Εφιάλτες

Εφιάλτες

Ένας εφιάλτης είναι ένα τρομακτικό όνειρο που προκαλεί συναισθήματα ανησυχίας και φόβου σε ένα άτομο. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να παραμείνουν για αρκετά λεπτά ή ακόμη και ώρες αφού ξυπνήσουμε, και μπορεί να μας δυσκολεύουν να ξανακοιμηθούμε ή να συνεχίζουν να μας απασχολούν στη διάρκεια της ημέρας. Ένα άτομο μπορεί να βλέπει πολλούς εφιάλτες στη διάρκεια της ζωής του, πράγμα που επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του ύπνου και την ψυχολογία.

Εφιάλτες - περιεχόμενο και αιτίες

Από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι εφιάλτες προκαλούνται από κακά πνεύματα που βασανίζουν τους ανθρώπους όταν κοιμούνται. Στη σύγχρονη εποχή βέβαια γνωρίζουμε ότι οι εφιάλτες είναι κατασκευάσματα του εγκεφάλου μας και οφείλονται σε διάφορα ψυχολογικά αίτια, με το το περιεχόμενό τους να διαφέρει ανάλογα.

Για παράδειγμα, σε όλους μας έχει τύχει έχουμε να ξυπνήσουμε στον ύπνο μας από ένα τρομακτικό εφιάλτη, στον οποίο βρεθήκαμε σε μια επικίνδυνη ή απειλητική για τη ζωή μας κατάσταση. Σε αυτές τις περιπτώσεις επικρατεί ο φόβος, η ανασφάλεια, το άγχος, συχνά λόγω κάποιων ψυχικών τραύματων, αρνητικών εμπειριών, οικογενειακά προβλήματα, από τις σχέσεις ή τη δουλειά.

Ή μπορεί να είδαμε ένα δυσάρεστο σενάριο όπως μια προσωπική αποτυχία ή ο κοινωνικός εξευτελισμός. Σε άλλους επφιάλτες επικρατούν ίσως η λύπη, η ντροπή ή οι ενοχές για πράγματα που κάναμε (ή δεν κάναμε) στη ζωή μας.

Άλλες φορές, οι εφιάλτες απλά μπορεί οφείλονται σε κάποια φάρμακα που μπορεί να παίρνει κάποιος, όπως τα αντικαταθλιπτικά SSRI ή το Remeron, και σε αυτές τις περιπτώσεις αρκεί να αλλάξει κανείς την φαρμακευτική αγωγή.

Γιατί βλέπω συχνά εφιάλτες;

Όλοι μας έχουμε εφιάλτες ή άσχημα όνειρα κάποιες φορές, περίπου το 6% των ενηλίκων περιγράφουν ότι βλέπουν κάθε μήνα το ίδιο όνειρο ξανά και ξανά, ενώ το 1-2% πιο τακτικά. Μπορεί το όνειρο να είναι επαναλαμβανόμενο, ή διαφορετικό που να έχει το ίδιο θέμα (π.χ. την απώλεια του ελέγχου). Όταν οι εφιάλτες είναι συχνοί, προκαλούν υψηλά επίπεδα στρες και κακή ποιότητα ύπνου, και έχουν αρνητική επίδραση στην καθημερινότητα (π.χ. έλλειψη συγκέντρωσης, συναισθήματα κατάθλιψης ή άγχους), και μπορεί να διαγνωστούν ως "διαταραχή των εφιαλτών".

Όταν κάποιος βλέπει ενοχλητικά όνειρα αυτό μπορεί να είναι σημάδι της διαταραχής μετατραυματικού στρες, ο συχνοί εφιάλτες μπορεί να  εμφανίζονται ως αυτόνομο πρόβλημα και να μην έχουν άμεση σχέση με τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος. Επειδή οι εφιάλτες μπορεί να συνδέονται με άλλες καταστάσεις και κάποια φάρμακα, είναι σημαντικό να μιλήσετε με έναν ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή.

Πώς ερμηνεύουμε τους εφιάλτες;

Μερικοί άνθρωποι μπορεί να βλέπουν έντονους εφιάλτες αλλά να μην επηρεάζονται σημαντικά από αυτούς, ενώ άλλοι μπορεί να επιβαρύνονται από αυτά τα αρνητικά όνειρα και κατά συνέπεια να εμφανίζουν προβλήματα στην ευεξία τους ή στην καθημερινή τους ζωή. Συχνά, δεν είναι πρόβλημα το περιεχόμενο των εφιαλτών, αλλά η σημασία που τους δίνουμε. Μπορεί να ερμηνεύουμε τους εφιάλτες και να κρατάμε τα νοήματα για τον εαυτό μας, τους άλλους ή τον κόσμο (π.χ. "Είμαι αδύναμος και ευάλωτος", "Ο κόσμος είναι επικίνδυνος"), και μπορεί να θεωρούμε τους εφιάλτες ανεξέλεγκτους ("Δεν μπορώ να τους αντιμετωπίσω"). Μπορεί να βλέπουμε τους εφιάλτες ως πανίσχυρους ή σημαντικούς με κάποιο τρόπο, ως προφητικά ή μεταφυσικά μηνύματα (π.χ. "Οι εφιάλτες μου προσπαθούν να μου πούνε κάτι σημαντικό", "Είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι κάτι κακό θα συμβεί").

Λόγω αυτών των αρνητικών πεποιθήσεων και των δεισιδαιμονίών, μπορεί να ασχολούμαστε συνεχώς με αυτούς τους εφιάλτες, να τους υπεραναλύουμε ή να κάνουμε πράγματα για να αποτρέψουμε τους εφιάλτες (π.χ. αποφεύγουμε να κοιμόμαστε, περιορίζουμε τις δουλειές στη διάρκεια της ημέρας για να σώζουμε ενέργεια, αποσπάμε τον εαυτό μας κλπ.). Όλα αυτά όμως προσφέρουν βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, και συχνά αυξάνουν τα δυσάρεστα συναισθήματα και δεν περιορίζουν τους εφιάλτες.

Σε ποιο στάδιο του ύπνου εμφανίζονται οι εφιάλτες;

Γενικά, οι εφιάλτες συμβαίνουν στο στάδιο του ύπνου, όταν ο εγκέφαλος επεξεργάζεται ενεργά όλες τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει στη διάρκεια της ημέρας και έτσι μπορεί να τις αποθηκεύσει στη μνήμη. Αυτό συμβαίνει στο δεύτερο μισό του νυχτερινού ύπνου, όταν τα μάτια μας συνεχώς κινούνται κάτω από τα κλειστά μας βλέφαρα. Αυτό το στάδιο του ύπνου είναι η φάση REM (Rapid Eye Movement), όπου όλα τα πράγματα , μεγάλα και μικρά, τα οποία έχουμε βιώσει ( και ίσως να μην τα θυμόμαστε καθαρά, όταν ξυπνάμε)έρχονται ξανά μπροστά μας από το υποσυνείδητο μυαλό. Αυτά τα όνειρα μας ξυπνούν στο δεύτερο στάδιο του ύπνου, με τα αρνητικά συναισθήματα να έχουν κόστος στο μυαλό μας.

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι εφιαλτών;

Σύμφωνα με τις μελέτες ένα άτομο έχει πάνω από 100,000 όνειρα στη διάρκεια της ζωής του, με μερικά τουλάχιστον από αυτά να είναι εφιάλτες. Όλοι μας έχουμε εφιάλτες κάποια στιγμή στη ζωή μας, και σε πολλές περιπτώσεις, αυτό είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Από τη στιγμή που δεν επαναλαμβάνονται κάθε νύχτα, δεν αποτελούν λόγο ανησυχίας. Ωστόσο, αν είναι επαναλαμβανόμενοι, καλό είναι να μιλήσετε με έναν ψυχοθεραπευτή.

Όπως συμβαίνει και με τα απλά όνειρα, έτσι και οι εφιάλτες μπορεί να είναι πολλών ειδών. Το θέμα είναι να μπορεί να σπάσει κάποιος τα πιο παράξενα όνειρα σε πιο μικρά και κατανοητά κομμάτια. Με αυτό τον τρόπο μπορεί κάποιος να καταλάβει ότι όλοι οι εφιάλτες δεν είναι ίδιοι. Όταν κάποιος σκέφτεται τους εφιάλτες έχει στο μυαλό του επικίνδυνες καταστάσεις, ότι είναι κάπου παγιδευμένος. Ωστόσο, καλό είναι να γνωρίζετε ότι αυτά δεν είναι είδη εφιαλτών, αλλά μόνο εικόνες που έχουμε δει, όταν έχουμε έναν εφιάλτη.

Τι μπορώ να κάνω για τους εφιάλτες;

Η ψυχοθεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική για την αντιμετώπιση των εφιαλτών. Πιο συγκεκριμένα, στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τα άτομα να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν κάποιες μη βοηθητικές ερμηνείες σχετικά με τους εφιάλτες, και έτσι να μειωθεί το στρες που προκαλούν οι εφιάλτες. Επίσης, βοηθά στην αναγνώριση και στην τροποποίηση των συμπεριφορών που κρατούν ζωντανούς τους εφιάλτες και δίνει βοηθητικές πληροφορίες για το πως να προσεγγίζουμε τον ύπνο και τους εφιάλτες.

Μια άλλη αποτελεσματική τεχνική για τους εφιάλτες είναι μια βιωματική θεραπευτική μέθοδος (Imagery rescripting) σύμφωνα με την οποία ο θεραπευόμενος με τη βοήθεια του ψυχοθεραπευτή αναγνωρίζει έναν εφιάλτη/μια τραυματική ανάμνηση που θέλει να δουλέψει, και τον οποίο ξαναφέρνει στο μυαλό του. Η διαδικασία έχει ως σκοπό την τροποποίηση των αρνητικών μηνυμάτων ή των ερμηνειών που έχουν σχέση με τους εφιάλτες.