Μέχρι στιγμής δεν έχει εντοπιστεί μία καθοριστική αιτία για την εμφάνιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD). Ωστόσο υπάρχουν πολλές θεωρίες γύρω από τις πιθανές αιτίες της ΙΨΔ, που περιγράφουν διάφορους παράγοντες ή συνδυασμό αυτών που συμβάλουν στην εμφάνιση της ΙΨΔ. Παρακάτω περιγράφονται αυτοί οι παράγοντες και οι σχετικές θεωρίες.
Βιολογικές αιτίες - παράγοντες
Με βάση τα στοιχεία από διάφορες εξετάσεις (όπως τις μαγνητικές εγκεφάλου) υπάρχουν ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή οφείλεται σε βιολογικές αιτίες, που μπορεί να αφορούν την ανισορροπία νευροδιαβιβαστών, δυσλειτουργικά νευρωνικά κυκλώματα ή γενετικές αιτίες.
1. Σεροτονίνη και άλλοι νευροδιαβιβαστές
Η σεροτονίνη είναι ένας βασικός νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου και από την κλινική πράξη γνωρίζουμε ότι τα αντικαταθλιπτικά που επηρεάζουν τη σεροτονίνη είναι τα φάρμακα εκλογής για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Αυτό μας δείχνει ότι με κάποιο τρόπο η σεροτονίνη εμπλέκεται στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ωστόσο δεν αρκεί για να πούμε το αντίστροφο, δηλαδή ότι η ΙΨΔ οφείλεται στην έλλειψη σεροτονίνης (ή άλλων νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου). Δεν είναι σαφές δηλαδή εάν οι διαταραχές της σεροτονίνης είναι η αιτία ή το αποτέλεσμα της πάθησης.
2. Εγκέφαλος, νευρωνικά κυκλώματα και παρορμήσεις
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει νευροβιολογική βάση, με τις απεικονιστικές μελέτες να δείχνουν ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά στους ανθρώπους με τη διαταραχή. Οι νευροεπιστήμονες εξακολουθούν να είναι αβέβαιοι για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο για να προκαλέσει ΙΨΔ, αλλά μια δημοφιλής θεωρία προτείνει ότι περιλαμβάνει εγκεφαλικά κυκλώματα που συνδέουν τον μετωπιαίο φλοιό με τα βασικά γάγγλια, και άλλες μελέτες έχουν δείξει διαφορές στον κογχομετωπιαίο φλοιό, και την κεφαλή του κερκοφόρου πυρήνα.
Έχει προταθεί ότι στην ΙΨΔ ο εγκέφαλός δυσκολεύεται να σταματήσει ή να αγνοήσει παρορμήσεις. Σύμφωνα με αυτή την νευροβιολογική υπόθεση, τα συμπτώματα της ΙΨΔ ξεκινούν με δραστηριότητα σε ένα τμήμα του μετωπιαίου φλοιού που ονομάζεται κογχομετωπιαίος φλοιός (OFC). Έρευνες, δείχνουν ότι οι περιοχές του OFC είναι ιδιαίτερα ενεργές όταν παρατηρούμε κάτι επικίνδυνο ή απειλητικό. Αφού αναγνωριστεί μια απειλή, ενεργοποιούνται νευρωνικά μονοπάτια που συνδέουν τον OFC με τα βασικά γάγγλια. Τα βασικά γάγγλια είναι περισσότερο γνωστά για τον ρόλο τους στην κίνηση, αλλά εμπλέκονται επίσης σε μια ποικιλία γνωσιακών και συναισθηματικών λειτουργιών. Ο OFC αλληλεπιδρά με τα βασικά γάγγλια για να ξεκινήσει μια συμπεριφορά για τον μετριασμό της απειλής (όπως το να πλύνει κανείς τα χέρια του). Όμως σε κάποιον με ΙΨΔ, η οδός από το OFC προς τα βασικά γάγγλια τείνει να είναι υπερβολικά δραστήρια που οδηγεί σε συνεχή επαγρύπνηση, και έτσι ο ασθενής δυσκολεύεται να μεταβεί σε διαφορετική συμπεριφορά. Επιπλέον, κάθε φορά που η απειλή μετριάζεται προσωρινά (με την εκτέλεση των ψυχαναγκασμών), το άτομο αισθάνεται μια παροδική αίσθηση ανακούφισης - η οποία ενισχύει την επανάληψη του ψυχαναγκασμού. Όλα αυτά οδηγούν στη δημιουργία μιας ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς (όπως για παράδειγμα, το πλύσιμο των χεριών πρέπει να επαναλαμβάνεται αρκετές φορές πριν ο ασθενής να ηρεμίσει).
Προς υποστήριξη αυτής της υπόθεσης, οι εμμονές και οι καταναγκασμοί που σχετίζονται με την ΙΨΔ σχετίζονται συχνά με τη σεξουαλικότητα, την επιθετικότητα και τη μόλυνση, τα οποία επίσης ελέγχονται από αυτά τα συγκεκριμένα κυκλώματα (συμπεριλαμβανομένου του κογχομετωπιαίου φλοιού, του φλοιού του προσαγωγίου και του κερκοφόρου πυρήνα των βασικών γαγγλίων). Η παραπάνω περιγραφή είναι κάπως απλοποιημένη, καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι άλλα μέρη του εγκεφάλου (όπως η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος και άλλες περιοχές) παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των συμπτωμάτων της ΙΨΔ.
3. Κληρονομικότητα και γονίδια
Οι μελέτες δείχνουν ότι η ΙΨΔ παρουσιάζειται σε οικογένειες και ότι τα γονίδια πιθανότατα παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής, δηλαδή αν ένας γονέας ή κάποιος συγγενής έχει OCD, τότε έχετε περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσετε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Σε μελέτες που έγιναν φάνηκε ότι τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι ικανά να κληρονομηθούν, με τους γενετικούς παράγοντες να συμβάλλουν σε ποσοστό 25-45%. Ωστόσο , δεν έχει αναγνωριστεί κανένα γονίδιο ως η αιτία της διαταραχής.
Ωστόσο, τα γονίδια φαίνεται να ευθύνονται μόνο εν μέρει για την πρόκληση της διαταραχής. Κανείς δεν ξέρει πραγματικά ποιοι άλλοι παράγοντες μπορεί να εμπλέκονται, όπως μια ασθένεια ή ακόμα και στρες της ζωής που μπορεί να οδηγήσουν στη δραστηριοποίηση των γονιδίων ή επιγενετικές αλλαγές που σχετίζονται με την εμφάνιση της ΙΨΔ. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε για πολλούς πάσχοντες δεν υπάρχει κάποιο κληρονομικό ιστορικό, είτε για ΙΨΔ είτε για άλλες διαταραχές άγχους.
Ορισμένοι ερευνητές δίνουν διαφορετική βαρύτητα στη σημασία των γονιδίων, αναλόγως με την ηλικία εμφάνισης της ΙΨΔ. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη ανασκόπηση μελετών σε διδύμους, έδειξε ότι τα γονίδια παίζουν μεγαλύτερο ρόλο όταν η ΙΨΔ ξεκινά στην παιδική ηλικία (45-65%) σε σύγκριση με την έναρξη στην ενήλικη ζωή (27-47%). Έτσι λοιπόν η ΙΨΔ που ξεκινά στην παιδική ηλικία μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικούς παράντες, από εκείνη που ξεκινά στους ενήλικες. Έτσι, παρόλο που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τη γενετική, είναι σαφές ότι δεν είναι όλη η ιστορία και οι μαθησιακοί ή οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να διαδραματίσουν πιο σημαντικό ρόλο.
4. Αυτοάνοσες αιτίες - Σύνδρομο PANDAS
Πρόκειται για ένα αμφιλεγόμενο επιστημονικά, νέο σύνδρομο που αφορά την εμφάνιση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής στα παιδιά. Υπάρχουν ορισμένες μελέτες που συνδέουν την αιφνίδια εμφάνιση ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών σε παιδιά, μετά από στρεπτοκοκκικές (PANDAS) ή άλλες λοιμώξεις (PANS).
Ψυχολογικές θεωρίες
Άλλες έρευνες έχουν αποκαλύψει ότι μπορεί να υπάρχει ένας αριθμός ψυχολογικών παραγόντων που θα μπορούσαν να παίξουν ρόλο στην εμφάνιση της ΙΨΔ, συμπεριλαμβανομένων των συμπεριφορικών, γνωστικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
1. Στρες
Το στρες και η συμπεριφορά των γονιών είναι ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που έχουν κατηγορηθεί για την πρόκληση ΙΨΔ, αλλά δεν υπάρχουν ακόμη ακράδαντα στοιχεία που να το δείχνουν αυτό. Ενώ φαίνεται πως το στρες δεν προκαλεί ΙΨΔ, είναι σαφές πως το μεγάλο στρες ή τα τραυματικά βιώματα της ζωής (και ιδίως της παιδικής ηλικίας), μπορεί να επισπεύσουν την έναρξη της ΙΨΔ ή να επιδεινώσουν τα συμπτώματα. Δηλαδή, δεν θεωρείται ότι προκαλούν ΙΨΔ, αλλά μάλλον την πυροδοτούν σε κάποιον που έχει ήδη προδιάθεση για τη διαταραχή.
2. Τραυματικές εμπειρίες
Οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και να καθιστούν τους ανθρώπους πιο ευάλωτους. Ορισμένες ψυχολογικές θεωρίες προτείνουν ότι το OCD οφείλεται σε τραυματικά βιώματα και μαθημένες συμπεριφορές. Για παράδειγμα:
Εάν είχατε μια οδυνηρή παιδική εμπειρία ή είχατε κάποιο ψυχικό τραύμα, κακοποίηση ή εκφοβισμό, ίσως μάθετε να χρησιμοποιείτε εμμονές και καταναγκασμούς για να αντιμετωπίσετε το άγχος.
Εάν οι γονείς σας είχαν παρόμοια άγχη και έδειχναν παρόμοιες ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, μπορεί να υιοθετήσατε ασυνείδητα αυτές τις OCD συμπεριφορές ως τεχνική αντιμετώπισης του άγχους. Οι ιδεοληπτικοί φόβοι και οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές μπορούν να μάθουν παρακολουθώντας μέλη της οικογένειας ή να μάθουν σταδιακά με την πάροδο του χρόνου.
Το συνεχές άγχος ή το άγχος ή το να είσαι μέρος ενός αγχωτικού γεγονότος όπως ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα ή η έναρξη μιας νέας δουλειάς, μπορεί να προκαλέσει ΙΨΔ ή να το επιδεινώσει.
Η τραυματική βλάβη στον εγκέφαλο σε εφήβους και παιδιά συνδέεται με αυξημένο ρίσκο έναρξης της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι το 30% των παιδιών ηλικίας 6-18 ετών έχουν κάποια συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής μετά από τραυματισμό στον εγκέφαλο μέσα σε 12 μήνες από το τραύμα. Γενικά, οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή OCD έχουν βιώσει ψυχοπιεστικές τραυματικές εμπειρίες πριν την έναρξη της ψυχικής πάθησης.
3. Ψυχαναλυτική ερμηνεία
Η ψυχανάλυση υποστηρίζει ότι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί είναι αποτέλεσμα ενδοψυχικών συγκρούσεων και ενορμήσεων που μπορεί προσπαθεί να καταστείλει κανείς. Αυτές οι ενδοψυχικές συγκρούσεις προκύπτουν όταν μια ασυνείδητη επιθυμία (συνήθως σεξουαλική ή επιθετική παρόρμηση) έρχεται σε αντίθεση με την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν αυτές οι συγκρούσεις είναι εξαιρετικά επώδυνες, ένα άτομο μπορεί να τις αντιμετωπίσει μόνο έμμεσα μεταφέροντας τη σύγκρουση σε κάτι πιο διαχειρίσιμο, όπως το πλύσιμο των χεριών, ο έλεγχος ή η τάξη στο χώρο και στα αντικείμενα.
4. Συμπεριφοριστική προσέγγιση
Η συμπεριφορική θεωρία υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μαθαίνουν να αποφεύγουν αντικείμενα και καταστάσεις ή ακολουθούν τελετουργικά για να μειώσουν το φόβο που νιώθουν. Αυτός ο φόβος και η αποφευκτική συμπεριφορά ή ο τελετουργικός κύκλος ίσως να ξεκινήσουν σε μια περίοδο έντονου στρες, όπως το ξεκίνημα σε μια νέα δουλειά ή μετά το τέλος μιας σημαντικής σχέσης. Αφού γίνει η σύνδεση μεταξύ του αντικειμένου και του φόβου, οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ξεκινούν να αποφεύγουν το αντικείμενο που τους προκαλεί φόβο, αντί να αντιμετωπίσουν το φόβο.
Για παράδειγμα, καταναγκασμοί όπως το πλύσιμο των χεριών μπορεί να είναι μια μαθημένη διαδικασία. Ως απάντηση στο αίσθημα μόλυνσης και "βρωμιάς", μπορεί να πλύνετε τα χέρια σας. Αυτό μειώνει το άγχος σας που αισθάνεστε καλά και με τη σειρά του ενισχύει τη συμπεριφορά του πλυσίματος των χεριών. Εξαιτίας αυτής της ενίσχυσης, κάθε φορά που βιώνετε κάποια εμμονή (όπως μόλυνση), εκτελείτε τον καταναγκασμό (όπως το πλύσιμο των χεριών τους) για να μειώσετε το άγχος σας.
5. Γνωσιακή προσέγγιση
Η συμπεριφορική θεωρία εξηγεί πως οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συνδέουν ένα αντικείμενο με ένα φόβο. Η γνωσιακή θεωρία, ωστόσο, επικεντρώνεται στο πως οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή παρερμηνεύουν τις σκέψεις τους.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ανεπιθύμητες ή επίμονες σκέψεις κάποιες στιγμές, αλλά για τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή , η σημασία αυτών των σκέψεων είναι υπερβολική. Οι γνωσιακές προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν δυσλειτουργικές πεποιθήσεις και ότι η παρερμηνεία των ιδεοληψιών είναι αυτή που οδηγεί στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα άτομα με ΙΨΔ συχνά έχουν διογκωμένο αίσθημα ευθύνης και παρερμηνεύουν τις ιδεοληψίες, είτε ως σημαντικές είτε ως απαράδεκτες για την προσωπικότητά τους. Η παρερμηνεία των ιδεοληψιών οδηγεί στην ανάπτυξη των εμμονών, επειδή οι σκέψεις είναι τόσο οδυνηρές, που το άτομο επιδίδεται σε ψυχαναγκαστική συμπεριφορά για να προσπαθήσει να αντισταθεί, να μπλοκάρει ή να εξουδετερώσει τις εμμονικές αυτές σκέψεις.
Ωστόσο, στη γνωστική θεωρία, η διαφορά μεταξύ των "φυσιολογικών" ιδεοληψιών και των εμμονικών ιδεοληψιών δεν έγκειται στην εμφάνιση ή ακόμη και στην (μη) ελεγχόμενη των ίδιων των εισβολών, αλλά μάλλον στην ερμηνεία που κάνουν τα άτομα με ΙΨΔ σχετικά με την εμφάνιση και/ή το περιεχόμενο των ιδεοληψιών.
Για παράδειγμα, ένα άτομο που φροντίζει ένα βρέφος και νιώθει έντονη πίεση ίσως να σκέφτεται ότι ίσως να βλάψει το μωρό είτε σκόπιμα είτε κατά λάθος. Οι περισσότεροι άνθρωποι παραβλέπουν ή αγνοούν αυτή τη σκέψη, αλλά οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μεγαλοποιούν τη σκέψη και αποκρίνονται σε αυτή σαν να υπάρχει πραγματική απειλή. Οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αντιλαμβάνονται αυτές τις σκέψεις ως τρομακτικές και αληθινές, και προσπαθούν να τις αποφύγουν με τελετουργικές συμπεριφορές.
6. Προσωπικότητα
Ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν ότι άτομα με ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας μπορεί να είναι πιο πιθανό να έχουν ΙΨΔ. Για παράδειγμα, εάν είστε ένα τακτοποιημένο, σχολαστικό, μεθοδικό άτομο με υψηλές προσδοκίες και απαιτήσεις, μπορεί να έχετε περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξετε ΙΨΔ.
Παράγοντες κινδύνου
Παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ή πρόκλησης ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής περιλαμβάνουν:
Οικογενειακό ιστορικό. Το να έχετε γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειας με τη διαταραχή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΙΨΔ.
Στρεσογόνα γεγονότα της ζωής. Εάν έχετε βιώσει τραυματικά ή αγχωτικά γεγονότα, ο κίνδυνος σας μπορεί να αυξηθεί. Αυτή η αντίδραση μπορεί, για κάποιο λόγο, να πυροδοτήσει τις ενοχλητικές σκέψεις, τα τελετουργικά και τη συναισθηματική δυσφορία που χαρακτηρίζουν την ΙΨΔ.
Άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας. Η ΙΨΔ μπορεί να σχετίζεται με άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών ή διαταραχές τικ.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή - φάρμακα
Τα καλύτερα φάρμακα για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι η σερτραλίνη (Zoloft), παροξετίνη (Seroxat), Dymyrox (φλουβοξαμίνη) και η κλομιπραμίνη (Anafranil), τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των αντικαταθλιπτικών. Επικουρικά χρησιμοποιούνται αγχολυτικά, όπως το XANAX.
Διαφοροδιάγνωση
Παρακάτω είναι μια λίστα διαταραχών που ομαδοποιούνται με την ΙΨΔ σε ένα «κεφάλαιο» στο DSM-5. Αυτές οι διαταραχές μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, αλλά πρόκειται για διαφορετικά κλινικά σύνδρομα. Όλες αυτές αναφέρονται ως ιδεοψυχαναγκαστικές σχετιζόμενες διαταραχές ή διαταραχές που σχετίζονται με την OC (ονομάζονται επίσης μερικές φορές διαταραχές φάσματος OC):
Παραδείγματα πραγματικής ψυχοθεραπείας ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, που εμπλέκουν ψυχολογικούς παράγοντες που αφορούν κυρίως εμπειρίες της παιδικής ηλικίας και την προσωπικότητα.
