμένη πρόσβαση στις δομές υγείας
• ο ρατσισμός (συχνά εγκλήματα στις ΗΠΑ)
• οι ελλείψεις στο εκπαιδευτικό σύστημα
• οι ψυχικές διαταραχές
• η κατάχρηση ουσιών (ιδίως κοκκαϊνη, ηρωϊνη, χασίς, κα)

Όταν συνυπάρχουν οι παραπάνω συνθήκες, τότε η εγκληματικότητα παρουσιάζει αύξηση. Αντιθέτως, όταν η δικαιοσύνη και η αστυνόμευση λειτουργεί σωστά (δηλαδή, όταν εφαρμόζονται οι νόμοι) τότε κάθε γειτονιά είναι πιο ασφαλής. Οι παράγοντες που οδηγούν σε μείωση της εγκληματικότητας περιλαμβάνουν:

• αυξημένη αστυνόμευση
• τιμωρία των εγκληματιών
• προγράμματα για την ανεργία, την στέγαση και την υγεία των ανθρώπων που έχουν ανάγκη
• έλεγχο της οπλοκατοχής
• προγράμματα αποτοξίνωσης και αποκατάστασης

Γ. Ψυχολογία, διαταραχές προσωπικότητας και ψυχοπαθολογία

Η ψυχολογία ενός ατόμου παίζει κύριο ρόλο στις εγκληματικές πράξεις. Όπως περιγράφεται στην εγκληματολογική ψυχολογία, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν σχέση με εγκληματικές πράξεις και περιλαμβάνουν:

• το να είναι κανείς θρασύς και παράτολμος
• έλλειψη ενοχών και τύψεων
• κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, κάνναβη, κοκκαϊνη, ηρωϊνη, κα)
• έλλειψη αυτοελέγχου
• αδυναμία επίλυσης των προβλημάτων και των συγκρούσεων
• η ευκολία να πουν ψέματα

Ο τρόπος ανατροφής μπορεί να κάνει κάποιον πιο επιρρεπή στο να διαπράξει ένα έγκλημα

Δυστυχώς, δεν μπορούμε να επιλέξουμε ούτε τους γονείς μας ούτε το περιβάλλον στο οποίο θα μεγαλώσουμε. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον με βίαιες και άσχημες καταστάσεις είναι πιο πιθανό να κάνουν εγκληματικές ενέργειες. Όταν κάποιος ζει σε ένα αρνητικό περιβάλλον ως παιδί και έχει βιώσεις τραυματικές εμπειρίες, τότε είναι πιο πιθανό να αναμιχθεί σε εγκλήματα στην ενήλικη ζωή του. Αυτό μπορεί να συμβεί λόγω:

• έλλειψης προστασίας, κηδεμονίας και φροντίδας
• συναισθηματικής, σεξουαλικής και σωματικής κακοποίησης
• έλλειψης σωστών προτύπων
• οικονομικών δυσκολιών

Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα τόσο αρνητικό περιβάλλον έχει περισσότερες πιθανότητες να εμπλακεί σε εγκληματικές πράξεις συγκριτικά με ένα παιδί που μεγαλώνει σε ασφαλές και υπεύθυνο περιβάλλον.