Σύνδρομο Hikikomori

Σύνδρομο Hikikomori

Είναι απολύτως φυσιολογικό κάποιες φορές να θέλουμε να τρέξουμε μακριά από το στρες και την πίεση του κόσμου. Στην πραγματικότητα, οι μικρές περίοδοι απομόνωσης μπορεί να μειώνουν το στρες και να μας βοηθούν να ξεπεράσουμε κάποιες ασθένειες και την κόπωση. Οι περίοδοι απομόνωσης επίσης μας βοηθούν να κάνουμε ενδοσκόπηση, να ανακαλύψουμε την ταυτότητά μας και να αυξήσουμε την αυτογνωσία μας.

Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που παραμένουν στην απομόνωση. Σε αυτή την περίπτωση, η απομόνωση μπορεί να διαρκεί ακόμα και δεκαετίες, και να προκαλεί χρόνιο στρες στους ίδιους αλλά και και στους ανθρώπους που τους αγαπούν και τους υποστηρίζουν. Στην Ιαπωνία, αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς είναι συχνό και γνωστό με την ονομασία σύνδρομο Hikikomori (χικικομόρι).

Ιστορία του συνδρόμου Hikikomori

Ο όρος Hikikomori εμφανίστηκε στην Ιαπωνία το 1990 σε ένα βιβλίο του Saito Tamaki. Μια μελέτη του 2010 έδειξε ότι το 1,2% του Ιαπωνικού πληθυσμού (ανάμεσα στις ηλικίες 20-49 ετών) ανέφερε ότι έχει βιώσει το σύνδρομο Hikikomori. Από την πρώτη εμφάνισή του, οι ψυχίατροι διαφωνούσαν για το εάν το συγκεκριμένο σύνδρομο ήταν μια ψυχιατρική διαταραχή ή ένα πολιτισμικό φαινόμενο. Γενικά, το σύνδρομο Hikikomori αποτελεί ένα κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο, ειδικά στην Ιαπωνία, λόγω του εκπαιδευτικού συστήματος ή των οικονομικών συνθηκών. Ωστόσο, το συγκεκριμένο σύνδρομο έχει καταγραφεί σε πολλές και διαφορετικές κουλτούρες και χώρες. Σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται η Αμερική, η Ισπανία, ο Καναδάς, η Νιγηρία.

Τι είναι το σύνδρομο Hikikomori;

Το συγκεκριμένο πρόβλημα με την κοινωνική απομόνωση στους νέους της Ιαπωνίας αρχικά παρατηρήθηκε περίπου το 1990. Aυτή την περίοδο η Ιαπωνία περνούσε μια οικονομική κρίση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί νέοι άνθρωποι να μην μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους.

Πολλοί απομονώνονταν για να κρύψουν την ντροπή που ένιωθαν. Για κάποιους η απομόνωση συνεχίστηκε. Ο όρος "hikikomori" προκύπτει από το ρήμα hiki που σημαίνει απομονώνομαι και το komori που σημαίνει είμαι μέσα, και καθιερώθηκε το 1998 από τον Ιάπωνα ψυχίατρο Tamaki Saito. Οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο δεν πληρούσαν τα κριτήρια για την διάγνωση μιας ψυχικής διαταραχής, αλλά παρόλα αυτά βρίσκονταν σε μια κατάσταση ακραίας, οδυνηρής απόσυρσης.

Το σύνδρομο Hikikomori αποτελεί ουσιαστικά ένα κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο ψυχικής υγείας, παρά  μια ψυχική νόσο. Περίπου το 1,2% του πληθυσμού (δηλαδή εκατομμύρια άνθρωποι) εμφανίζουν το σύνδρομο Hikikomori , το οποίο είναι ένα σημαντικό κοινωνικό θέμα. Το σύνδρομο Hikikomori επίσης κάνει την εμφάνισή του και σε άλλες χώρες. Έτσι, ο όρος πλέον χρησιμοποιείται παγκόσμια για να περιγράψει ένα άτομο που πληροί αυτά τα κριτήρια.

Χαρακτηριστικά συνδρόμου Hikikomori

Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά στο σύνδρομο Hikikomori. Συνήθως ένα άτομο με το σύνδρομο παραμένει σωματικά απομονωμένο στο σπίτι του για τουλάχιστον έξι μήνες, είναι αποκομμένο από κάθε ουσιαστική κοινωνική σχέση, με σοβαρό άγχος και θέματα λειτουργικότητας, όπως η αποφυγή αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους ή η κάλυψη των βασικών του αναγκών (με αυτά τα χαρακτηριστικά θυμίζει την απομόνωση η οποία συνοδεύει την κατάθλιψη).

Μαζί με την σωματική απομόνωση, το σύνδρομο, προκαλεί στους ανθρώπους μια ακραία ψυχολογική απομάκρυνση από τον κόσμο. Για παράδειγμα, είναι αδύνατο για ένα  άτομο με σύνδρομο Hikikomori να πηγαίνει σε μέρη που είναι αναγκαία η κοινωνική αλληλεπίδραση, όπως το σχολείο ή η δουλειά. Τα άτομα παραμένουν κοινωνικά απομονωμένα από τους ανθρώπους γύρω τους. Αν και μερικοί άνθρωποι μπορεί να κάνουν κάποιες εξωτερικές δραστηριότητες, σπάνια αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους. Κάποιοι χρησιμοποιούν το ίντερνετ ως παράθυρο επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, αλλά συχνά δεν αλληλεπιδρούν με άλλους.

Η ντροπή και τα ψυχικά τραύματα συμβάλλουν στην κοινωνική απομόνωση

Οι μελέτες δείχνουν ότι οι τραυματικές εμπειρίες της ντροπής και της αποτυχίας αποτελούν τις κύριες αιτίες του συνδρόμου Hikikomori . Είναι πιθανό ότι η Ιαπωνική κουλτούρα κάνει αυτούς τους ανθρώπους πιο ευάλωτους λόγω της κοινωνικής πίεσης που τους ασκεί. Στο σύνδρομο Hikikomori οι άνθρωποι αποφεύγουν να τραυματιστούν ξανά και για αυτό επιλέγουν να παρεκκλίνουν από την φυσιολογική οδό που καθορίζει η κοινωνία για αυτούς.

Οι άνθρωποι που παρακολουθούν παθητικά όσα συμβαίνουν στον κόσμο μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σταδιακά οδηγούνται σε "κοινωνικό θάνατο". Επίσης, το σύνδρομο Hikikomori μπορεί να έχει σχέση με τον αυτισμό, την κατάθλιψη, το κοινωνικό άγχος και την αγοραφοβία.

Οι άνθρωποι με σύνδρομο Hikikomori όχι απλά χάνουν πολλά χρόνια από τη ζωή τους,  λόγω της απομόνωσης, αλλά αυτή η κατάσταση επηρεάζει σημαντικά την οικογένειά τους. Οι περισσότεροι γονείς αφιερώνουν πολλά χρόνια για να διασφαλίσουν ότι οι βασικές ανάγκες των παιδιών τους καλύπτονται. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τα βοηθήσουν. Οι δομές ψυχικής υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες συχνά επικεντρώνονται σε πιο ορατά προβλήματα. Για αυτό το λόγο πολλές οικογένειες δεν ξέρουν τι να κάνουν.

Όσο μεγαλύτερη είναι η αναγνώριση του συνδρόμου Hikikomori παγκόσμια, τόσο πιο δημοφιλές γίνεται. Αυτό οδηγεί στην ανάγκη για νέες θεραπευτικές επιλογές. Μέχρι στιγμής, η θεραπεία επικεντρώνεται στην σωματική δραστηριότητα και στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία και η οικογενειακή ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να βοηθούν τις οικογένειες.

Με την κατάλληλη βοήθεια οι άνθρωποι με σύνδρομο Hikikomori βρίσκουν τρόπους να εκφράσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.

Βέβαια, η φύση του Hikikomori καθιστά την αναζήτηση βοήθειας αδύνατη. Η πανδημία οδήγησε πολλούς ανθρώπους στην εργασία από το σπίτι και στις κοινωνικές επαφές μέσω διαδικτύου. Ο φόβος για τον κορωνοϊό, η απώλεια της δουλειάς, η καραντίνα και ο περιορισμός στις κοινωνικές επαφές ενίσχυσαν την επίμονη κοινωνική απομόνωση.

Σύνδρομο Hikikomori και ψυχικές διαταραχές

Αν και το σύνδρομο Hikikomori δεν αποτελεί ψυχική νόσο, μπορεί να συνυπάρχει με κάποια ψυχική διαταραχή. Το σύνδρομο Hikikomori συνυπάρχει με άλλες ψυχικές διαταραχές σε ποσοστό 54-98%. Μπορεί να έχει σχέση με καταστάσεις όπως οι διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού, οι διαταραχές της διάθεσης, οι ψυχωσικές διαταραχές και οι διαταραχές της προσωπικότητας. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες το σύνδρομο Hikikomori δεν συνυπάρχει με κάποια άλλη ψυχική νόσο. Όταν το σύνδρομο Hikikomori δεν συνυπάρχει με άλλες ψυχικές παθήσεις, τότε χαρακτηρίζεται ως πρωτοπαθές. Στην περίπτωση που συνυπάρχει με κάποια άλλη ψυχική νόσο, τότε χαρακτηρίζεται ως δευτεροπαθές.

Η αιτία του συνδρόμου δεν είναι γνωστή. Σε πολλές περιπτώσεις κάνει την εμφάνισή του μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή δυσλειτουργίες στην οικογένεια.

Σε ψυχολογικό επίπεδο ένα άτομο με σύνδρομο Hikikomori μπορεί να έχει μια ιδανική εικόνα για τον εαυτό του που προκύπτει από  τις επιθυμίες των άλλων και όχι του ίδιου, να προσπαθεί να διατηρήσει αυτή την εικόνας και να αποφεύγει συμπεριφορές με σκοπό την διατήρηση της θετικής γνώμης των άλλων.

Σύνδρομο Hikikomori και social media

Πολλοί ψυχοθεραπευτές επισημαίνουν την σημασία των κοινωνικοπολιτισμικών συνθηκών στην εμφάνιση του συνδρόμου. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζουν τα social media και το διαδίκτυο. Το σύνδρομο Hikikomori μπορεί να συνυπάρχει με τον εθισμό στο διαδίκτυο, αλλά αυτή η συσχέτιση δεν είναι αιτιολογική. Η παγκόσμια εμφάνιση του συνδρόμου Hikikomori μπορεί να έχει σχέση με τις αλλαγές στον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων σήμερα. Το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επικοινωνούν και να δημιουργούν ομάδες χωρίς να είναι σωματικά παρόντες, και αυτό μειώνει την συναισθηματική σύνδεση και την εμπιστοσύνη.

Διάγνωση συνδρόμου Hikikomori

Η διάγνωση του συνδρόμου Hikikomori γίνεται όταν ένα άτομο αποφεύγει τις κοινωνικές επαφές για τουλάχιστον έξι μήνες, και έχει σοβαρό στρες και θέματα στη λειτουργικότητα. Αυτές οι συμπεριφορές περιλαμβάνουν την άρνηση να βγει από το σπίτι, να πάει στη δουλειά, ή στο σχολείο όπως επίσης και κοινωνική απομόνωση. Στις ήπιες περιπτώσεις οι άνθρωποι μπορεί να αφήνουν το σπίτι τους δύο με τρεις φορές την εβδομάδα, στις μέτριες περιπτώσεις μια φορά την εβδομάδα και σε σοβαρές περιπτώσεις σπάνια αφήνουν το δωμάτιο τους.

Κάποιοι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο προ-Hikikomori. Που ουσιαστικά, περιγράφει μια περίοδο στην οποία ένα άτομο έχει συμπτώματα διάρκειας μόνο τριών μηνών. Το Hikikomori μπορεί να διαρκεί από ένα έως τέσσερα χρόνια, αλλά η διάρκεια ποικίλει και μπορεί να ξεπερνά την δεκαετία.

Θεραπεία του συνδρόμου Hikikomori

Η θεραπεία για το σύνδρομο Hikikomori είναι κυρίως η ψυχοθεραπεία και όχι η φαρμακευτική αγωγή. Στην Ιαπωνία οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο πηγαίνουν σε εξειδικευμένα ιατρικά κέντρα, συμμετέχουν σε κοινωνικά κέντρα ή σε θεραπευτικές δραστηριότητες ώστε να βγουν από την σωματική και κοινωνική απομόνωση. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική, ομαδική, οικογενειακή. Βέβαια, οι περισσότεροι άνθρωποι με σύνδρομο Hikikomori αντιστέκονται στην δέσμευση στις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες, αλλά τα μέλη της οικογένειας τους ενθαρρύνουν όταν δεν θέλουν να συμμετέχουν.

Τα μέλη της οικογένειας μέσω της ψυχοθεραπείας ενημερώνονται για την κατάσταση. Επίσης, μαθαίνουν νέους τρόπους για να επικοινωνούν με τα άτομα με το σύνδρομο. Εκτός από την ψυχοθεραπεία, η υποστήριξη στο σπίτι και η άσκηση συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση της διάρκειας του συνδρόμου.