Η σημασία της παιδικής ηλικίας για την ψυχοθεραπεία

Η σημασία της παιδικής ηλικίας για την ψυχοθεραπεία

Πολλοί άνθρωποι που ξεκινούν ψυχοθεραπεία αναρωτιούνται γιατί οι ψυχοθεραπευτές θέλουν να μάθουν όσο περισσότερα πράγματα μπορούν για την παιδική τους ηλικία. Τα προβλήματά τους αφορούν το σήμερα και φαίνεται ότι δεν έχουν καμία σχέση με όσα συνέβησαν όταν ήταν παιδιά. Όμως, δεν γνωρίζουν ότι οι εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας έχουν τεράστια επίδραση στην συναισθηματική μας ανάπτυξη και στην ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε το άγχος και τις δυσκολίες στην ενήλικη ζωή.

Σίγουρα, θα έχετε ακούσει ότι το παρελθόν διαμορφώνει το παρόν, και αυτό είναι απολύτως αληθές όσον αφορά την ψυχική μας υγεία. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας παίζουν κύριο ρόλο και διαμορφώνουν αυτό που γινόμαστε ως ενήλικες, επηρεάζουν τις συμπεριφορές, τα συναισθήματα και ακόμη και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στο παρόν. Για αυτό και η παιδική ηλικία έχει εξαιρετική σημασία στην ψυχοθεραπεία.

Πώς η παιδική μας ηλικία συμβάλλει στα προβλήματα του παρόντος;

Δύο σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην συναισθηματική ανάπτυξη στην παιδική ηλικία είναι η αυθεντικότητα και η προσκόλληση. Η αυθεντικότητα αναφέρεται στην ευθυγράμμιση ανάμεσα στις σκέψεις και στις συμπεριφορές κάποιου με τον πραγματικό του εαυτό. Eνώ η προσκόλληση αφορά το συναισθηματικό δέσιμο ανάμεσα στο παιδί και στο γονέα-φροντιστή του. Η σχέση ανάμεσα στην αυθεντικότητα και στην προσκόλληση δημιουργείται στην παιδική ηλικία και μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιδράσεις στη ζωή ενός ατόμου.

Τα παιδιά που έχουν ασφαλή προσκόλληση και ενθαρρύνονται να είναι αυθεντικά, εκφράζουν τον εαυτό τους και έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση, καλύτερο έλεγχο των συναισθημάτων και πιο υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, οι διαταραχές στην προσκόλληση ή οι δυσκολίες στην έκφραση του αυθεντικού εαυτού, μπορεί να οδηγούν σε δυσκολίες στη δημιουργία ασφαλών σχέσεων και στην έκφραση των συναισθημάτων στην ενήλικη ζωή. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και στην ευεξία των ενηλίκων.

Ποια είναι η ρίζα των συναισθηματικών προβλημάτων;

Η ρίζα των συναισθηματικών μας προβλημάτων βρίσκεται στις πρώιμες σχέσεις μας με τους φροντιστές μας. Αν οι φροντιστές μας δεν ήταν συναισθηματικά διαθέσιμοι, ήταν ασυνεπείς, κακοποιητικοί , τότε μαθαίνουμε να αντιμετωπίζουμε αυτές τις εμπειρίες με ανθυγιεινούς τρόπους. Αυτοί οι μηχανισμοί αντιμετώπισης μπορεί να μας εξυπηρετούσαν στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να είναι δυσλειτουργικοί στην ενήλικη ζωή.

Για παράδειγμα, αν ένα παιδί έχει μεγαλώσει σε ένα σπίτι στο οποίο δεν επιτρεπόταν να εκφράσει τα συναισθήματά του, μπορεί να έχει μάθει να τα καταπιέζει. Αυτό μπορεί να προκαλεί συναισθηματικά προβλήματα στην ενήλικη ζωή, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και οι εκρήξεις θυμού. Σαν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης που είχε με τους φροντιστές του, το παιδί μπορεί να έχει μάθει να μην εμπιστεύεται τους άλλους και να έχει αποδεχτεί ότι οι συναισθηματικές του ανάγκες δεν θα καλυφθούν ποτέ. Αυτό μπορεί να οδηγεί σε θέματα με την οικειότητα, την εμπιστοσύνη και την αυτοεκτίμηση στην ενήλικη ζωή.

Γιατί η παιδική ηλικία εμφανίζει τόσο ενδιαφέρον;

Στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μέσα από την αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους γύρω μας και τον έξω κόσμο, αρχίζουμε να αναπτύσσουμε μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς, στρατηγικές αντιμετώπισης, δεξιότητες για τον έλεγχο των συναισθημάτων, όπως επίσης και ψυχικά σχήματα για τις σχέσεις με τα αγαπημένα μας πρόσωπα.

Καθώς εξαρτόμαστε από τους κοντινούς μας ενήλικες για την επιβίωσή μας, όταν είμαστε παιδιά θα κάνουμε τα πάντα για να κρατήσουμε κοντά μας τους γονείς/φροντιστές μας ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες μας (φυσικές, συναισθηματικές). Έτσι, η αλληλεπίδραση με τους γονείς μας, μας μαθαίνει πως να συμπεριφερόμαστε για να κερδίσουμε την προσοχή, την αγάπη και την φροντίδα. Αυτές οι εμπειρίες με τους γονείς μας καθιερώνουν βασικές έννοιες για το πως οι σχέσεις είναι αποτελεσματικές όσον αφορά την φροντίδα, την ασφάλεια, την οικειότητα.

Μέσα από αυτή την αλληλεπίδραση με τους γονείς αρχίζουμε να διαμορφώνουμε την αντίληψη για τον εαυτό μας με βάση την ανταμοιβή ή την αγάπη που παίρνουμε. Και φυσικά, σύμφωνα με τα πράγματα για τα οποία τιμωρούμαστε. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούμε την εικόνα και την άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας, ανάλογα με το πότε είμαστε άξιοι για την αγάπη, την φροντίδα και την προσοχή από τους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή μας. Παρομοίως, αρχίζουμε να διαμορφώνουμε το σύστημα πεποιθήσεων και αξιών μας, την ιδέα για όσα έχουν αξία στον κόσμο, να σεβόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους.

Για αυτούς τους λόγους, οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας έχουν τεράστια επίδραση στο ποιοι είμαστε και πως σκεφτόμαστε, νιώθουμε και συμπεριφερόμαστε στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Αυτά τα σχήματα και τα μοτίβα που σχηματίζονται στην παιδική ηλικία μας συντροφεύουν σε όλη μας τη ζωή.

Ψυχικά σχήματα

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, τα παιδιά αναπτύσσουν συγκεκριμένες συμπεριφορές για να κρατούν κοντά τους γονείς τους για να αυξήσουν τις πιθανότητες να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Σε πολλές περιπτώσεις, τα παιδιά κλαίνε απαρηγόρητα όταν αποχωρίζονται τους γονείς τους ώστε να αποφύγουν τον αποχωρισμό. Επίσης, κάποια παιδιά νιώθουν αναστάτωση αν οι γονείς τους δώσουν σημασία σε άλλους, καθώς στο μυαλό τους ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες να καλύψουν τις ανάγκες τους. Γενικά, η αβεβαιότητα για την κάλυψη των αναγκών μεταφράζεται σε σύγχυση, αίσθηση έλλειψης του ελέγχου και φόβο της εγκατάλειψης.

Κάποια παιδιά μπορεί να νιώθουν ότι δεν αξίζουν την αγάπη, ότι δεν είναι αρκετά καλά, ότι κάτι δεν πάει καλά πάνω τους,  που κάνει τους άλλους να μην τα αγαπούν ή να μην τα φροντίζουν (σε ασυνείδητο επίπεδο). Αυτά τα σχήματα  σχηματίζονται στην παιδική ηλικία όταν τα παιδιά δεν μπορούν να κατανοήσουν τον πολύπλοκο κόσμο των ενηλίκων και τους λόγους για τους οποίους οι γονείς δεν τα φροντίζουν σωστά. Έτσι,  τα παιδιά αναλαμβάνουν την ευθύνη για την έλλειψη προσοχής ή φροντίδας από τους γονείς. Αυτό κάνει τα παιδιά να αναπτύσσουν μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, πράγμα το οποίο επηρεάζει τις σχέσεις και άλλες πτυχές της ζωής τους.

Είναι πολύ πιθανό, όταν ένα παιδί ενηλικιωθεί, στις μελλοντικές του σχέσεις, ειδικά στις ερωτικές, να έχει τις ίδιες σκέψεις και συμπεριφορές και αρνητική εικόνα για τον εαυτό του. Στις ενήλικες σχέσεις αυτό μπορεί να εκδηλώνεται με ζήλια, προβλήματα εμπιστοσύνης, συνεχή φόβο εγκατάλειψης, θυμό προς το σύντροφο που περνάει χρόνο με άλλους ανθρώπους κάνοντας τα χόμπι του. Βλέπουμε ότι αυτές οι συμπεριφορές είναι παρόμοιες με τις συμπεριφορές ενός ατόμου που στην παιδική ηλικία ήθελε να προσελκύει την προσοχή των γονιών του.

Ψυχικά σχήματα και σχέσεις στην ενήλικη ζωή 

Αυτά τα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς συνήθως διατηρούνται ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά του συντρόφου, επειδή τα ψυχικά σχήματα για το πως λειτουργούν οι σχέσεις που αναπτύχθηκαν στην παιδική ηλικία έχουν ακόμη επίδραση στο παρόν. Ακόμη και αν ο σύντροφος ποτέ δεν δίνει κανένα σημάδι ότι θα εγκαταλείψει τη σύντροφό του, αυτή μπορεί να νιώθει φόβο επειδή μεγάλωσε με την προσδοκία ότι όσοι είναι κοντά της δεν είναι αξιόπιστοι και θα την εγκαταλείψουν κάποια στιγμή. Αυτή η γυναίκα θα συνεχίσει να νιώθει ότι δεν είναι αρκετά καλή και δεν κατανοεί ότι ο σύντροφός της θέλει να είναι μαζί της.

Βλέπουμε πως αυτά τα σχήματα στις σχέσεις που διαμορφώθηκαν στην παιδική ηλικία, κυρίως σε οικογενειακό πλαίσιο, θα συντροφεύουν το άτομο σε όλη τη ζωή του και θα μεταφέρονται σε άλλους ανθρώπους.

Αυτά τα μοτίβα συμπεριφοράς και σκέψης, οδηγούν σε άγχος και κατάθλιψη. Αυτά τα θέματα είναι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους το άτομο ζητά βοήθεια από έναν ψυχοθεραπευτή. Αυτό που βλέπουμε ξεκάθαρα είναι ότι τα τωρινά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στις πρώιμες σχέσεις με τους γονείς.

Ψυχοθεραπεία και παιδική ηλικία

Συνήθως, οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκινούν ψυχοθεραπεία επειδή θέλουν να λύσουν κάποιο πρόβλημα που έχουν τώρα, και δεν έχουν αρκετά εργαλεία να διαχειριστούν την κατάσταση κατάλληλα. Μερικές φορές το πρόβλημα μπορεί να υπάρχει στη ζωή τους για αρκετό καιρό (μήνες, χρόνια), άλλες φορές μπορεί να συμβαίνει κάτι ξαφνικά που τους κάνει να ζητήσουν άμεσα βοήθεια. Ανεξάρτητα με το πόσο καιρό υπάρχει το πρόβλημα, όταν αποφασίζουν να ζητήσουν βοήθεια είναι όταν αυτό παρεμβαίνει σημαντικά σε διάφορες πτυχές της ζωής τους (προσωπική ζωή, οικογένεια, δουλειά).

Μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε πως η παιδική μας ηλικία και η σχέση με τους φροντιστές μας συμβάλλει στα τωρινά μας προβλήματα, ειδικά αν νιώθουμε ότι είχαμε μια καλή παιδική ηλικία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι ακόμη και αν οι γονείς μας έκαναν το καλύτερο που μπορούσαν, μπορεί να είχαμε στιγμές που νιώθαμε ότι έπρεπε να καταστείλουμε την αυθεντικότητά μας για να διατηρήσουμε τις σχέσεις, και ίσως να έχουμε εσωτερικεύσει συγκεκριμένες συμπεριφορές για το πως πρέπει να μας φέρονται στις σχέσεις.

Στη διάρκεια της ψυχοθεραπείας , ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να κάνει ερωτήσεις για να κατανοήσει πως εκδηλώνεται το πρόβλημα (συμπτώματα), πόσο καιρό υπάρχει το πρόβλημα και πως επηρεάζει διαφορετικές πτυχές της ζωής σας. Ο ψυχοθεραπευτής θα σας κάνει ερωτήσεις για την παιδική ηλικία, την εφηβεία και την ενήλικη ζωή, αλλά ειδικά, θα θέλει να εμβαθύνει στις εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας με τους γονείς και τους ανθρώπους που σας μεγάλωσαν.

Για αυτό στην ψυχοθεραπεία πάντα θα εξερευνούμε την παιδική ηλικία. Πάντα υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν.