Τα σημάδια άγχους στα παιδιά

Άγχος και παιδιά

Δυστυχώς οι διάφορες διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως το άγχος, δεν έχουν κάποιο ηλικιακό όριο. Αυτές οι διαταραχές μπορεί να είναι επώδυνες και να τραυματίζουν τόσο το παιδί που τις βιώνει όσο και τους γονείς του. Επιπλέον, η διαχείριση διαταραχών όπως το άγχος στα παιδιά είναι πολύ πιο περίπλοκη από ότι συνήθως, γιατί μπορεί να είναι δύσκολο να διαγνωστεί αν το παιδί υποφέρει από άγχος ή κάποια άλλη διαταραχή. Στα παιδιά, τα συμπτώματα των διαταραχών ψυχικής υγείας όπως το άγχος συχνά επικαλύπτονται από συμπτώματα άλλων διαταραχών, και μπορεί εύκολα να γίνει λανθασμένη διάγνωση “άγχους” ενώ υπάρχει μια “μαθησιακή δυσκολία” ή κάποιο “πρόβλημα διάσπασης προσοχής”.

Για παράδειγμα ας πάρουμε το σενάριο πως το παιδί σας νομίζει ότι δεν είναι αρκετά καλό στα μαθηματικά: κάθε μέρα όταν έρχεται η ώρα των μαθηματικών, το παιδί μπορεί να παραπονιέται ότι πονάει το στομάχι του. Ίσως να ζητήσει να πάει στην τουαλέτα, και στη συνέχεια να χάσει το μάθημα, και να προσπαθεί να ολοκληρώσει τις εργασίες για το σπίτι. Το άγχος του παιδιού μπορεί να το κάνει να πιστεύει πως δυσκολεύεται με κάτι συγκεκριμένο, αλλά στην πραγματικότητα είναι η σκέψη και ο φόβος που το κάνει να νομίζει ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα μαθηματικά, και όχι μια πραγματική μαθησιακή δυσκολία.

Ομοίως, αν ασχολείστε με τις σκέψεις σας μπορεί επίσης να μοιάζει ότι επικεντρώνεστε σε ένα θέμα, αλλά το παιδί σας ίσως να είναι εσωτερικά απασχολημένο και να ανησυχεί για την ασφάλεια τη δική του και της οικογένειας του.

Ένα παιδί με άγχος μπορεί εσωτερικά να βιώνει φόβο όταν κάποιος το φωνάζει ή του ασκεί κριτική.

Το άγχος και η ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας), κάποιες φορές, μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, και χρειάζεται ένα έμπειρο γιατρό για να διαγνώσει τι από τα δύο είναι. Και για να γίνουν τα πράγματα πιο περίπλοκα, μερικές φορές μπορεί να υπάρχει συννοσηρότητα (και τα δύο μαζί).

Σημάδια και συμπτώματα του άγχους στα παιδιά

Πώς παρουσιάζεται το άγχος στα παιδιά; Το άγχος εμφανίζεται με πολλούς τρόπους στα παιδιά και δεν είναι πάντα εύκολο να ανιχνευθεί. Αυτά τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

•   Έντονη κινητικότητα, ανησυχία
•   Νευρικότητα
•   Έλλειψη προσοχής, αδυναμία συγκέντρωσης
•   Σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλος και πόνος στο στομάχι
•   Αποφευκτικότητα
•   Εκρήξεις θυμού
•   Κλάμα
•   Άρνηση για το σχολείο
•    Αντιδρά πριν πάει στο σχολείο για τα ρούχα, τα παπούτσια, τις κάλτσες
•   Αντιδρά μετά το σχολείο για τις εργασίες
•   Δυσκολεύεται στις αλλαγές στο σχολείο, και μεταξύ σχολείου και δραστηριοτήτων
•   Δυσκολία να πέσει για ύπνο
•   Έχει υψηλές προσδοκίες για το σχολείο και τις δραστηριότητες

Το άγχος στα παιδιά τείνει να εκδηλώνεται με αρνητικές συμπεριφορές που μπορεί να έχετε ξαναδεί παροδικά στο παρελθόν, αλλά πλέον γίνονται μόνιμες και έντονες. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να είναι εκνευριστικές για τους γονείς που αισθάνονται ανήμποροι να χειριστούν την κατάσταση, και που δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν τα παιδιά που δεν ανταποκρίνονται στην τιμωρία, στις φωνές ή σε όποια άλλη μέθοδο ήταν στο παρελθόν αποτελεσματική.

Το άγχος όμως μπορεί να εκδηλωθεί και με διάφορες ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, όπως εξανθήματα στο σώμα, νυχτερινή ενούρηση, τρίξιμο δοντιών στον ύπνο, κα.

Το άγχος στα παιδιά μπορεί να προκληθεί από τρομακτικές εμπειρίες και γεγονότα

Η εμφάνιση του άγχους στα παιδιά συνδέεται ορισμένες φορές με μια κατάσταση ή ένα γεγονός που ήταν τρομακτικό ή τραυματικό. Για να γίνει αυτό κατανοητό ας δούμε το παρακάτω περιστατικό: ένα 5-χρονο κορίτσι ξαφνικά δεν ήθελε πλέον να πηγαίνει στο σχολείο. Ήταν κολλημένη στη μαμά της, έκλαιγε και ήταν απαρηγόρητη στο σχολείο, την πρώτη ώρα ή και περισσότερο. Οι γονείς δεν ήξεραν τι συνέβη ή γιατί η κόρη τους είχε ξαφνικά αναστατωθεί. Σε μια λεπτομερή συζήτηση, φάνηκε ότι η μικρή είχε δει την μαμά ενός φίλου της να την παίρνει το ασθενοφόρο στο νοσοκομείο. Οι γονείς της δεν πίστευαν ότι αυτό θα την επηρέαζε, καθώς η γειτόνισσα τους ήταν καλά και επέστρεψε σπίτι της την ίδια μέρα. Ωστόσο, η 5-χρονη κόρη τους τραυματίστηκε από την εμπειρία και πίστεψε ότι αν πάει στο σχολείο, το ίδιο πράγμα θα συμβεί και στη μαμά της. Έτσι ήθελε να μείνει σπίτι για να είναι σίγουρη ότι η μαμά της θα είναι καλά. Σημειώστε ότι ήταν απλώς παρατηρητής σε αυτό το γεγονός και πως αυτό δεν επηρέασε άμεσα εκείνη ή την οικογένειά της. Ωστόσο, για τα παιδιά μια τρομακτική εμπειρία μπορεί να είναι έμμεση και να ασκεί επιρροή στα παιδιά.

Τα παιδιά ίσως εμφανίσουν ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα για να αντιμετωπίσουν το άγχος

Σε μια προσπάθεια να διαχειριστούν τα έντονα συναισθήματα και το άγχος, τα παιδιά ίσως να αρχίζουν να αναπτύσσουν τελετουργίες, με αποτέλεσμα να γίνονται επιρρεπή στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ). Τα παιδιά μπορεί να αφοσιώνονται σε συγκεκριμένα πράγματα που χρειάζεται να ολοκληρώσουν το πρωί, μετά το σχολείο ή πριν τον ύπνο, σε μια προσπάθεια να ελέγξουν τις αρνητικές σκέψεις. Συχνά τα παιδιά με ΙΨΔ έχουν φοβίες και θέματα που αφορούν την ασφάλεια, την τελειότητα και την τάξη. Τα παιδιά ίσως να προσδοκούν και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να ασπαστούν αυτά που κάνουν ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια της οικογένειας. Για παράδειγμα, ένα κοριτσάκι δεν ήθελε η μαμά του να κάθεται στον ίδιο καναπέ με εκείνη επειδή πίστευε ότι αν το κάνει αυτό, η μαμά της θα πληγωνόταν. Επίσης ήθελε η μαμά της να ακολουθεί συγκεκριμένη διαδρομή από τις σκάλες, στο διάδρομο και μετά στην κουζίνα, για να μην αρρωστήσει ή τραυματιστεί.

Θεραπεία του άγχους στα παιδιά

Το άγχος της παιδικής ηλικίας μπορεί μερικές φορές να ξεφύγει της προσοχής μας, καθώς μπορεί να εμφανίζεται σαν μια δύσκολη ή αλλόκοτη συμπεριφορά, που οι γονείς ελπίζουν ότι θα ξεπεραστεί μεγαλώνοντας. Αν όμως οποιοδήποτε από τα συμπτώματα επιμείνουν, χρειάζεται η επίσκεψη σε έναν ψυχοθεραπευτή ώστε να γίνει η διάγνωση και να σχεδιαστεί η θεραπεία.

Τι να κάνετε και τι να μην κάνετε

Οι γονείς ίσως να μην γνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να διαχειριστούν το άγχος, και εν τέλει να χειροτερεύουν τα πράγματα.

Οι γονείς ενισχύουν το άγχος των παιδιών

Ένας μεγάλος αριθμός μελετών δείχνουν ότι η επιρροή των γονέων είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στο άγχος των παιδιών. Οι τρόποι και οι συμπεριφορές που χρησιμοποιούν οι γονείς όταν αλληλεπιδρούν με τα αγχώδη παιδιά μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη, στη διατήρηση και στην επιδείνωση του άγχους των παιδιών. Για παράδειγμα, όταν οι γονείς απορρίπτουν τα παιδιά, ασκούν κριτική ή τα αγνοούν, τα παιδιά εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους.

Άλλες συμπεριφορές μπορούν επίσης να συμβάλλουν στο άγχος των παιδιών, αλλά με πιο υπόγειους τρόπους, όπως: η υπερεμπλοκή στην καθημερινότητα του παιδιού, ο συνεχής έλεγχος, η έμφαση στην ασφάλεια, αντί της καλλιέργειας της αυτονομίας. Αυτές οι συμπεριφορές συχνά συντηρούν και επιδεινώνουν το άγχος. Οι γονείς συχνά μαθαίνουν στα παιδιά να αποφεύγουν καταστάσεις που προκαλούν άγχος, επειδή δεν είναι ικανοί να τις διαχειριστούν οι ίδιοι.

Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι γονείς

Σε μια πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές πήραν συνέντευξη από γονείς που προσπαθούσαν να διαχειριστούν το άγχος των παιδιών τους. Από αυτή τη μελέτη προέκυψαν 10 συνήθεις στρατηγικές, κάποιες πιο αποτελεσματικές, και κάποιες όχι, που αντίθετα συμβάλλουν στο άγχος των παιδιών. Ακολουθούν επτά στρατηγικές που καλό θα ήταν να αποφεύγετε, και τρεις που είναι αποτελεσματικές στην διαχείριση του άγχους των παιδιών.

Τι να μην κάνετε: 7 δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές

Αυτές οι στρατηγικές συμβάλλουν στην συντήρηση ή στην επιδείνωση του άγχους των παιδιών μακροπρόθεσμα:

1.      Η υπερβολική εμπλοκή: ο υπερβολικός έλεγχος, η υπερπροστασία, ή προσπάθεια των γονιών να κατευθύνουν τις συμπεριφορές των παιδιών.

2.      Η επιβεβαίωση: κάθε προσπάθεια καθησυχασμού των παιδιών με μη-ρεαλιστικό τρόπο (για παράδειγμα, να λέτε στο παιδί ότι “κανείς δεν θα σε κρίνει” ενώ ξέρετε ότι αυτό θα συμβεί).

3.      Η ενίσχυση της αποφευκτικότητας και της εξάρτησης από τους γονείς: οτιδήποτε κάνουμε ή λέμε για να δείξουμε ότι είναι “εντάξει” ή ακόμη και “καλό” να αποφεύγουν πράγματα που τους προκαλούν άγχος (για παράδειγμα, “δεν χρειάζεται να κάνεις παρέα με άλλα παιδιά, εάν σου προκαλεί άγχος”)

4.      Η αγχώδης συμπεριφορά: οτιδήποτε κάνετε ή λέτε που ενισχύει το άγχος (για παράδειγμα, να λέτε στο παιδί “δεν χρειάζεται να έχεις άγχος για την παρουσίαση”, ενώ εσείς οι ίδιοι είσαστε αγχωμένοι για αυτό).

5.      Η αβοηθητότητα: οτιδήποτε κάνετε ή λέτε που υποδεικνύουν ότι ένα παιδί δεν μπορεί να ζητήσει βοήθεια, και πως το άγχος δεν μπορεί να ελεγχθεί (αυτό προσλαμβάνεται από το παιδί, εάν εσείς οι ίδιοι πιστεύετε ότι με ότι και αν κάνετε δεν μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί).

6.      Η παθητικότητα: η απομάκρυνση και η μη ανταπόκριση στο άγχος του παιδιού.

7.      Ο αρνητισμός:η κριτική, η αρνητική παρατήρηση, ή η τιμωρία συμβάλλουν στο άγχος του παιδιού.

Η μελέτη επίσης έδειξε ότι οι γονείς δεν είχαν οι ίδιοι αντίληψη του δικού τους άγχους, και ότι υπερεμπλέκονταν. Οι ερευνητές παρατήρησαν άγχος στους γονείς σε ποσοστό 83%, ενώ όταν ρωτήθηκαν οι γονείς, μόνο το 12% ανέφερε άγχος!Οι παρατηρήσεις αυτές δείχνουν ότι αυτό που νομίζουμε ότι κάνουμε, πολύ συχνά να είναι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά κάνουμε. Αλλά ποτέ δεν είναι αργά να μάθουμε νέες στρατηγικές και να αλλάξουμε πορεία.

Τι μπορείτε να κάνετε: 3 αποτελεσματικές στρατηγικές:

Αυτές οι στρατηγικές συμβάλλουν θετικά στη διαχείριση του άγχους των παιδιών :

1.      Συναισθηματική υποστήριξη: Δείξτε ενσυναίσθηση και υποστήριξη στα παιδιά ώστε να νιώσουν ελεύθερα να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους (για παράδειγμα, πείτε ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνονται άγχος, και πως δεν είναι κάτι που πρέπει να κρύψουν, να αποφεύγουν ή κάτι για το οποίο πρέπει να ντρέπονται).

2.      Καλλιέργεια του θάρρους: Οτιδήποτε κάνετε ή λέτε που ενισχύει το θάρρος των παιδιών, ώστε να αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις που τα φοβίζουν και όχι να τις αποφεύγουν.

3.      Στρατηγική βήμα-βήμα: κάντε μαζί με το παιδί ένα πλάνο για την επίλυση κάθε προβλήματος ή την αντιμετώπιση του άγχους. Για παράδειγμα, σχεδιάστε βήμα-βήμα τρόπους αντιμετώπισης του άγχους πριν από μία παρουσίαση.

Είναι εφικτό οι γονείς να βοηθούν τα παιδιά, και μην αυξάνουν το άγχος τους. Όμως είναι δύσκολο να αλλάξετε την συμπεριφορά σας αν δεν ξέρετε ότι κάνετε κάτι που επιβαρύνει τα παιδιά σας. Το πρώτο βήμα σε αυτή τη διαδικασία είναι η σωστή ενημέρωση.

Αντιμετώπιση του άγχους της παιδικής ηλικίας

Το άγχος των παιδιών μπορεί να είναι εξουθενωτικό για τα ίδια και για τους γονείς, για αυτό η ψυχοθεραπεία, η υποστήριξη και η συμβουλευτική βοηθά τους γονείς, τόσο για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, όσο και για να μπορούν να υποστηρίξουν και να καθοδηγήσουν σωστά το παιδί τους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ηΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ και το EMDR σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να απαλλαγούν από το άγχος και τις τραυματικές τους εμπειρίες.[ /info_box]