Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο

Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο

Στο παρελθόν το βιοϊατρικό μοντέλο κυριαρχούσε στο μυαλό των γιατρών. Το συγκεκριμένο μοντέλο περιελάμβανε τα συμπτώματα, τις διαγνώσεις και τα βιολογικά ευρήματα. Αυτοί οι παράγοντες βεβαίως και είναι σημαντικοί, αλλά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό κομμάτι της ολότητας του ατόμου. Κάθε άνθρωπος είναι ένα μοναδικό άτομο που βιώνει μοναδικές καταστάσεις, όχι απλώς μια διάγνωση.

Πλέον, κατανοούμε πως οι σωματικοί, οι ψυχολογικοί, οι κοινωνικοί και οι οικονομικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν στην εμπειρία και αιτιολογία μιας ασθένειας. Επίσης, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τα (άκαμπτα) ιατρικά πρωτόκολλα θεραπείας.

Στη σημερινή εποχή, το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο μας επιτρέπει να εξετάζουμε τα πράγματα διαφορετικά. Δεν βασιζόμαστε αποκλειστικά σε μια διάγνωση ή στα συμπτώματα για να καθορίσουμε ποια θεραπευτική επιλογή, εργαλείο αξιολόγησης, μέτρηση είναι πιο αποτελεσματική. Εξετάζουμε τον άνθρωπο ως ολότητα, όχι μόνο τον πόνο που βιώνει την τρέχουσα στιγμή.

Τι είναι το Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο;

Το βιο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο δεν είναι στην πραγματικότητα ένα θεραπευτικό πλάνο ή μια τεχνική. Είναι, τόσο μια φιλοσοφία για την κλινική φροντίδα όσο και οδηγός κλινικής πρακτικής. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο ή θεραπεία σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, καθώς κάθε άτομο είναι διαφορετικό, έτσι η θεραπεία πρέπει να είναι εξατομικευμένη.

Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο προτείνει ότι ο πόνος, οι αρρώστιες και οι ασθένειες περιλαμβάνουν μια σειρά από βιολογικούς (ιστοί, μόρια, όργανα) μέχρι περιβαλλοντικούς παράγοντες (κοινωνικούς, ψυχολογικούς). Κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες επηρεάζει την εμπειρία ενός ατόμου, τα κλινικά αποτελέσματα και την αποτελεσματική θεραπεία. Αυτή η προσέγγιση λαμβάνει υπόψη τους ψυχολογικούς, σωματικούς και κοινωνικούς παράγοντες της ασθένειας και προωθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη θεραπεία. Τα τελευταία χρόνια είναι πολύ δημοφιλές το θέμα του άγχους και η διαχείρισή του.

Προφανής εξήγηση, ειδικά στις περιπτώσεις άγχους,  δεν υπάρχει. Καθώς μπορεί να υπάρχουν πολλά θέματα που να επηρεάζουν τη διάγνωση. Τι συμβαίνει με τους ανθρώπους που έχουν έντονο άγχος και δεν έχουν κάποιο σωματικό θέμα; Το άγχος είναι απλά στο κεφάλι τους;

Φυσικά, οι βασικές αρχές του βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου περιλαμβάνουν:

1. Τη σχέση ανάμεσα στους ψυχολογικούς και σωματικούς παράγοντες που μπορεί να είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη.
2. Αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν διαφορετικά κάθε άτομο, αφού έχουμε να κάνουμε με την υποκειμενική εμπειρία ενός ατόμου.
3. Οι αλλαγές σε έναν από αυτούς τους παράγοντες (βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς) μπορεί να προκαλούν αξιοσημείωτες αλλαγές στους άλλους παράγοντες.

Παράγοντες που επηρεάζουν το Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο

1. Σωματικά συμπτώματα/ βιολογικοί παράγοντες 

Δεδομένης της εκπαίδευσης των κλινικών γιατρών, μοιάζει πιο εύκολο να αξιολογούν την κλινική κατάσταση των ασθενών για τη διάγνωση και τη θεραπεία. Πραγματοποιούν μετρήσεις εύρους κίνησης, πλήρεις αξιολογήσεις δύναμης, ψηλάφηση μαλακών ιστών, παρατηρούν τη στάση του σώματος και τα μοτίβα κίνησης, προτείνουν φυσικοθεραπεία, επικεντρώνονται στην άσκηση και στις διατάσεις και εκπαιδεύουν τους ασθενείς ώστε να κάνουν τις ασκήσεις σωστά.

Όλα αυτά είναι σημαντικά και απαραίτητα για την αξιολόγηση και την θεραπεία, ειδικά σε περιπτώσεις τραυματισμών. Ωστόσο, αν κάποιος εξετάσει μόνο τους ιστούς, είναι πολύ πιθανό να χάσει σημαντικές πτυχές που μπορεί να επηρεάζουν την εμπειρία του πόνου στον ασθενή ή τη δυσλειτουργία του, όπως επίσης και την απόκρισή του στη θεραπεία.

2. Ψυχολογικοί παράγοντες

Γύρω στα τέλη του 1970 άρχισαν οι επιστήμονες να κατανοούν το ρόλο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της ψυχολογίας στη συνολική υγεία και στην ευεξία. Μέχρι και σε αυτό το χρονικό σημείο, η υγεία βασίζονταν στο βιοϊατρικό μοντέλο για τη διάγνωση και τη θεραπεία.

Αυτή η εστίαση στους ψυχολογικούς παράγοντες στην υγεία και στις ασθένειες ανοίγει έναν νέο κόσμο για την ιατρική έρευνα και την κλινική εξέταση. Φυσικά, για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος στους ιστούς του ασθενή πρέπει ο γιατρός να γνωρίζει την ψυχολογική κατάσταση.

Αναμφισβήτητα, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, και οι συμπεριφορές επηρεάζουν σημαντικά στην ψυχική υγεία. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, οι εκμαθημένες συμπεριφορές συμβάλλουν στην κατανόηση των ψυχολογικών παραγόντων.

Γνωστικά μοτίβα και μηχανισμοί αντιμετώπισης

Οι ψυχολογικοί παράγοντες εμβαθύνουν στον περίπλοκο κόσμο των γνωστικών μοτίβων και των μηχανισμών αντιμετώπισης. Τα δυσλειτουργικά γνωστικά πρότυπα, όπως ο αρνητικός τρόπος σκέψης στην κατάθλιψη ή οι διαστρεβλωμένες αντιλήψεις στο άγχος, συμβάλλουν στην ανάπτυξη συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών. Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις, όπως η ψυχοθεραπεία, έχει ως σκοπό την αλλαγή αυτών των γνωστικών στρεβλώσεων και τον θετικό τρόπο σκέψης.

Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και έλεγχος των συναισθημάτων

Οι διαφορές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν την ευαλωτότητα σε θέματα ψυχικής υγείας. Τα χαρακτηριστικά όπως ο νευρωτισμός ή η ανθεκτικότητα, μαζί με τις δεξιότητες ελέγχου των συναισθημάτων, παίζουν σημαντικό ρόλο. Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις, όπως η ενσυνειδητότητα και η ψυχοθεραπεία, έχουν ως στόχο τον έλεγχο των συναισθημάτων.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες

Οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες όπως η πίεση της δουλειά, οι προσωπικές δυσκολίες και τα οικονομικά προβλήματα, ασκούν σημαντική επίδραση στην ψυχική υγεία. Η ψυχολογική διάσταση αφορά την κατανόηση του πως ένα άτομο αντιλαμβάνεται και αντιδρά στο στρες. Η διαχείριση του στρες με τη βοήθεια της ψυχοεκπαίδευσης και της ψυχοθεραπείας, είναι ουσιαστική.

3. Κοινωνικοί παράγοντες

Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο βασίζεται στην κατανόηση της δυναμικής φύσης διαφορετικών παραγόντων που επηρεάζουν την εμπειρία του ασθενή και τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Οι κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν τη συμπεριφορά ενός ασθενή και την αντίδρασή του στα συμπτώματα.

Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι κοινωνικοπολιτιστικοί παράγοντες, οι πεποιθήσεις για τις αρρώστιες ή την θεραπεία, μπορεί να κάνουν τους ασθενείς να σκέφτονται διαφορετικά για την κατάστασή τους, την αποτελεσματικότητα της θεραπείας, ή ακόμη και την προθυμία τους να απευθυνθούν στο γιατρό. Η κοινωνική μάθηση επηρεάζει την ανάπτυξη συμπεριφορών αντίδρασης στον πόνο από τον ασθενή, τις εκφράσεις του πόνου και ακόμη και τις προσδοκίες για τα αποτελέσματα. Πόσες φορές έχετε ακούσει έναν άνθρωπο να λέει, "Ο αδερφός μου είχε αυτή την πάθηση και δεν έγινε ποτέ καλά."

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι φυσιολογικές αντιδράσεις στον πόνο μπορεί να αλλάξουν. Για παράδειγμα, αυτό μπορεί να συμβεί απλά και μόνο επειδή κάποιος παρατηρεί τον πόνο των άλλων.

Κοινωνικές επιρροές

Οι κοινωνικές επιρροές επίσης επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι οικογένειες, οι κοινωνικές ομάδες αλληλεπιδρούν με ανθρώπους με χρόνια νοσήματα, όπως ο χρόνιος πόνος. Επιπλέον, οι προσδοκίες, τα πολιτιστικά πρότυπα, τα στερεότυπα για το φύλο και την ηλικία επηρεάζουν τη σχέση ασθενή-γιατρού. Ως παιδιά, μαθαίνουμε πως να αντιδρούμε κατάλληλα κοινωνικά για να αντιμετωπίζουμε τις αρρώστιες και τον πόνο.

Για παράδειγμα, τα νήπια καθημερινά πέφτουν και χτυπάνε. Το πως οι γονείς ή οι ενήλικες αντιδρούν σε αυτούς τους μικρούς τραυματισμούς δημιουργεί ευκαιρίες μάθησης για το πως τα παιδιά μπορούν να αντιδρούν στον πόνο. Οι γιατροί είναι ανάγκη να κατανοούν όλους τους πιθανούς κοινωνικούς ή πολιτισμικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εμπειρία του ασθενή.

Βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο και διαταραχές άγχους

1. Βιολογία

Οι διαταραχές άγχους διατρέχουν οικογένειες, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι στη Διαταραχή Γενικευμένου Άγχους, τα γονίδια παίζουν σημαντικό ρόλο. Αλλά τι σημαίνει αυτό; Δεν υπάρχει ένα μόνο γονίδιο ή μια ομάδα γονιδίων που να έχουν σχέση με τις διαταραχές άγχους. Ωστόσο, τα γονίδια μπορεί να εκφράζονται ή όχι με βάση τις εμπειρίες της ζωής, όπως τα τραύματα της παιδικής ηλικίας. Η βιολογία, η ψυχολογία και το περιβάλλον μας αλληλεπιδρούν με φανταστικούς τρόπους.

Εγκέφαλος και άγχος

Η δομή του εγκεφάλου είναι η προφανής φυσική διαφορά. Για τους ανθρώπους με διαταραχές άγχους, υπάρχει μια αυξημένη ροή αίματος στην αμυγδαλή (την περιοχή που έχει σχέση με το φόβο) και η αμυγδαλή είναι σε κάποιες περιπτώσεις μεγαλύτερη σε ανθρώπους με άγχος. Επίσης, οι μελέτες έχουν δείξει μεγαλύτερη αναλογία φαιάς και λευκής ουσίας. Στην διαταραχή πανικού παρατηρείται μειωμένος μεταβολισμός στον εγκέφαλο και μειωμένη ροή αίματος και στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου.

Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την εσωτερική παρακολούθηση, ο νησιωτικός φλοιός, είναι πιο ενεργός σε ανθρώπους με άγχος. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου σκανάρει το σώμα για να δει πως νιώθει, για σημάδια πόνου ή συμπτώματα άγχους. Κάποιος που είναι πολύ ευαίσθητος και πολύ συντονισμένος με τα σήματα του σώματός του μπορεί να έχει βαθιά διαίσθηση ή μια ισχυρή αίσθηση συμπόνιας ή να έχει βαθιά επίγνωση των συναισθημάτων του γύρω από την τέχνη ή τη μουσική.

Αλλά αν αντιδρά με φόβο σε όλα αυτά τα εσωτερικά σήματα, τότε μπορεί να είναι πολύ ευαίσθητος στα σωματικά συμπτώματα του άγχους και να χρησιμοποιεί την αποφυγή.

Αυτή η βιολογική προδιάθεση προς το άγχος δεν είναι συνήθως διαταραγμένη, το άγχος εξυπηρετεί μια συγκεκριμένη λειτουργία και η κοινωνία μας έχει ανάγκη περισσότερους ευαίσθητους ανθρώπους και λιγότερο ευαίσθητους ανθρώπους ώστε να λειτουργούν καλά. Έχουμε ανάγκη την Νευροδιαφορετικότητα.

2. Χημικές αλλαγές

Υπάρχουν χημικές αλλαγές, αλλά δεν είναι τόσο απλές όσο τα "χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης". Τα υπερδραστήρια επινεφρίδια μπορεί να κάνουν τα σωματικά συμπτώματα του άγχους πιο έντονα. Ο υπέρ ή υπό δραστήριος θυρεοειδής μπορεί επίσης να προκαλεί συμπτώματα άγχους.

Φυσικά, η ύπαρξη άλλων θεμάτων υγείας μπορεί να αυξάνει ή να μειώνει την αντοχή στο στρες. Όπως για παράδειγμα οι διαταραχές στον ύπνο, η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών. Τα θέματα υγείας μπορεί να μειώνουν την αντοχή στο στρες, έτσι για παράδειγμα αν κάποιος έχει καρκίνο, μπορεί να έχει μειωμένη συναισθηματική αντοχή. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω της φλεγμονής.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχουν βιολογικές αλλαγές στους ανθρώπους με άγχος, οι αλλαγές στον εγκέφαλο μπορεί να συμβάλλουν στο άγχος αλλά το άγχος εξίσου συμβάλλει στις αλλαγές στον εγκέφαλο.

Ο εγκέφαλος μας έχει την ικανότητα προσαρμογής ανάλογα με τις εμπειρίες μας. Αυτό ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο συνεχώς υποθέτει τα χειρότερα σενάρια, το σώμα προφανώς θα εκκρίνει περισσότερη αδρεναλίνη και κορτιζόλη. Και τα στοιχεία δείχνουν ότι το άγχος μπορεί να αντιμετωπιστεί με ψυχοθεραπεία, όπου οι άνθρωποι αλλάζουν τρόπο σκέψης, και έτσι μειώνεται το μέγεθος της αμυγδαλής. Ο τρόπος σκέψης μας μπορεί να αλλάξει τον εγκέφαλο μας.

3. Ψυχολογία του άγχους

Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στην ψυχολογία του άγχους. Ο εγκέφαλος μας είναι σχεδιασμένος να μαθαίνει. Έχει την ικανότητα προσαρμογής σωματικά και ψυχολογικά ανάλογα με τις εμπειρίες μας. Αν για παράδειγμα ως παιδιά είχατε δεχτεί επίθεση από ένα σκύλο, ο εγκέφαλος είναι σε εγρήγορση όταν συναντάτε σκύλους και πυροδοτεί μια αντίδραση άγχους ώστε να αποφύγετε την αλληλεπίδραση μαζί τους. Ο εγκέφαλος αναπτύσσει αυτή τη συναισθηματική μνήμη για να σας κρατά ασφαλείς. Αλλά μερικές φορές το παρακάνει και τελικά νιώθετε συνέχεια σε εγρήγορση.

Φυσικά, το άγχος δεν έχει να κάνει με τον πραγματικό κίνδυνο, αλλά με τον αισθητό κίνδυνο. Οι σκέψεις που κάνουμε όταν νιώθουμε τον κίνδυνο οδηγεί σε μια φυσιολογική αντίδραση στο σώμα.

Ο εγκέφαλος μας επίσης είναι σχεδιασμένος να μαθαίνει σε βαθύ επίπεδο όταν παρατηρεί τους άλλους. Έτσι, αν είχατε γονείς που ένιωθαν τρόμο στην παρουσία ενός σκύλου, τότε είναι πιο πιθανό να εμφανίσετε φοβία για τους σκύλους. Αυτή είναι η κοινωνική πτυχή του άγχους. Ο εγκέφαλος νοιάζεται για την αυτοσυντήρησή του. Αλλά έχει την ικανότητα να μαθαίνει και με τους δύο τρόπους, οι εμπειρίες μπορούν να του μάθουν να μειώνει το άγχος. Έτσι, αν έχετε ένα φίλο που έχει ένα σκύλο και αλληλεπιδράτε κάθε μέρα μαζί του, τότε θα τον αγαπήσετε. Ο εγκέφαλος σας θα μάθει να βλέπει τον σκύλο ως ασφαλές.

4. Αιτίες και διατήρηση του άγχους

Μερικές φορές νιώθουμε αβοήθητοι όταν πιστεύουμε ότι τα τραύματα του παρελθόντος μας προκαλούν άγχος. Και καθώς τα τραύματα και οι εμπειρίες μας μπορεί να δίνουν το έναυσμα για το στρες, δεν είναι αυτά που διατηρούν το άγχος. Το άγχος που νιώθουμε στην παρούσα στιγμή καθορίζεται από τις σκέψεις, τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές μας στην παρούσα στιγμή.

Αυτό που διατηρεί το άγχος είναι τα μηνύματα που στέλνουμε στον εγκέφαλο μας για την ασφάλεια και τον κίνδυνο. Πολλές φορές οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο λόγος πίσω από το άγχος είναι οι εμπειρίες που είχαν. Αλλά οι αιτίες διατήρησης του άγχους είναι οι δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές γύρω από το άγχος. Είναι ουσιαστικά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το άγχος που μας κρατά δέσμιους σε αυτό τον φαύλο κύκλο.

Θεραπεία σύμφωνα με το Βιοψυχοκοινωνικό Μοντέλο 

Από στη στιγμή που κάποιος ακολουθεί το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, κατανοεί ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στα άκαμπτα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Ακόμη και αν δύο ασθενείς έχουν την ίδια διάγνωση, ο καθένας διαφέρει σωματικά, κοινωνικά ή ακόμη και ψυχολογικά. Λόγω αυτών των παραγόντων, που μπορεί να διαφέρουν σε κάθε ασθενή δεν είναι δυνατόν δύο άνθρωποι να λαμβάνουν το ίδιο θεραπευτικό πρωτόκολλο και να περιμένουμε τα βέλτιστα αποτελέσματα.