Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ΟΔΠ/BPD)

Οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ΟΔΠ/ BPD)

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ΟΔΠ) είναι μια ψυχική διαταραχή. Οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας (Borderline Disorder Personality, BPD) εμφανίζουν έντονες εναλλαγές στη διάθεση, αστάθεια στις σχέσεις και δυσκολία στον έλεγχο των συναισθημάτων. Επίσης, οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή έχουν συχνά αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και μεγάλο κίνδυνο αυτοκτονίας.

Τι είναι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, γνωστή επίσης ως "μεθοριακή" ή "μεταιχμιακή" διαταραχή, είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ακραίες διακυμάνσεις της διάθεσης, αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις και παρορμητικότητα.

Οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχουν εξαρετικά έντονο το φόβο της εγκατάλειψης και δυσκολεύονται να ελέγχουν τα συναισθήματά τους, ειδικά το θυμό. Επίσης τείνουν να έχουν παρορμητικές και επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως η επικίνδυνη οδήγηση και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Όλες αυτές οι συμπεριφορές τους δυσκολεύουν την διατήρηση των σχέσεων.

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας ανήκει στην ομάδα Β, των δραματικών, συναισθηματικών, ασταθών διαταραχών που περιλαμβάνουν δραματικές συμπεριφορές. Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι χρόνια (μακροχρόνια) δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφοράς τα οποία είναι άκαμπτα και οδηγούν σε κοινωνικά προβλήματα.

Πολλοί άνθρωποι που ζουν με οριακή διαταραχή προσωπικότητας δεν γνωρίζουν ότι την έχουν και ίσως να μην συνειδητοποιούν ότι υπάρχει πιο υγιής τρόπος να σχετίζονται με τους άλλους.

Ποιους επηρεάζει η οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Οι περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας ξεκινούν στην ηλικία των 10 ετών όταν η προσωπικότητα ακόμη αναπτύσσεται και ωριμάζει. Σαν αποτέλεσμα, η διάγνωση της οριακής διαταραχής γίνεται σε ηλικία άνω των 18 ετών.

Αν και ο οποιοσδήποτε μπορεί να εμφανίσει οριακή διαταραχή, είναι πιο συχνό φαινόμενο αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Οι άνθρωποι με άλλα θέματα ψυχικής υγείας όπως το άγχος, η κατάθλιψη και οι διατροφικές διαταραχές έχουν επίσης υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν οριακή διαταραχή.

Πόσο συχνή είναι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Γενικά, είναι σχετικά σπάνια διαταραχή. Περίπου το 1,4% των ενηλίκων εμφανίζει οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Συμπτώματα οριακής διαταραχής προσωπικότητας

Τα συμπτώματα της οριακής διαταραχής ΟΔΠ συνήθως εμφανίζονται στο τέλος της εφηβείας ή στην αρχή της ενηλικίωσης. Μια ψυχοπιεστική κατάσταση ή μια τραυματική εμπειρία μπορεί να πυροδοτήσει τα συμπτώματα ή να τα επιδεινώσει.

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι διαχειρίσιμα ως πολύ σοβαρά και μπορεί να περιλαμβάνουν συνδυασμό των παρακάτω:

• Φόβο της εγκατάλειψης: είναι πολύ σύνηθες για τους ανθρώπους με οριακή διαταραχή να νιώθουν άβολα όταν μένουν μόνοι τους. Όταν αισθάνονται ότι οι άλλοι τους έχουν εγκαταλείψει ή τους παραμελούν, νιώθουν έντονο φόβο ή θυμό. Μπορεί να παρακολουθούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή να μην τα αφήνουν να βγουν από το σπίτι. Ή μπορεί να απομακρύνουν από κοντά τους ανθρώπους πριν αποκτήσουν οικειότητα ώστε να αποφύγουν την απόρριψη. Έχουν μηδενική ανοχή στην απόρριψη.
• Ασταθείς, έντονες σχέσεις: οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας δυσκολεύονται να διατηρήσουν υγιείς προσωπικές σχέσεις επειδή έχουν την τάση να αλλάζουν απόψεις ξαφνικά και δραματικά. Μπορεί να εξιδανικεύουν και να υποτιμούν γρήγορα τους άλλους και το αντίστροφο. Οι φιλίες τους, οι γάμοι και οι σχέσεις τους με τα μέλη της οικογένειας είναι συχνά χαοτικές και ασταθείς.
• Ασταθή εικόνα και αίσθηση του εαυτού: οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συχνά έχουν μια διαστρεβλωμένη άποψη ή εικόνα για τον εαυτό τους και συχνά νιώθουν ενοχές ή ντροπή και βλέπουν τον εαυτό τους ως "κακό". Μπορεί να αλλάζουν απότομα και δραματικά την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, και έτσι ξαφνικά να αλλάζουν στόχους, απόψεις, καριέρα ή φίλους. Επίσης έχουν την τάση να σαμποτάρουν οι ίδιοι την πρόοδο τους. Για παράδειγμα, μπορεί να αποτυγχάνουν σκόπιμα στις εξετάσεις, να καταστρέφουν μια σχέση ή να προκαλούν την απόλυση από μια δουλειά.

Άλλα συμπτώματα οριακής διαταραχής

• Επαναλαμβανόμενες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ή απόπειρες αυτοκτονίας: οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή μπορεί να αυτοτραυματίζονται ή να καίνε τον εαυτό τους ή να απειλούν συνεχώς ότι θα το κάνουν. Έχουν επίσης αυτοκτονικές σκέψεις. Αυτές οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές συνήθως προκαλούνται από την απόρριψη, την πιθανότητα εγκατάλειψης ή την απογοήτευση από ένα σύντροφο.
• Επίμονα συναισθήματα κενού: πολλοί άνθρωποι με οριακή διαταραχή νιώθουν θλιμμένοι, βαριούνται ή νιώθουν ένα ανεκπλήρωτο κενό. Τα συναισθήματα αναξιότητας και απέχθειας για τον εαυτό είναι συχνά.
• Θέματα διαχείρισης θυμού: οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή δύσκολα ελέγχουν το θυμό τους και συχνά έχουν εκρήξεις θυμού. Μπορεί να εκφράζουν το θυμό τους με σαρκασμό, κακία. Αυτά τα επεισόδια συνήθως ακολουθούνται από ενοχές και ντροπή.
• Παροδικές παρανοϊκές σκέψεις: τα επεισόδια αποσύνδεσης, οι παρανοϊκές σκέψεις και οι παραισθήσεις μπορεί να προκαλούνται από έντονο στρες, ειδικά το φόβο της εγκατάλειψης. Αυτά τα συμπτώματα είναι προσωρινά και συνήθως όχι τόσο σοβαρά ώστε να αποτελούν μια ξεχωριστή διαταραχή.

Βέβαια, οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή δεν έχουν όλα τα παραπάνω συμπτώματα. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Υπάρχουν περιπτώσεις οριακής διαταραχής που τα συμπτώματα είναι ήπια, και άλλες που είναι πολύ σοβαρά.

Μπορείτε να κάνετε το online test οριακής διαταραχής, για μια πρώτη εκτίμηση, αν νομίζετε ότι εσείς ή κάποιος δικός σας μπορεί να έχει στοιχεία ΟΔΠ.

Ποιες είναι οι αιτίες της οριακής διαταραχής προσωπικότητας;

Στις περισσότερες περιπτώσεις η οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων που περιλαμβάνουν:

• Κακοποίηση και ψυχικά τραύματα στην παιδική ηλικία: περίπου το 70% των ανθρώπων με οριακή διαταραχή έχουν βιώσει σεξουαλική, συναισθηματική ή σωματική κακοποίηση σαν παιδιά. Ο χωρισμός από τη μητέρα, η έλλειψη μητρικής προσκόλλησης, τα ανθυγιεινά όρια στην οικογένεια και η κατάχρηση ουσιών και οι ψυχικές διαταραχές των γονέων είναι κάποιες αιτίες.
• Γενετικοί παράγοντες: οι μελέτες δείχνουν ότι η οριακή διαταραχή διατρέχει οικογένειες. Αν στην οικογένειά σας υπάρχει ιστορικό της διαταραχής τότε είναι πολύ πιθανό να εμφανίσετε την διαταραχή, αλλά τίποτε δεν είναι σίγουρο.
• Αλλαγές στον εγκέφαλο: στους ανθρώπους με οριακή διαταραχή προσωπικότητας τα τμήματα του εγκεφάλου που ελέγχουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά δεν επικοινωνούν σωστά. Αυτά τα προβλήματα επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος.

Πώς μπορεί να γίνει η διάγνωση της οριακής διαταραχής προσωπικότητας;

Η προσωπικότητα συνεχίζει να αναπτύσσεται στην παιδική και εφηβική ηλικία. Λόγω αυτού, οι ψυχίατροι δεν μπορούν να κάνουν την διάγνωση της οριακής διαταραχής προσωπικότητας πριν τα 18 έτη. Σε κάποιες περιπτώσεις, ένα άτομο μικρότερο από 18 ετών μπορεί να διαγνωστεί με οριακή διαταραχή αν τα συμπτώματα είναι σοβαρά και διαρκούν τουλάχιστον ένα χρόνο.

Οι διαταραχές προσωπικότητας, που περιλαμβάνουν την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, μπορεί να είναι δύσκολο να διαγνωστούν. Αυτό συμβαίνει επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι με διαταραχές προσωπικότητας έχουν έλλειψη γνώσεων για τη συμπεριφορά και τα μοτίβα σκέψης τους.

Όταν ζητούν βοήθεια, είναι συνήθως λόγω του άγχους ή της κατάθλιψης που είναι αποτέλεσμα των προβλημάτων που προκαλεί η διαταραχή της προσωπικότητας, όπως το διαζύγιο ή το χωρισμό.

Ο ψυχίατρος μπορεί να διαγνώσει την οριακή διαταραχή και κάνει ερωτήσεις στον ασθενή σχετικά με:

• Το προσωπικό ιατρικό ιστορικό και το οικογενειακό ιατρικό ιστορικό, ειδικά το ιστορικό για καταστάσεις ψυχικής υγείας.
• Την επαγγελματική εμπειρία.
• Τις παρορμήσεις.

Πολλές φορές ο ψυχίατρος συνεργάζεται με τα μέλη της οικογένειας και τους φίλους για να συλλέξει πιο πολλές πληροφορίες για τις συμπεριφορές και το ιστορικό του ασθενή.

Ποια είναι η θεραπεία για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Η θεραπεία για την οριακή διαταραχή είναι μια πρόκληση. Η θεραπεία χρειάζεται χρόνο, υπομονή και δέσμευση. Η θεραπεία περιλαμβάνει μακροχρόνια ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ή συνδυασμό αυτών. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να συστήνεται η βραχεία νοσηλεία όταν ένα άτομο είναι σε κίνδυνο να βλάψει τον εαυτό του.

Οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συχά μπορεί να έχουν άλλα θέματα ψυχικής υγείας, που περιλαμβάνουν:

• Διαταραχές της διάθεσης, όπως κατάθλιψη (στο 80-96% των ανθρώπων με οριακή διαταραχή)
• Διαταραχές άγχους (88%)
• Διατροφικές διαταραχές (53%)
• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα (10-30%)
• Διπολική διαταραχή (15%)
• Σωματόμορφες διαταραχές (10%)

Αν συνυπάρχει κάποια από τις παραπάνω ή άλλη ψυχική νόσος, είναι απαραίτητο να θεραπεύεται και αυτή.

Πολλοί άνθρωποι που έχουν μια πιο ελαφριά μορφή της διαταραχής (έχουν λιγότερα και λιγότερο σοβαρά συμπτώματα) μπορούν να είναι πιο λειτουργικοί και να έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία επιλογής για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Ωστόσο χρειάζονται ειδικές μορφές ψυχοθεραπείας, για παράδειγμα: θεραπεία σχημάτων, Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT). Η ατομική ψυχοθεραπεία μπορεί να συμπληρωθεί και με ομαδική ψυχοθεραπεία, ώστε το άτομο να μπορέσει να δουλέψει:

• τον τρόπο που επικοινωνεί και ερμηνεύει τη συμπεριφορά των άλλων
• την ανοχή του στην απόρριψη
• τα μοτίβα εξιδανίκευσης και υποτίμησης

Φαρμακευτική αγωγή

Επειδή τα οφέλη της φαρμακευτικής αγωγής για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας δεν είναι ξεκάθαρα, τυπικά δεν αποτελεί την κύρια θεραπεία.

Αλλά σε κάποιες περιπτώσεις, ο ψυχίατρος μπορεί να προτείνει κάποιο φάρμακο για την θεραπεία συγκεκριμένων συμπτωμάτων ή άλλων ψυχικών διαταραχών. Τα φάρμακα μπορεί να θεραπεύουν το άγχος, την κατάθλιψη, να ρυθμίζουν τις εναλλαγές στη διάθεση (σταθεροποιητικά) ή να βοηθούν στον έλεγχο των παρορμητικών συμπεριφορών. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα βοηθούν κάποιους ανθρώπους με οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Μπορεί να γίνει πρόληψη της οριακής διαταραχής προσωπικότητας;

Συνήθως η οριακή διαταραχή είναι κληρονομική (διατρέχει οικογένειες), πράγμα που σημαίνει ότι ένα άτομο έχει αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει την διαταραχή αν έχει οικογενειακό ιστορικό.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει κανένας τρόπος για την απόλυτη πρόληψη της οριακής διαταραχής. Ωστόσο η συστηματική ψυχοθεραπεία κατά την εφηβεία ή όσο το δυνατόν νωρίτερα διαγνωστεί η διαταραχή, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στο περιορισμό της εξέλιξης της διαταραχής και των επιπτώσεών της.

Ποια είναι η πρόγνωση για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Με την κατάλληλη θεραπεία, πολλοί άνθρωποι με οριακή διαταραχή διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους και έχουν καλή ποιότητα ζωής.

Χωρίς θεραπεία, οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ιδίως οι πιο βαριές περιπτώσεις) έχουν αυξημένο κίνδυνο για:

• Κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ
• Κατάθλιψη
• Αυτοκτονία (συχνά κάνουν πολλαπλές απόπειρες αυτοκτονίας)
• Αυτοτραυματισμούς (όπως χαρακιές στα χέρια, πόδια)

Ο κίνδυνος αυτοκτονίας στους ανθρώπους με οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι 40 φορές μεγαλύτερος από ότι στο γενικό πληθυσμό. Περίπου το 8-10% των ανθρώπων με οριακή διαταραχή πεθαίνουν από αυτοκτονία.

Πολλοί άνθρωποι με οριακή διαταραχή που δεν λαμβάνουν τη σωστή θεραπεία έχουν χαοτικές και ασταθείς προσωπικές σχέσεις και δυσκολεύονται να κρατήσουν μια δουλειά. Έχουν πολλές πιθανότητες για διαζύγιο, αποξένωση από μέλη της οικογένειας και δύσκολες φιλίες. Τα νομικά και οικονομικά προβλήματα είναι επίσης συχνά.

Πώς μπορώ να βοηθήσω ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας;

Αν γνωρίζετε κάποιο άτομο με οριακή διαταραχή, αυτά που μπορείτε να κάνετε είναι τα εξής:

• Αφιερώστε χρόνο για να μάθετε για την διαταραχή και να κατανοήσετε τι βιώνει ο δικός σας άνθρωπος.
• Ενθαρρύνετε τον αγαπημένο σας να ζητήσει βοήθεια.
• Προσφέρετε την συναισθηματική σας υποστήριξη, την κατανόηση και την υπομονή. Η αλλαγή είναι δύσκολη και τρομακτική για τους ανθρώπους με οριακή διαταραχή, αλλά τα συμπτώματα μπορούν να βελτιωθούν με τον καιρό με την θεραπεία.
• Αν νιώθετε έντονο στρες ή έχετε συμπτώματα μιας ψυχικής διαταραχής, όπως το άγχος ή η κατάθλιψη, μπορείτε να μιλήσετε με έναν ψυχοθεραπευτή. Επιλέξτε έναν διαφορετικό ψυχοθεραπευτή από αυτόν που παρακολουθεί τον αγαπημένο σας.

Οι άνθρωποι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχουν πολύ υψηλό κίνδυνο για αυτοτραυματισμούς και απόπειρες αυτοκτονίας σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Αν λοιπόν ένα δικό σας άτομο σκέφτεται να βλάψει τον εαυτό του καλό είναι να ζητήσετε βοήθεια άμεσα.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας και στη διπολική διαταραχή;

Αν και η διπολική διαταραχή χαρακτηρίζεται από εναλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά, είναι εντελώς διαφορετική από την οριακή διαταραχή προσωπικότητας.

Στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας, η διάθεση και η συμπεριφορά αλλάζουν γρήγορα ως αντίδραση στο έντονο στρες της καθημερινότητας, ειδικά όταν κάποιος αλληλεπιδρά με άλλους ανθρώπους, ενώ στη διπολική διαταραχή, η διάθεση είναι πιο σταθερή και λιγότερο αντιδραστική. Οι ασθενείς με οριακή διαταραχή επίσης εμφανίζουν μηδενική ανοχή στην απόρριψη, στην εγκατάλειψη, και έχουν αυτο-τραυματιστικές συμπεριφορές, καθώς και συχνά πολλές απόπειρες στο ιστορικό τους. Οι άνθρωποι με διπολική διαταραχή εμφανίζουν κατά διαστήματα μηνών ή ετών εναλλαγή σε μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια, δηλαδή έχουν σημαντική αλλαγή στην ενέργεια και στη λειτουργικότητα. Το υπόλοιπο διάστημα (ιδίως αν παίρνουν φάρμακα) παρουσιάζουν νορμοθυμία, και δεν παρατηρούνται αυτές οι διακυμάνσεις.