Θεραπεία Virtual Reality (εικονική πραγματικότητα)

Θεραπεία με εικονική πραγματικότητα

Η θεραπεία virtual reality (εικονική πραγματικότητα) χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τις φοβίες και στη συνέχεια επεκτάθηκε και σε άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η διαταραχή μετατραυματικού στρες, οι εθισμοί, οι διατροφικές διαταραχές, η ψύχωση και οι διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού. Τα περισσότερα στοιχεία σχετικά με αυτή την θεραπεία προκύπτουν από την χρήση της στην θεραπεία έκθεσης στις διαταραχές άγχους και στο μετατραυματικό στρες. Βέβαια, υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που δείχνουν ότι η θεραπεία virtual reality είναι αποτελεσματική στη διαταραχή γενικευμένου άγχους (ΓΑΔ) και στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).

Τι είναι η θεραπεία virtual reality;

Η virtual reality χρησιμοποιείται ήδη στα παιχνίδια, στην εκπαίδευση και στις επιχειρήσεις. Επίσης, έχει χρήσεις στο πεδίο της ιατρικής, ειδικά στην ακτινολογία, στο σχεδιασμό σύνθετων χειρουργικών επεμβάσεων και στις μεθόδους αποκατάστασης όπως η φυσικοθεραπεία. Η βίρτουαλ θεραπεία χρησιμοποιείται πλέον και στην ψυχιατρική, με θετικά αποτελέσματα.

Η εικονική πραγματικότητα (virtual reality) είναι η τρισδιάστατη προσομοίωση του περιβάλλοντος από υπολογιστή με το οποίο μπορεί κάποιος να αλληλεπιδράσει με ένα φαινομενικά πραγματικό τρόπο. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να γίνει αναπαράσταση ρεαλιστικών εικόνων, ήχων και άλλων αισθήσεων και να επιτευχθεί απευαισθητοποίηση σε αυτό το ασφαλές περιβάλλον. Το άτομο μπορεί να αλληλεπιδρά με τα εικονικά αντικείμενα. Η θεραπεία Virtual Reality Exposure Therapy περιλαμβάνει πολλά οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα, όπως επίσης και οσφρητικά ερεθίσματα. Αν και ένας άνθρωπος γνωρίζει ότι η εικονική πραγματικότητα δεν είναι αληθινή, παρόλο αυτά τα εικονικά ερεθίσματα μοιάζουν πραγματικά, εκλύουν αντιδράσεις και συναισθήματα ως να ήταν αληθινά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η εικονική πραγματικότητα μπορεί να μιμηθεί διάφορες καταστάσεις ώστε να μελετήσει διαφορετικές ανθρώπινες συμπεριφορές και δίνοντας την ευκαιρία στους θεραπευόμενους να ξεπεράσουν τους φόβους τους.

Ψυχική υγεία και virtual reality 

Η ψυχική υγεία είναι ένα ακόμη πεδίο στο οποίο εφαρμόζεται η virtual reality για την θεραπεία πολλών ψυχικών διαταραχών. Υπάρχουν πολλοί ψυχολογικοί φραγμοί σχετικά με τα "ψυχοφάρμακα" για την θεραπεία των ψυχικών νόσων και του κοινωνικού στίγματος των ψυχικών διαταραχών. Η θεραπεία virtual reality παρέχει σε ορισμένες περιπτώσεις μία εναλλακτική λύση, μία θεραπεία εξατομικευμένη στις ανάγκες του θεραπευόμενου, και επιτρέπει την επαναλαμβανόμενη, συνεχή και συστηματική εκπαίδευση. Η ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με την θεραπεία virtual reality μειώνει το άγχος σε ασθενείς που δεν βλέπουν αποτελέσματα με τις κλασικές θεραπείες.

Διαταραχές άγχους και φοβίες

Γενικά, η θεραπεία έκθεσης είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία για τις διαταραχές άγχους. Ωστόσο, η άμεση έκθεση των φοβικών ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις μπορεί να επιδεινώσει το άγχος τους, πράγμα που μπορεί να καθυστερεί την θεραπεία ή να οδηγεί στην εγκατάλειψη της. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχουν περιορισμοί στον αριθμό των επαναλήψεων που οι ασθενείς μπορούν να εκτεθούν σε καταστάσεις φόβου εξαιτίας του άγχους ή των συμπτωμάτων της φοβίας.

Αντίθετα, στη θεραπεία virtual reality το περιβάλλον είναι ελεγχόμενο και πιο ασφαλές. Επιπλέον, οι βιολογικές ενδείξεις όπως οι αλλαγές στο ρυθμό της καρδιάς, σημάδια που έχουν άμεση σχέση με το άγχος μπορούν να παρακολουθούνται σε πραγματικό χρόνο, και η έκθεση σε ψυχοπιεστικά ερεθίσματα να μειώνεται σταδιακά σε πιο λογικά επίπεδα. Λόγω αυτών των πλεονεκτημάτων, η θεραπεία βίρτουαλ reality είναι μια θεραπεία που ξεπερνά τους περιορισμούς των συμβατικών θεραπειών, και μπορεί για παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση διαφόρων φοβιών, όπως υψοφοβία, ακροφοβία, αραχνοφοβία, φόβος για κλειστούς χόρους, αεροπλάνα, κα.

Για τους ανθρώπους με διαταραχή πανικού με αγοραφοβία, η θεραπεία Virtual Reality Exposure Therapy δημιουργεί ένα περιβάλλον στο οποίο οι ασθενείς συχνά βιώνουν συμπτώματα (π.χ. στο λεωφορείο, στο μετρό, σε τούνελ, σε ασανσέρ, σε αεροπλάνο) και με την εμφάνιση μιας κρίσης πανικού, ο ασθενής απευαισθητοποιείται μέσα στο ασφαλές περιβάλλον της εικονικής πραγματικότητας. Με αυτό τον τρόπο, τα συμπτώματα εμφανίζουν σταδιακά υποχώρηση.

Για τους ανθρώπους με κοινωνικό άγχος, που δυσκολεύονται να βρίσκονται σε κοινωνικές εκδηλώσεις λόγω του άγχους τους, η θεραπεία virtual reality περιλαμβάνει την απεικόνιση παρουσιάσεων, συνεντεύξεων και συναντήσεων για τους ανθρώπους που έχουν θέματα με τις ομιλίες. Ο ψυχοθεραπευτής ελέγχει το άγχος του ασθενή με την σταδιακή διαχείριση του αριθμού των ανθρώπων στο κοινό και τις αντιδράσεις τους.

Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)

Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να αναδημιουργήσει τραυματικές καταστάσεις για τους ασθενείς με μετατραυματικό στρες καθώς μπορεί να προκαλέσει επιδείνωση του άγχους. Η θεραπεία virtual reality δίνει τη δυνατότητα σε αυτούς τους ανθρώπους να ζήσουν ξανά το τραυματικό γεγονός σε εικονικό περιβάλλον, όπου θα νιώθουν πιο ασφαλείς από ότι σε πραγματικές καταστάσεις. Οι άνθρωποι με μετατραυματικό στρες γενικά προτιμούν την θεραπεία virtual reality.

Ψύχωση

Η θεραπεία virtual reality μπορεί να εφαρμοστεί σε ανθρώπους με σχιζοφρένεια ή άλλες ψυχώσεις και είναι ευρέως διαδεδομένη για την ανάλυση των ψυχωτικών συμπτωμάτων, την γνωσιακή αξιολόγηση και την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής. Αν και υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για την θεραπεία virtual reality, τα δεδομένα είναι ενθαρρυντικά. Φαίνεται να είναι αποτελεσματική στην μείωση της παράνοιας, της μανίας καταδίωξης. Επίσης, η θεραπεία virtual reality βελτιώνει τις κοινωνικές δεξιότητες των ασθενών, αυξάνει την αλληλεπίδραση των ασθενών σε κοινωνικές εκδηλώσεις στο εικονικό περιβάλλον, και κατά συνέπεια βελτιώνει την προσαρμοστικότητα στις πραγματικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Ψυχιατρική παιδιών και εφήβων

Η θεραπεία virtual reality στα παιδιά χρησιμοποιείται για την βελτίωση της προσοχής, των κοινωνικών δεξιοτήτων, της γνωσιακής αποκατάστασης. Στο πεδίο της παιδιατρικής ψυχιατρικής, οι έρευνες επικεντρώνονται στην διαταραχή ελλειμματικής προσοχής / υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και στις διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού. Στα παιδιά με ελλειμματική προσοχή ή θέματα προσοχής, το περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας βοηθά στην αξιολόγηση της κατάστασης και συμβάλλει στην βελτίωση της προσοχής.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της θεραπείας virtual reality είναι ότι επιτρέπει την προσομοίωση διαφόρων κοινωνικών καταστάσεων, στις οποίες κάθε κοινωνικό στοιχείο σχεδιάζεται και ελέγχεται από τον ψυχοθεραπευτή. Επιπλέον, η θεραπεία virtual reality χρησιμοποιείται και για άλλες διαταραχές όπως η εγκεφαλική παράλυση, η αποκατάσταση για προβλήματα όρασης και ακοής, και η απόσπαση της προσοχής από τον πόνο. Επίσης, η virtual reality είναι ευρέως διαδεδομένη για την εκπαίδευση των εφήβων για το κάπνισμα, τις προκοινωνικές συμπεριφορές, τη συμπόνια, τους κανόνες της κοινωνίας.

Εθισμοί και διατροφικές διαταραχές

Η θεραπεία virtual reality μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ανθρώπους με εθισμούς, όπως ο παθολογικός τζόγος, ο αλκοολισμός. Όταν οι ασθενείς εκτίθενται σε ερεθίσματα που θυμίζουν τον εθισμό, νιώθουν μια έντονη επιθυμία που μπορεί να οδηγεί στο φαύλο κύκλο του εθισμού. Στην εικονική πραγματικότητα, αυτά τα μηνύματα δεν είναι απλά φωτογραφίες ή βίντεο, αλλά έχουν κοινωνικό και περιβαλλοντικό περιεχόμενο που υπενθυμίζει στον ασθενή τον εθισμό. Η χρήση σχετικά ασφαλών μηνυμάτων στη θεραπεία έκθεσης έχει μελετηθεί για την βελτίωση των ψυχοκοινωνικών εθισμών, όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και των συμπεριφορικών εθισμών όπως ο τζόγος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η θεραπεία virtual reality μπορεί να οδηγεί στη μείωση των εθιστικών συμπεριφορών όπως η εξάρτηση από τη νικοτίνη, αλλά έχει την ίδια αποτελεσματικότητα με τη συμβατική ψυχοθεραπεία.

Στην περίπτωση των διατροφικών διαταραχών, η βίρτουαλ πραγματικότητα χρησιμοποιεί ερεθίσματα για να ελέγξει την επιθυμία για την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε θερμίδες, και για την αλλαγή της αντίληψης του ασθενή για την εικόνα του σώματος. Μια μετα-ανάλυση για την θεραπεία της  νευρικής βουλιμίας και της υπερφαγίας έδειξε ότι η θεραπεία virtual reality οδηγεί σε αλλαγές στην εικόνα που έχει ένα άτομο για το σώμα του, αυξάνει το κίνητρο για αλλαγή, αυξάνει την αυτοεκτίμηση και μειώνει τις καταναγκαστικές συμπεριφορές.

Κλινικές εφαρμογές της virtual reality

Όπως συμβαίνει και με την θεραπεία έκθεσης, έτσι και η θεραπεία virtual reality ενισχύει τα θεραπευτικά αποτελέσματα της κλασικής ψυχοθεραπείας.

Επίσης, η βιοανάδραση σε πραγματικό χρόνο σε συνδυασμό με την εικονική πραγματικότητα συμβάλλει στην θεραπεία της αϋπνίας.

Παρενέργειες virtual reality

Δυστυχώς δεν μπορούν να ανεχτούν όλοι οι άνθρωποι τις συσκευές (γυαλιά) της virtual πραγματικότητας. Πολύ συχνά, δημιουργούν έντονη ναυτία, στομαχικές διαταραχές και πονοκεφάλους, ιδίως αν υπάρχει κίνηση στο εικονικό περιβάλλον (αν για παράδειγμα κανείς προσπαθεί να ξεπεράσει φοβίες για οδήγηση, υψοφοβία, κα). Οι παρενέργειες αυτές μπορούν να εμφανιστούν είτε από τα πρώτα λεπτά, είτε λίγο αργότερα (15-30 λεπτά).