Τι είναι η σχιζοφρένεια / Ψύχωση
Η σχιζοφρένεια (ή αλλιώς: ψυχωσική συνδρομή, ψύχωση) είναι μια νόσος που παρεμποδίζει τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου και μπορεί να προσβάλει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες. Οι εκδηλώσεις της σχιζοφρένειας (ψύχωσης) ποικίλλουν και περιλαμβάνουν μεταβολές στην αντίληψη, τη σκέψη, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά. Βασικό στοιχείο ωστόσο είναι οι παραληρητικές ιδέες (παράλογες ιδέες), οι οποίες κυριαρχούν στον ορισμό της ψύχωσης και στις εκδηλώσεις του πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου, το οποίο είναι συνήθως πολύ "θορυβώδες", και για αυτό το λόγω ιδιαιτέρως ανησυχητικό για τους συγγενείς και οικείους του ασθενούς.
Στο ψυχιατρικό ταξινομικό σύστημα ICD-10 και στις συνταγογραφήσεις, οι διάφορες μορφές ψύχωσης κωδικοποιούνται ως F20-29.
Ποια είναι η αιτία της σχιζοφρένειας;
Η αιτιοπαθογένεια της σχιζοφρένειας είναι πολυπαραγοντική και καθορίζεται από ένα σύνολο βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων (βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο) που αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ τους. Ένας συνδυασμός βιολογικών μεταβολών στον εγκέφαλο με καταστάσεις ψυχολογικού και κοινωνικού στρες, φαίνεται να συνδέονται με την ανάπτυξη της ψυχωσικής συνδρομής. Στην αιτιοπαθογένεια της σχιζοφρένειας εμπλέκεται περισσότερο η ντοπαμίνη ως νευροδιαβιβαστής.
Συνήθως αρχίζει στη νεαρή ηλικία (συνήθως 18-40 ετών) και εξελίσσεται προοδευτικά στο χρόνο, με περιόδους βελτιώσεων και υποτροπών. Ο επιπόλασμός της υπολογίζεται παγκόσμια στο 1%, δηλαδή σχιζοφρένεια εμφανίζει περίπου 1 στους 100 ανθρώπους.
Ποια είναι τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας;
Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορεί να εμφανιστούν σταδιακά ή αιφνίδια και ταξινομούνται σε 2 μεγάλες ομάδες:
- Θετικά συμπτώματα: περιλαμβάνουν παραληρητικές ιδέες (μη φυσιολογικές-ψευδείς πεποιθήσεις δίωξης, μεγαλείου, ελέγχου σκέψης, κλπ), ψευδαισθήσεις (οπτικές και ακουστικές), την απώλεια της επαφής με την πραγματικότητα, λοιπές διαταραχές της σκέψης (πχ ανακοπή σκέψης) και της συμπεριφοράς.
- Αρνητικά συμπτώματα: αντιπροσωπεύουν την απώλεια ή απουσία των φυσιολογικών συναισθημάτων και ικανοτήτων ενός φυσιολογικού ατόμου. Εκδηλώνονται ως έλλειψη συναισθηματικής έκφρασης, έλλειψη βούλησης (αβουλισία), έλλειψη ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, κοινωνική απόσυρση.
Αν και οι ασθενείς με σχιζοφρένεια δεν είναι επιρρεπείς στη βία, είναι παρόλο αυτά πιθανό να παρουσιάσουν επικίνδυνη συμπεριφορά απέναντι στον εαυτό τους ή τους άλλους. Η χρήση ουσιών όπως ναρκωτικά και αλκοόλ, μπορεί να επιδεινώσει την εξέλιξη της νόσου.
Θεραπεύεται η σχιζοφρένεια - ψύχωση;
Τα οξέα και παροδικά επεισόδια σχιζοφρένειας/ψύχωσης μπορούν να θεραπευτούν με αντιψυχωσικά φάρμακα, και η διαταραχή πολλές φορές σταματάει εκεί.
Όμως η πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι πιο χρόνιες μορφές σχιζοφρένειας (δείτε παρακάτω) και χρειάζεται λήψη των αντιψυχωσικών φαρμάκων για πολλά χρόνια, αν όχι διά βίου. Στις περισσότερες περιπτώσεις λοιπόν η σχιζοφρένεια δεν θεραπεύεται, αλλά τα συμπτώματα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά.
Η σχιζοφρένεια είναι μία χρόνια νόσος. Η πορεία της ποικίλει και εξαρτάται αφενός από τη βαρύτητα της νόσου και αφετέρου από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις. Γενικά αναφέρεται ο κανόνας του 1/3 (το 1/3 των ασθενών ζει μια φυσιολογική ζωή λαμβάνοντας φαρμακευτική αγωγή, το 1/3 παρουσιάζει ελλείμματα που είναι εν μέρει διαχειρίσιμα αλλά σαφώς περιορίζουν τη λειτουργικότητα παρόλο τη φαρμακευτική αγωγή και το 1/3 εμφανίζει σοβαρή δυσλειτουργικότητα και έχει ανάγκη ειδικής και συνεχούς φροντίδας, ανταποκρίνεται πτωχά στη φαρμακευτική αγωγή).
Αντιψυχωσικά φάρμακα
Η πρόοδος της ιατρικής δίνει τη δυνατότητα ελέγχου των συμπτωμάτων και βελτίωσης της ποιότητας της ζωής των ασθενών με ψύχωση. Στη σχιζοφρένεια εμπλέκεται ένας συνδυασμός οργανικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Συνεπώς, μία ιδανική θεραπευτική αγωγή θα πρέπει να συνυπολογίζει όλες αυτές τις πτυχές και να προσαρμόζεται στα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς. Η σχιζοφρένεια είναι πρωτίστως βιολογική διαταραχή και η φαρμακευτική θεραπεία είναι απαραίτητη και αναντικατάστατη.
Τα νεότερα αντιψυχωσικά φάρμακα (ολανζαπίνη, κουετιαπίνη, ρισπεριδόνη, αμισουλπρίδη, αριπιπραζόλη) εμφανίζουν σημαντική αποτελεσματικότητα και περιορισμένες ανεπιθύμητες ενέργειες σε σχέση με παλαιότερα αντιψυχωσικά (πχ αλοπεριδόλη). Τα αντιψυχωσικά φάρμακα δρουν ρυθμίζοντας τη φυσιολογική συγκέντρωση και ροή των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο (κυρίως τη ντοπαμίνη) και αποκαθιστώντας με αυτό τον τρόπο την ομαλή εγκεφαλική λειτουργία. Οι κλινικές μελέτες συνεχίζονται και για νέα φάρμακα για τη σχιζοφρένεια, αναζητώντας αποτελεσματικές λύσεις με τις λιγότερες δυνατές παρενέργειες.
Πώς αντιμετωπίζεται η σχιζοφρένεια;
Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη. Η επιλογή του καλύτερου αντιψυχωσικού φαρμάκου για τον ασθενή πραγματοποιείται με βάση τις κλινικές εκδηλώσεις του ασθενή, το ιστορικό του, τη σωματική του κατάσταση, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα χρειάζεται είτε να λαμβάνονται καθημερινά από το στόμα (χάπια, κάψουλες, σιρόπι) είτε χορηγούνται κάθε 2 με 4 εβδομάδες παρεντερικά (σε ενέσιμη μορφή παρατεταμένης δράσης, depot) στα πλαίσια της τακτικής ψυχιατρικής παρακολούθησης του ασθενούς. Επίσης, προκειμένου η θεραπεία να είναι αποτελεσματική, ο ασθενής και η οικογένεια του θα πρέπει να συζητούν με τον ειδικό σχετικά με την πρόοδο στον έλεγχο των συμπτωμάτων και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής.
- Σημειώνεται πως η έγκαιρη έναρξη της φαρμακοθεραπείας μεγιστοποιεί την αποτελεσματικότητά της. Αντίθετα πιθανή καθυστέρηση στην αντιμετώπιση της διαταραχής επιδεινώνει την εγκεφαλική δυσλειτουργία και συντελεί στην εγκατάσταση και μονιμοποίηση εγκεφαλικών βλαβών, περιορίζοντας τις θεραπευτικές δυνατότητες.
- Επίσης, είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι η σχιζοφρένεια είναι μία χρόνια νόσος. Η κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση βοηθά στον έλεγχο των εκδηλώσεων της. Η επαρκής συμμόρφωση στην αγωγή επιτρέπει τον έλεγχο των συμπτωμάτων, επιτυγχάνοντας σημαντική βελτίωση. Αντίθετα, η μη συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή προκαλεί την υποτροπή των συμπτωμάτων. Η συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες λοιπόν είναι ζωτικής σημασίας για τον έλεγχο των συμπτωμάτων.
Mορφές και υπότυποι σχιζοφρένειας (ICD-10: F20-29)
Στο διεθνές ψυχιατρικό ταξινομικό σύστημα ICD10, βλέπουμε τις παρακάτω μορφές και διαγνώσεις σχιζοφρένειας:
| ICD10 | Διάγνωση | |
|---|---|---|
| F20 | - | Σχιζοφρένεια (ψυχωσική συνδρομή) |
| F20.0 | Παρανοειδής σχιζοφρένεια (παρανοϊκή σχιζοφρένεια) | |
| F20.1 | Hβηφρένεια (πρώιμη έναρξη, κατά την εφηβεία ή και νωρίτερα) | |
| F21 | - | Σχιζοτυπική διαταραχή |
| F22 | - | Χρονίζουσες παραληρηματικές διαταραχές |
| F23 | - | Οξείες και παροδικές ψυχωσικές διαταραχές |
| F24 | - | Επαγωγική παραληρηματική διαταραχή |
| F25 | - | Σχιζοσυναισθηματικές διαταραχές |
| F26 | - | Άλλες μη οργανικές ψυχωσικές διαταραχές |
| F28 | - | Σχιζοτυπική διαταραχή |
| F29 | - | Διάφορες μορφές μη οργανικής ψύχωσης |
Άλλες μορφές σχιζοφρένειας :
- Κατατονική μορφή σχιζοφρένειας
- Αδιαφοροποίητη σχιζοφρένεια
- Υπολειμματική μορφή σχιζοφρένειας
Συναφείς προς την σχιζοφρένεια διαταραχές:
- Κατάθλιψη με ψυχωσικά στοιχεία, διπολική διαταραχή με ψυχωσικά στοιχεία
- Σχιζοφρενικόμορφη διαταραχή
- Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή
- Βραχεία ψυχωσική διαταραχή / Βραχεία αντιδραστική ψύχωση / Οξύ ψυχωσικό επεισόδιο
- Επιμενόμενη ψυχωσική διαταραχή (Folie à deux)
- Απλή επιδεινούμενη διαταραχή (απλή σχιζοφρένεια)
- Παραληρητική διαταραχή
- Επιλόχεια ψύχωση
Είναι η σχιζοφρένεια κληρονομική;
Η βιολογική συνιστώσα της σχιζοφρένειας είναι ισχυρή και ως εκ τούτου υπάρχει κληρονομικότητα. Εκτιμάται ότι η εκδήλωση της διαταραχής οφείλεται κατά 3%-60% σε γονιδιακούς παράγοντες. Πρακτικά έχει παρατηρηθεί ότι οι πιθανότητες να εκδηλώσει ένα άτομο σχιζοφρένεια είναι ανάλογες του αριθμού των πασχόντων συγγενών, του βαθμού συγγένειας με αυτούς και της βαρύτητας της ψυχοπαθολογίας τους.
Πώς μπορεί η οικογένεια να βοηθήσει ένα μέλος της που πάσχει από σχιζοφρένεια;
Η οικογένεια του πάσχοντα από σχιζοφρένεια μπορεί να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο να βοηθήσει τον ασθενή να αισθάνεται την υποστήριξη και να έχει το σωστό θεραπευτικό προσανατολισμό. Για αυτό είναι απαραίτητο να έχουν σωστή ψυχοεκπαίδευση για την όποια ψυχωσική διαταραχή έχει ο ασθενής. Κύρια προτεραιότητα τους είναι να εξασφαλίζουν τη συμμόρφωση του ασθενή στη θεραπεία του και να μάθουν οι ίδιοι να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα που υποδηλώνουν μία πιθανή υποτροπή, καθώς οι ασθενείς με ψυχωσική συμπτωματολογία είναι πολύ πιθανό να διακόψουν τη θεραπεία τους, είτε λόγω της πεποίθησης ότι οι ίδιοι είναι καλά και όλοι οι άλλοι συνωμοτούν ή επιθυμούν το κακό τους, είτε επειδή δεν μπορούν να ανεχτούν τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων.
Για τους λόγους αυτούς, η οικογένεια πρέπει να βεβαιώνεται ότι ο ασθενής λαμβάνει τα φάρμακα του και να τον βοηθά να τηρεί τα ραντεβού με τον γιατρό και όσους συμμετέχουν στη διαδικασία της θεραπείας. Όταν οι ασθενείς έχουν πολύ σοβαρούς περιορισμούς, είναι ωφέλιμο οι οικείοι τους να τους βοηθούν να τρέφονται σωστά, να τηρούν την προσωπική υγιεινή και να ασκούνται τακτικά.
Ολα τα μέλη της οικογένειας παίζουν κεντρικό ρόλο στη βοήθεια προς τον ασθενή ώστε να λαμβάνει σωστά τα αντιψυχωσικά φάρμακα.
Η φροντίδα ενός μέλους της οικογένειας το οποίο πάσχει από ψυχική διαταραχή συνήθως είναι οδυνηρή και ψυχοφθόρα. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό όλα τα μέλη της οικογένειας να αναγνωρίζουν και τις δικές τους ανάγκες και να αναζητήσουν βοήθεια για τους ίδιους. Έχει αποδειχθεί ότι οι ομάδες αυτοβοήθειας μειώνουν το βάρος, τη μοναξιά και το στρες που συνδέονται με την ύπαρξη στενού συγγενούς με ψυχιατρική νόσο.
Ορισμένες χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση και τη φροντίδα ενός ατόμου με σχιζοφρένεια:
- Ενθαρρύνετε τη συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή.
- Μην κατηγορείτε τον εαυτό σας, άλλους ή τον ασθενή για την κατάσταση.
- Να είστε ενημερωμένος σχετικά με τη νόσο και τις διάφορες θεραπευτικές επιλογές.
- Αναπτύξτε την επικοινωνία με την ομάδα θεραπείας έτσι ώστε η θεραπευτική αγωγή να μπορεί να προσαρμοστεί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου.
- Αναπτύξτε τον ιστό της κοινωνικής υποστήριξης του ασθενούς (ομάδες αυτοβοήθειας, κλπ.)
- Προτείνετε σταδιακούς στόχους για την επανένταξη και επιστροφή στο κοινωνικό σύνολο, που θα βοηθήσουν τον ασθενή να επανακτήσει τις δεξιότητες του και την αυτοπεποίθηση του.
- Δώστε προσοχή στις ανάγκες του ασθενούς χωρίς να παραμελείτε τις δικές σας ή των άλλων μελών της οικογένειας.
- Ελέγχετε και αποθαρρύνετε τον ασθενή από τη χρήση βλαβερών ουσιών (ναρκωτικών, κάνναβη, αλκοόλ, κλπ)
- Να δείχνετε σεβασμό, κατανόηση και καλοσύνη όταν αντιμετωπίζετε τον ασθενή, αλλά να μην ανέχεστε επικίνδυνες ή απρεπείς συμπεριφορές.
Ομοιοπαθητική και Σχιζοφρένεια
Η Ομοιοπαθητική μπορεί να βοηθήσει ένα ασθενή με χρόνια μορφή σχιζοφρένειας (χρόνια ψυχωσική συνδρομή) μόνο συμπληρωματικά στην αντιψυχωσική αγωγή, δηλαδή ως θεραπεία 2ης γραμμής. Η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει είναι σημαντική, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα αντιψυχωσικά φάρμακα, τα οποία είναι απολύτως αναγκαία, ίδίως κατά τη διάρκεια οξέων επεισοδίων.
Η ομοιοπαθητική μπορεί να βοηθήσει συμπληρωματικά λοιπόν στις διαταραχές της σκέψης, του συναισθήματος, άλλων σωματικών συμπτωμάτων, καθώς και στη μείωση της δόσης ή των παρενεργειών των χημικών φαρμάκων, και να συνδράμει γενικότερα στην καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς. Στις οξείες περιπτώσεις σχιζοφρένειας (ψυχωσικό επεισόδιο) μπορεί επίσης να βοηθήσει παράλληλα με την φαρμακευτική αγωγή.