Σωματόμορφες διαταραχές

Σωματόμορφες διαταραχές

Οι σωματόμορφες διαταραχές είναι μια ομάδα ψυχιατρικών διαταραχών που προκαλούν ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα. Περιλαμβάνουν την σωματοποιητική διαταραχή (περιλαμβάνει πολυσυστηματικά σωματικά συμπτώματα), την αδιαφοροποίητη σωματόμορφη διαταραχή (λιγότερα συμπτώματα από την σωματοποιητική διαταραχή), τη διαταραχή μετατροπής (εκούσια συμπτώματα κινητικά ή αισθητηριακά), τη διαταραχή πόνου (πόνος με έντονη ψυχολογική εμπλοκή), την υποχονδρίαση (φόβος ότι κάποιος έχει μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια), τη διαταραχή σωματικής δυσμορφίας (ενασχόληση με πραγματικά ή φανταστικά σωματικά ελαττώματα).

Αυτές οι διαταραχές πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στους ασθενείς με ανεξήγητα συμπτώματα ώστε να αποφευχθούν περιττές θεραπευτικές παρεμβάσεις και εξετάσεις.

Οι σωματόμορφες διαταραχές είναι μια ομάδα ψυχιατρικών διαταραχών όπου οι ασθενείς παρουσιάζουν χιλιάδες κλινικά σημαντικά αλλά ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα. Αυτές οι διαταραχές συνήθως προκαλούν έντονο συναισθηματικό στρες στους ασθενείς και η διάγνωσή τους είναι μια πρόκληση.

Τα ανεξήγητα συμπτώματα των σωματόμορφων διαταραχών συχνά οδηγούν σε άγχος. Η συνεχής ή επαναλαμβανόμενη και υπερβολική ενασχόληση με ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα, οι ανακριβείς ή υπερβολικές πεποιθήσεις σχετικά με τα σωματικά συμπτώματα, η δύσκολη πρόσβαση στο σύστημα υγείας, όλα αυτά δημιουργούν έντονα, συχνά αρνητικά συναισθήματα και μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Αυτές οι συμπεριφορές οδηγούν σε περισσότερες επισκέψεις σε γιατρούς, περιττές εξετάσεις ή επικίνδυνες επεμβατικές διαδικασίες.

Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για τις αιτίες των σωματόμορφων διαταραχών. Τα περιορισμένα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει συσσώρευση κάποιων διαταραχών στις οικογένειες. Αυτά τα στοιχεία επίσης υποδεικνύουν την συννοσηρότητα με άλλες ψυχικές διαταραχές όπως οι διαταραχές της διάθεσης, οι διαταραχές άγχους, οι διαταραχές προσωπικότητας, οι διατροφικές διαταραχές.

Διάγνωση των σωματόμορφων διαταραχών 

Η διάγνωση των σωματόμορφων διαταραχών πρέπει να γίνεται νωρίς όταν ένας ασθενής εμφανίζει ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα. Φυσικά θα πρέπει να αποκλείονται άλλες παθολογικές καταστάσεις, αλλά οι περιττές εξετάσεις πρέπει να αποφεύγονται.

Δύο διαταραχές, η πλασματική διαταραχή και η προσποίηση ότι κάποιος είναι άρρωστος, πρέπει να αποκλείονται πριν από τη διάγνωση μιας σωματόμορφης διαταραχής. Στην πλασματική διαταραχή, οι ασθενείς υιοθετούν σωματικά συμπτώματα για ασυνείδητο εσωτερικό όφελος (π.χ. ο ασθενής επιθυμεί να έχει το ρόλο του άρρωστου), ενώ όταν κάποιος προσποιείται τον άρρωστο περιλαμβάνει τη σκόπιμη προσποίηση σωματικών συμπτωμάτων για εξωτερικό όφελος (π.χ. για οικονομικά ή νομικά οφέλη, αποφυγή ανεπιθύμητων καταστάσεων). Στις σωματόμορφες διαταραχές δεν υπάρχει προφανές όφελος για τον ασθενή, και τα σωματικά συμπτώματα δεν υιοθετούνται ηθελημένα. Αντίθετα, το άγχος και ο φόβος διευκολύνουν την έναρξη, την επιδείνωση και την διατήρηση αυτών των διαταραχών.

Υπάρχουν κάποια κλινικά διαγνωστικά εργαλεία που συμβάλλουν στη διάγνωση των σωματόμορφων διαταραχών. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι το ερωτηματολόγιο PHQ (Patient Health Questionnaire). Οι ερωτήσεις περιλαμβάνουν 13 σωματικά συμπτώματα. Αν ο ασθενής αναφέρει ότι έχει ενόχληση από τουλάχιστον τρία από τα συμπτώματα χωρίς να υπάρχει ιατρική εξήγηση, η πιθανότητα για σωματόμορφη διαταραχή πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

Χαρακτηριστικά σωματόμορφων διαταραχών

Υπάρχουν τρία κλινικά κριτήρια για κάθε σωματόμορφη διαταραχή:

1. Τα σωματικά συμπτώματα δεν μπορούν να εξηγηθούν από μια κατάσταση, άλλη ψυχική διαταραχή.
2. Τα συμπτώματα δεν είναι αποτέλεσμα της πλασματικής διαταραχής ή προσποίησης.
3. Τα συμπτώματα επηρεάζουν το άτομο κοινωνικά, επαγγελματικά και λειτουργικά.

Σωματοποιητική διαταραχή

Οι ασθενείς με σωματοποιητική διαταραχή (επίσης γνωστή ως σύνδρομο Briquet) παρουσιάζουν ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα που ξεκινούν πριν από την ηλικία των 30 ετών, διαρκούν αρκετά χρόνια, και περιλαμβάνουν τουλάχιστον δύο γαστρεντερικά θέματα, τέσσερα συμπτώματα πόνου, ένα ψευδονευρολογικό πρόβλημα και ένα σεξουαλικό σύμπτωμα. Για παράδειγμα, ένας ασθενής μπορεί να έχει χρόνιες ενοχλήσεις στην κοιλιακή χώρα (π.χ. να παθαίνει κράμπες, να έχει διάρροια) χωρίς να υπάρχει κάποια αιτία, όπως επίσης και ιστορικό άλλων ανεξήγητων σωματικών συμπτωμάτων όπως η ανοργασμία, βουητό στα αυτιά, και χρόνιο πόνο στους ώμους, στον αυχένα, στη μέση και στα πόδια. Οι ασθενείς με αυτή τη διαταραχή κάνουν συχνές επισκέψεις σε γιατρούς, κάνουν πολλές εξετάσεις.

Η σωματοποιητική διαταραχή είναι πιο συχνή στις γυναίκες από ότι στους άνδρες. Δεν υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία για τα αίτια αυτής της διαταραχής αλλά γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συμβάλλουν σε αυτή.

Αδιαφοροποίητη σωματόμορφη διαταραχή

Η διάγνωση της αδιαφοροποίητης σωματόμορφης διαταραχής απαιτεί την εμφάνιση ενός ή περισσότερων ανεξήγητων σωματικών συμπτωμάτων για έξι μήνες ή περισσότερο. Η χρόνια κόπωση που δεν μπορεί να εξηγηθεί είναι ένα γνωστό σύμπτωμα. Συνήθως επηρεάζει νέες γυναίκες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό στάτους, αλλά τα συμπτώματα δεν περιορίζονται μόνο σε αυτές.

Διαταραχή μετατροπής

Η διαταραχή μετατροπής περιλαμβάνει ένα σύμπτωμα κινητικό ή αισθητηριακό που μπορεί να υποδεικνύει μια νευρολογική πάθηση και αναφέρεται ως ψευδονευρολογικό. Τα συμπτώματα της διαταραχής μετατροπής τυπικά δεν συμμορφώνονται με τους φυσιολογικούς μηχανισμούς. Οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν με δραματικό τρόπο τα συμπτώματά τους ή να μην ανησυχούν καθόλου για αυτά. Η έναρξη σπάνια συμβαίνει πριν από τα 10 έτη ή μετά τα 35 έτη.

Επίσης, η νευρασθένεια περιλαμβάνει τα παράπονα για έντονη κόπωση μετά από πνευματική προσπάθεια, ή σωματική αδυναμία μετά από ελάχιστη σωματική προσπάθεια, και συνδυάζεται με δυσάρεστα σωματικά συμπτώματα (ζαλάδα, πονοκεφάλους), ανησυχία, ευερεθιστότητα και διαταραχές στον ύπνο.

Η διαταραχή μετατροπής είναι πιο συχνή σε αγροτικούς πληθυσμούς, άτομα με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό στάτους και ανθρώπους με ελάχιστες ιατρικές ή ψυχολογικές γνώσεις.

Διαταραχή πόνου

Η διαταραχή πόνου είναι αρκετά συχνή. Αν και ο πόνος έχει σχέση με ψυχολογικούς παράγοντες στην έναρξη του (π.χ. ανεξήγητοι χρόνιοι πονοκέφαλοι που ξεκινούν μετά από ένα ψυχοπιεστικό γεγονός). Η έναρξη, η σοβαρότητα, η επιδείνωση ή η διατήρηση μπορεί να έχει σχέση με μια γενική ιατρική κατάσταση. Ο πόνος είναι στο επίκεντρο της διαταραχής, αλλά οι ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν κύριο ρόλο στην αντίληψη του πόνου. Οι ασθενείς με διαταραχή πόνου κάνουν συχνές επισκέψεις σε γιατρούς, παίρνουν πολλά φάρμακα και έχουν προβλήματα στο γάμο, στη δουλειά ή στην οικογένεια. Ο πόνος μπορεί να οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση και συχνά συνυπάρχει με την κατάθλιψη ή το άγχος.

Υποχονδρίαση

Οι ασθενείς με υποχονδρίαση παρερμηνεύουν τα σωματικά συμπτώματα και πιστεύουν ότι αντιμετωπίζουν μια κατάσταση απειλητική για τη ζωή τους. Αυτοί οι ασθενείς πρέπει να έχουν συνεχή ενασχόληση με τα συμπτώματα ή τα συμπτώματα να διαρκούν για τουλάχιστον έξι μήνες πριν από τη διάγνωση. Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι ο φόβος που νιώθουν οι ασθενείς όταν συζητούν για τα συμπτώματά τους. Αυτός ο φόβος είναι παθογνωμονικός για την υποχονδρίαση.

Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας

Η διαταραχή σωματικής δυσμορφίας περιλαμβάνει την ενασχόληση με ένα σωματικό ελάττωμα , πραγματικό ή φανταστικό. Στην περίπτωση μιας πραγματικής σωματικής ατέλειας, η ανησυχία του ασθενή είναι υπερβολική. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με μικρούς ώμους μπορεί να έχει πείσει τον εαυτό της ότι δεν θα ξαναφορέσει ρούχα με ανοιχτούς ώμους. Η διαταραχή εμφανίζεται εξίσου σε άνδρες και γυναίκες.

Σωματόμορφη διαταραχή μη ειδική

Αυτή η διαταραχή χρησιμοποιείται όταν κάποιος έχει σωματικά συμπτώματα τα οποία δεν πληρούν τα κριτήρια για την διάγνωση μιας άλλης σωματόμορφης διαταραχής. Αυτή η διάγνωση μπορεί να περιλαμβάνει καταστάσεις όπως η ψευδοκύηση , την λανθασμένη πεποίθηση ότι μια γυναίκα είναι έγκυος με βάση τα σημάδια της εγκυμοσύνης (ναυτία, αλλαγές στο στήθος, αμηνόρροια).

Θεραπεία σωματόμορφων διαταραχών

Οι ασθενείς που έχουν ανεξήγητα σωματικά συμπτώματα συχνά έχουν την πεποίθηση ότι τα συμπτώματα έχουν κάποια φυσική αιτία παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Αυτές οι πεποιθήσεις βασίζονται στη λανθασμένη ερμηνεία των συμπτωμάτων. Επίσης, οι ασθενείς δεν λαμβάνουν υπόψη τους ψυχολογικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην έναρξη, τη διατήρηση ή την επιδείνωση των σωματικών συμπτωμάτων.

Τα αρχικά βήματα για τη θεραπεία των σωματόμορφων διαταραχών είναι η συζήτηση με τον ασθενή αφού έχουν αποκλειστεί άλλες παθολογικές αιτίες. Η ψυχιατρική εξέταση πρέπει να γίνεται μόνο όταν πληρούνται όλα τα κριτήρια.

Η διάγνωση είναι το πιο σημαντικό βήμα για την θεραπεία. Πρέπει να υπάρχει μια θεραπευτική συμμαχία ανάμεσα στο γιατρό και στον ασθενή. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν ο γιατρός βλέπει με ενσυναίσθηση τον ασθενή. Στη συνέχεια πρέπει ο γιατρός να εξηγεί στον ασθενή τι είναι οι σωματόμορφες διαταραχές, ποια είναι η αιτιολογία και η θεραπεία τους.

Θεραπευτικές επιλογές

Από τη στιγμή που θα γίνει η διάγνωση και ο ασθενής θα αποδεχτεί την κατάσταση, τότε πρέπει να προχωρήσει στην θεραπεία άλλων ψυχικών καταστάσεων που μπορεί να συνυπάρχουν. Οι ψυχιατρικές διαταραχές σπάνια υπάρχουν μεμονωμένα, και οι σωματόμορφες διαταραχές δεν αποτελούν εξαίρεση. Η κατάθλιψη, οι διαταραχές άγχους, οι διαταραχές προσωπικότητας μπορεί να συνυπάρχουν με τις σωματόμορφες διαταραχές και πρέπει να θεραπεύονται κατάλληλα.

Τα αντικαταθλιπτικά αποτελούν μια επιλογή για την θεραπεία της κατάθλιψης ή των διαταραχών άγχους. Τα αντικαταθλιπτικά όπως η φλουβοξαμίνη μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία της διαταραχής σωματικής δυσμορφίας, και το St. John's wort για την σωματοποιητική διαταραχή.