Σελήνη και η ψυχολογία μας

Σελήνη και η ψυχολογία μας

Η ιδέα ότι η Σελήνη επηρεάζει τη ψυχολογία και τη συμπεριφορά των ανθρώπων έχει τις ρίζες της χιλιάδες χρόνια πριν. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια πίσω από τις αρχαίες αυτές θεωρίες.

Για αιώνες, το φεγγάρι και το πως επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά ήταν στο επίκεντρο της μυθολογίας και της λαογραφίας σε όλο τον κόσμο. Ακόμα και ο Αριστοτέλης και ο Πλίνιος πίστευαν ότι η επιληψία και η σχιζοφρένεια προκαλούνταν από το φεγγάρι. Η παραφροσύνη είναι μια λέξη που έχει τις ρίζες της στον 15 αιώνα, όπου οι άνθρωποι πίστευαν ότι το φεγγάρι και οι διάφορες φάσεις του μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους περισσότερο ή λιγότερο επιθετικούς, ανάλογα με την φάση του σεληνιακού κύκλου. Σε κάποιες κουλτούρες, το φεγγάρι τιμάται και λατρεύεται ως θεότητα. Αλλά φυσικά, υπάρχουν και πιο σκοτεινές ιστορίες φαντασίας, όπως αυτές με τους λυκανθρώπους, των οποίων η μεταμόρφωση εξαρτάται από την πανσέληνο.

Πως μπορεί όμως η σελήνη να επηρεάζει την ψυχολογία μας; Και η ερώτηση δεν αφορά τα ζώδια και την ψυχολογία... Υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία και μελέτες που δείχνουν ότι ο ύπνος μεταβάλλεται στη διάρκεια του σεληνιακού κύκλου. Για παράδειγμα, στη πανσέληνο οι άνθρωποι χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αποκοιμηθούν και κατά μέσο όρο κοιμούνται λιγότερο. Οι μετρήσεις στη δραστηριότητα του εγκεφάλου, δείχνουν ότι ο βαθύς ύπνος εμφανίζει μια μείωση της τάξης του 30%.

Σεληνιακός κύκλος

Η σελήνη επηρεάζει τη γη με πολλούς τρόπους. Ο πρώτος και πιο προφανής είναι το σεληνόφως, με την πανσέληνο να συμβαίνει κάθε 29,5 ημέρες και μια νέα Σελήνη να ακολουθεί μετά από 14,8 ημέρες. Στη συνέχεια η έλξη της βαρύτητας του φεγγαριού, δημιουργεί τις παλίρροιες των ωκεανών που ανεβαίνουν και πέφτουν κάθε 12,4 ώρες. Το ύψος αυτών των παλιρροιών ακολουθεί επίσης κύκλους περίπου δύο εβδομάδων, όπου την ημέρα 14,8 δημιουργείται η εαρινή παλίρροια από τη συνδυασμένη έλξη της Σελήνης και του Ήλιου και την 13,7 ημέρα ξεκινά ένας νέος κύκλος από τη θέση της Σελήνης σχετικά με τον ισημερινό της Γης. Επιπλέον κάθε 206 ημέρες, αυτοί οι κατά τα άλλα τακτικοί ρυθμοί φαίνεται να διακόπτονται από έναν άλλο σεληνιακό κύκλο. Αυτού που είναι υπεύθυνος για την δημιουργία των “supermoons”, όταν η ελλειπτική τροχιά της Σελήνης έρχεται πολύ κοντά στη Γη.

Σελήνη και εναλλαγές στη διάθεση

Η σχέση ανάμεσα στη σελήνη και στα επεισόδια κατάθλιψης-μανίας είναι πολύπλοκα. Κανείς δεν έχει ανακαλύψει ακόμη πως συνδέονται αυτοί οι μηχανισμοί.

Θεωρητικά, το φως της πανσελήνου μπορεί να παρεμβαίνει στον ύπνο (μέσω της μελατονίνης), πράγμα που επηρεάζει τη διάθεση. Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια για τους ανθρώπους με διπολική διαταραχή, των οποίων οι εναλλαγές στη διάθεση φαίνεται να έχουν σχέση με τον ύπνο ή τον κιρκάδιο ρυθμό.

Στη σύγχρονη εποχή, υπάρχει τόση πολλή φωτορύπανση και περνάμε πολύ χρόνο σε εσωτερικούς χώρους με τεχνητό φως, που το σήμα για τα μεταβαλλόμενα επίπεδα του σεληνόφωτος μπορεί να μην γίνεται αντιληπτό. Για αυτό και κάτι άλλο μπορεί να επηρεάζει τον ύπνο, με την πιο πιθανή εξήγηση να είναι η βαρυτική έλξη της Σελήνης. Μια ιδέα είναι ότι αυτό προκαλεί ανεπαίσθητες διακυμάνσεις στο μαγνητικό πεδίο της Γης. Οι ωκεανοί είναι ηλεκτρικά αγώγιμοι επειδή είναι φτιαγμένοι από αλμυρό νερό, και καθώς δημιουργούν τις παλίρροιες επηρεάζουν το μαγνητικό πεδίο. Βέβαια, αυτή η επίδραση είναι πολύ μικρή και το εάν το μαγνητικό πεδίο της Σελήνης και της Γης είναι αρκετά ισχυρό για να επάγει βιολογικές αλλαγές δεν είναι ξεκάθαρο.

Κάποιες μελέτες, έχουν συνδέσει την ηλιακή δραστηριότητα με την αύξηση στα καρδιακά επεισόδια και στα εγκεφαλικά επεισόδια.  Επίσης, παρατηρείται μια αύξηση στις επιληπτικές κρίσεις, στην σχιζοφρένεια και στις αυτοκτονίες. Όταν οι ηλιακές εκλάμψεις ή η εκτίναξη κορωνικής μάζας χτυπά το μαγνητικό πεδίο της Γης, αυτό προκαλεί αόρατα ηλεκτρικά ρεύματα αρκετά ισχυρά ώστε να καταστραφούν τα δίκτυα ισχύος. Αυτό μπορεί να επηρεάζει τα ηλεκτρικά ευαίσθητα κύτταρα της καρδιάς και του εγκεφάλου.

Σελήνη και αλλαγές στο μαγνητικό πεδίο

Σε αντίθεση με κάποια πουλιά, ψάρια, οι άνθρωποι δεν θεωρούνται ότι έχουν την αντίληψη του μαγνητικού πεδίου. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη έρχεται να ανατρέψει αυτή την υπόθεση. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, όταν οι άνθρωποι εκτίθενται σε αλλαγές στο μαγνητικό πεδίο, ισοδύναμες με αυτές που βιώνουμε καθώς κινούμαστε στο τοπικό μας περιβάλλον, τότε εμφανίζουν μια έντονη πτώση στη δραστηριότητα των άλφα κυμάτων στον εγκέφαλο.

Τα άλφα κύματα παράγονται όταν είμαστε ξύπνιοι αλλά δεν εκτελούμε κάποια συγκεκριμένη εργασία. Η σημασία αυτών των αλλαγών δεν είναι ξεκάθαρη. Ωστόσο οι μαγνητικές αλλαγές στο περιβάλλον μας μπορεί να τροποποιούν τη χημεία του εγκεφάλου μας με τρόπους που δεν γνωρίζουμε.

Μπορεί το φεγγάρι να επηρεάζει την υγεία και τη συμπεριφορά μας;

Όλοι οι οργανισμοί έχουν βιολογικούς κύκλους απαραίτητους για την επιβίωσή τους. Όταν μιλάμε για βιολογικούς κύκλους, συχνά το μυαλό μας πάει στον κιρκάδιο ρυθμό, το εσωτερικό μας ρολόι που ρυθμίζει τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης και ο υποημερήσιος ρυθμός/ ινφραδιανός ρυθμός (ένας κύκλος που διαρκεί πάνω από 24 ώρες) όπως ο εμμηνορροϊκός κύκλος 28 ημερών.

Όλοι αυτοί οι βιολογικοί κύκλοι αλλάζουν με βάση εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Και από τη στιγμή που το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 55-78% νερό, υπάρχουν αρκετοί λόγοι να μας επηρεάζει το φεγγάρι, το φως του και ο σεληνιακός κύκλος, ειδικά αν σκεφτούμε ότι η βαρυτική έλξη του φεγγαριού στη γη είναι αρκετά ισχυρή ώστε να επηρεάζει τις παλίρροιες στους ωκεανούς.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι αρκετά είδη έχουν προσαρμόσει τους βιολογικούς τους κύκλους σύμφωνα με το σεληνιακό κύκλο. Ο αναπαραγωγικός κύκλος των θαλάσσιων ζώων δείχνει την ισχυρή σύνδεση με τον σεληνιακό κύκλο. Τι συμβαίνει όμως με τους ανθρώπους;

Κάθε μελέτη που έχει γίνει για αυτό το θέμα είναι αμφιλεγόμενη. Βέβαια, αν ρωτήσουμε οποιονδήποτε άνθρωπο να μας πει για το τι παρατηρεί στην πανσέληνο, σίγουρα θα ακούσουμε για πολλά ατυχήματα και πολλές εγκληματικές πράξεις.

Μπορούν οι φάσεις της σελήνης να επηρεάζουν την διάθεση και την ψυχική μας υγεία;

Για χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν ότι το φεγγάρι επηρεάζει τη διάθεση. Κατά γενική ομολογία, υπάρχουν πολλοί εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την διάθεση και προκαλούν άγχος και συμπτώματα κατάθλιψης. Αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πως ο σεληνιακός κύκλος επηρεάζει την διάθεση και την ψυχική μας υγεία.

Φυσικά, είναι ανάγκη να γίνουν περισσότερες μελέτες για αυτό το θέμα, ωστόσο γνωρίζουμε ότι το φεγγάρι έχει σημαντική επίδραση στους ασθενείς με διπολική διαταραχή. Μια μικρή μελέτη έδειξε μια γρήγορη εναλλαγή ανάμεσα στην κατάθλιψη και στη μανία, η οποία ήταν συγχρονισμένη με τον σεληνιακό κύκλο. Πιστεύεται ότι αυτές οι γρήγορες αλλαγές στη διάθεση προκαλούνται από αλλαγές στον κιρκάδιο ρυθμό και στον κύκλο ύπνου-αφύπνισης.

Το φεγγάρι επηρεάζει τον ύπνο;

Η ικανότητα να μας να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας εξαρτάται από την ικανότητα του σώματος να απελευθερώνει και να καταστέλλει συγκεκριμένες ορμόνες σε συγκεκριμένες στιγμές. Κατά κάποιο τρόπο, οι ορμόνες έχουν το ρόλο του διακόπτη, όταν κάποιοι είναι ανοιχτοί κάποιοι άλλοι είναι κλειστοί. Υπάρχουν συγκεκριμένες ορμόνες που είναι σε υψηλά επίπεδα στη διάρκεια της ημέρας όταν είμαστε ξύπνιοι. Ενώ άλλες είναι σε πιο υψηλά επίπεδα το βράδυ.

Η μελατονίνη είναι μια από αυτές τις ορμόνες που φυσιολογικά απελευθερώνεται τη νύχτα ώστε να ηρεμεί το σώμα μας και να προετοιμαζόμαστε να κοιμηθούμε. Όταν αρχίζουν να αυξάνονται τα επίπεδα της μελατονίνης, η σεροτονίνη (νευροδιαβιβαστής), που παίζει κύριο ρόλο στη διάθεση και στην όρεξη, αρχίζει να μειώνεται. Αν κάποιος εκτίθεται σε τεχνητό φως αυτό επηρεάζει τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης (για αυτό και τα iphone και κινητά και οι οθόνες επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του ύπνου μας). Το ίδιο συμβαίνει και με το φως της πανσελήνου.

Μια μελέτη του 2013 έδειξε ότι στη διάρκεια της πανσελήνου οι άνθρωποι είχαν κατά 30% μειωμένο τον βαθύ ύπνο (NREM). Επίσης, κοιμόντουσαν 20 λεπτά λιγότερο. Αυτές οι αλλαγές έχουν επίσης σχέση με τα μειωμένα επίπεδα μελατονίνης.

Το φεγγάρι επηρεάζει την αναπαραγωγή;

Οι μελέτες που έχουν γίνει για τον αναπαραγωγικό κύκλο των ψαριών και άλλων θαλάσσιων ζώων έχουν δείξει ότι κάποια ψάρια μεταναστεύουν και αναπαράγονται σύμφωνα με τον σεληνιακό κύκλο και ότι κάποια είδη έχουν αυξημένη δραστηριότητα στη διάρκεια της πανσελήνου όταν το φως της σελήνης είναι πιο φωτεινό. Όμως, αυτές οι μετρήσεις δεν είναι ξεκάθαρες για τους ανθρώπους.

Υπάρχουν πολλοί εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ωορρηξία, την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Ωστόσο, είναι ανάγκη να γίνουν περισσότερες μελέτες για να διερευνηθεί η επίδραση του σεληνιακού κύκλου στην αναπαραγωγή.

Αν πιστεύουμε ότι κάτι θα συμβεί, μπορεί να γίνει πραγματικότητα!

Ανεξάρτητα με την σύνδεση ανάμεσα στο φεγγάρι και την ανθρώπινη συμπεριφορά, δεν υπάρχει αμφιβολία για αυτή τη σύνδεση. Βέβαια, αυτό μπορεί να έχει σχέση και με τις πεποιθήσεις μας, καθώς σε πολλές περιπτώσεις αν πιστεύουμε ότι κάτι είναι αληθινό, τότε συμβαίνει.

Η δύναμη των πεποιθήσεων έχει άμεση σχέση με την σωματική, την ψυχική και την συναισθηματική μας υγεία. Πώς συμβαίνει όμως αυτό;

Απατηλές συσχετίσεις

Συχνά στο μυαλό μας συνδέουμε πράγματα και καταστάσεις ενώ γνωρίζουμε ότι δεν έχουν τίποτα κοινό, και αυτός ο υποσυνείδητος τρόπος σκέψης ονομάζεται απατηλή συσχέτιση (συνάφεια). Πολλές φορές, επιλέγουμε να κάνουμε υποθέσεις με συγκεκριμένο τρόπο βασιζόμενοι στις δικές μας προσωπικές εμπειρίες και προκαταλήψεις. Λανθασμένα πιστεύουμε ότι οι προσωπικές μας εμπειρίες είναι όλα τα στοιχεία που χρειαζόμαστε. Αυτό είναι προφανές όταν έχουμε στερεοτυπικές αντιλήψεις για ανθρώπους και τοποθεσίες, ή έχουμε δεισιδαιμονίες και πεποιθήσεις σχετικά με την τύχη.

Με τον ίδιο τρόπο, στηρίζουμε τις προσωπικές μας εμπειρίες σε κάτι τόσο απλό όσο το φεγγάρι.

Φαινόμενο placebo

Πολύ κοντά στην θεωρία αλλά πολύ διαφορετικό από την απατηλή συσχέτιση, είναι το φαινόμενο placebo το οποίο συμβαίνει όταν υπάρχει βελτίωση ή αλλαγή στην σωματική ή στην ψυχική υγεία ενός ατόμου μετά από τη λήψη ενός εικονικού φαρμάκου. Αυτό είναι κάτι πολύ σύνηθες σε κλινικές δοκιμές όταν κάποιος παίρνει χάπια με ζάχαρη και ενέσεις με νερό και παρατηρεί βελτίωση στην κατάστασή του παρόλο που δεν έλαβε πραγματική θεραπεία. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος μας έχει την ικανότητα να προσδοκά ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Επίσης, απελευθερώνει συγκεκριμένες ορμόνες με βάση αυτή την προσδοκία.

Το φαινόμενο placebo είναι συναρπαστικό επειδή μπορεί να έχει πανίσχυρη επίδραση στη συμπεριφορά μας. Οι μελέτες σχετικά με το φαινόμενο placebo δείχνουν ότι όσα πιστεύουμε ότι είναι αλήθεια μπορεί να έχουν δραματική επίδραση σε ένα αποτέλεσμα και δεν πρέπει να τα αγνοούμε.

Αυτοεκπληρούμενες προφητείες

Αν μια μέρα ξυπνήσετε με κακή διάθεση, οι πιθανότητες είναι ότι θα έχετε μια κακή μέρα επειδή νιώθετε άσχημα, και επειδή είστε προετοιμασμένοι για την αποτυχία. Αυτές οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες συμβαίνουν επειδή έχουμε την τάση να μένουμε συγκεντρωμένοι σε ένα αποτέλεσμα και αποφεύγουμε τα υπόλοιπα. Αν όμως μένουμε συγκεντρωμένοι στα αρνητικά, τότε μόνο αρνητικά πράγματα θα συμβούν τα οποία θα καλύπτουν τα θετικά. Όταν αυτό συμβαίνει, όλα, από τα συναισθήματα , τη διάθεση , την ψυχική μας υγεία και τις σωματικές αντιδράσεις , επηρεάζονται. Ένα καλύτερο παράδειγμα είναι αν πείτε στον εαυτό σας ότι η θεραπεία θα είναι αποτελεσματική για ένα χρόνιο νόσημα, και πιστεύετε σε αυτό, οι πράξεις σας (όπως η δέσμευση στη θεραπεία, η ισορροπημένη διατροφή και η άσκηση) βοηθούν ώστε αυτό το αποτέλεσμα να γίνει πραγματικότητα.

Αν πιστεύετε ότι η πανσέληνος σας κάνει πιο ευερέθιστους, τότε είναι πιθανό να νιώθετε πιο νευρικοί. Ίσως να λέτε στον εαυτό σας, "Έχουμε πανσέληνο, και αυτό σημαίνει ότι θα έχω μια δύσκολη μέρα." Όμως με αυτό τον τρόπο δίνετε στον εαυτό σας την ελευθερία να ενεργήσει ανάλογα. Ουσιαστικά, οι σκέψεις επηρεάζουν τις πράξεις σας.

Η δύναμη των θετικών δηλώσεων και η αρνητική συζήτηση με τον εαυτό

Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με τις θετικές δηλώσεις και την αρνητική συζήτηση με τον εαυτό μας. Εάν βιώνετε μια αποτυχία, επαναλαμβάνετε την αρνητική συζήτηση με τον εαυτό σας και τελικά κάνετε τα πράγματα χειρότερα. Όταν είμαστε ευγενικοί με τον εαυτό μας, υπομονετικοί και βρίσκουμε τρόπους να βελτιώνουμε τη ζωή μας αυτό έχει τεράστια επίδραση πάνω μας. Πρακτικές όπως ο διαλογισμός, οι θετικές σκέψεις και οι θετικές δηλώσεις μπορεί να έχουν πανίσχυρη επίδραση.