Δράση αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών φαρμάκων / Χρόνος δράσης

Αντικαταθλιπτικά και Αντιψυχωσικά Φάρμακα - Χρόνος δράσης

Η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια είναι δύο από τις συχνές ψυχικές νόσους που οι ψυχίατροι καλούνται να θεραπεύσουν με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή: τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωσικά φάρμακα αντίστοιχα. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τόσο τα αντικαταθλιπτικά όσο και τα αντιψυχωσικά φάρμακα δεν δρουν αμέσως. Όταν γνωρίζουμε πως λειτουργούν τα φάρμακα και πόσο χρόνο χρειάζονται για να δράσουν, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη θεραπεία και να δεσμευτούμε στο πλάνο της φαρμακευτικής αγωγής σύμφωνα με τις οδηγίες του ψυχιάτρου, ώστε να είναι αποτελεσματική.

Εγκέφαλος, νευροδιαβιβαστές και φάρμακα

Το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), που αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό, ελέγχει τις σκέψεις, τα συναισθήματά μας και τις συμπεριφορές μας. Αυτές οι λειτουργίες ελέγχονται από χημικά μόρια που αποκαλούνται νευροδιαβιβαστές, και τα οποία βοηθούν τα νευρικά κύτταρα (νευρώνες) να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί νευροδιαβιβαστές, οι οποίοι που δρουν σε τμήματα των νευρικών κυττάρων που ονομάζονται "υποδοχείς". Αυτή η αλληλεπίδραση επηρεάζει τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων (νευρώνες), και κατ' επέκταση την σκέψη, τη μνήμη, τα συναισθήματα, την εκούσια κίνηση των μυών, την όρεξη, τη θερμορύθμιση και πολλά ακόμη.

Τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωσικά φάρμακα επηρεάζουν με διαφορετικούς μηχανισμούς τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου, και κατ'επέκταση μπορούν να θεραπεύσουν την κατάθλιψη και την ψύχωση.

Τι είναι η κατάθλιψη;

Αν και η ακριβής αιτία της κατάθλιψης δεν είναι γνωστή, φαίνεται ότι βιολογικοί, γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο. Η κατάθλιψη συχνά συνδέεται με ποικίλες καταστάσεις περιλαμβανομένης της συναισθηματικής αναστάτωσης (ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως ένα διαζύγιο, ένας θάνατος στην οικογένεια, ένας χωρισμός, τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα), μιας σωματικής ασθένειας (π.χ. εγκεφαλικό, καρδιακή προσβολή, καρκίνος, αυτοάνοσα νοσήματα), ορμονικές διαταραχές (π.χ. υποθυρεοειδισμός, εμμηνόπαυση) και προβλήματα χρήσης ουσιών (π.χ. αλκοόλ, κάνναβη και άλλες ουσίες). Η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει και με άλλα ψυχικά νοσήματα, όπως η σχιζοφρένεια και οι διαταραχές άγχους.

Οποιαδήποτε και αν είναι η αιτία, πιστεύεται ότι υπάρχει μια υποκείμενη βιολογική βάση στην κατάθλιψη, συγκεκριμένα η μείωση στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη, η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο, αν και υπάρχουν πολλοί τύποι αντικαταθλιπτικών που ανήκουν σε συγκεκριμένες κατηγορίες, που η καθεμία λειτουργεί λίγο διαφορετικά. Όμως, όλα τα αντικαταθλιπτικά αυξάνουν τη συγκέντρωση των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο.

Τα νεότερα αντικαταθλιπτικά δρουν με παρόμοιο τρόπο για τη θεραπεία της κατάθλιψης, αλλά έχουν το πλεονέκτημα των ελάχιστων παρενεργειών. Η πιο γνωστή κατηγορία αντικαταθλιπτικών είναι τα SSRIs (οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης), που περιλαμβάνει γνωστά φάρμακα όπως:

• την φλουοξετίνη (Ladose)
• την παροξετίνη (Seroxat)
• την φλουβοξαμίνη (Dumyrox)
• τη σερτραλίνη (Zoloft)
• την σιταλοπράμη (Seropram)
• την εσιταλοπράμη (Cipralex, Entact, Enlift)

Η κύρια δράση των SSRIs είναι να αυξάνουν τη συγκέντρωση της σεροτονίνης μεταξύ των νευρώνων. Αν ένα αντικαταθλιπτικό αυξάνει τη συγκέντρωση της σεροτονίνης, οι παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, αλλαγές στην όρεξη και σεξουαλική δυσλειτουργία.

Το αντικαταθλιπτικό βενλαφαξίνη (Efexor) είναι επιλεκτικός αναστολέας της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης (SNRIs), το οποίο αυξάνει τη συγκέντρωση της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης. Σε υψηλές δόσεις η βενλαφαξίνη επίσης αυξάνει τη συγκέντρωση της ντοπαμίνης.

Η βουπροπιόνη (Wellbutrin) είναι ένα αντικαταθλιπτικό που δεν αυξάνει τη συγκέντρωση της σεροτονίνης, αλλά αυξάνει τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης.

Το αντικαταθλιπτικό μιρταζαπίνη (Remeron) ενισχύει τη νευρομεταβίβαση αυξάνοντας τη συγκέντρωση της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης. Σε αντίθεση με τους SSRIs, η μιρταζαπίνη μπλοκάρει συγκεκριμένους υποδοχείς της σεροτονίνης, μειώνοντας τις πιθανές παρενέργειες όπως η σεξουαλική δυσλειτουργία και η ναυτία.

Μία από τις παλιότερες κατηγορίες αντικαταθλιπτικών, είναι τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs), που αυξάνουν τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης και της σεροτονίνης. Ωστόσο, μερικά τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά αυξάνουν τη συγκέντρωση της σεροτονίνης περισσότερο από την συγκέντρωση της νορεπινεφρίνης (π.χ. η κλομιπραμίνη), και άλλα αυξάνουν τη νορεπινεφρίνη περισσότερο από την σεροτονίνη (π.χ η νορτριπτυλίνη και η δεσιπραμίνη).

Οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs) αποτελούν μια άλλη (παλαιότερη) κατηγορία αντικαταθλιπτικών. Περιλαμβάνουν φάρμακα όπως η φενελζίνη, η ισοκαρβοξαζίδη και η μοκλοβεμίδη. Οι MAOIs λειτουργούν παρεμποδίζοντας τη διάσπαση των νευροδιαβιβαστών της μονοαμίνης, οι οποίοι βοηθούν στη διατήρηση της συγκέντρωσης των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο και στη βελτίωση της διάθεσης. Οι παρενέργειες που συχνά συνδέονται με τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και τους αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης  περιλαμβάνουν υπνηλία, αύξηση βάρους, ξηροστομία, δυσκοιλιότητα, θολή όραση, ζαλάδα και σεξουαλική δυσλειτουργία. Εξαιτίας αυτών των παρενεργειών, οι ψυχίατροι συνήθως χορηγούν αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς.

Αυτά τα παλαιότερα φάρμακα παραμένουν διαθέσιμα, γιατί σε μερικούς ανθρώπους τα νέα αντικαταθλιπτικά φάρμακα δεν λειτουργούν τόσο αποτελεσματικά όσο αυτά της παλιότερης γενιάς.

Σε πόσο καιρό δρουν τα αντικαταθλιπτικά - χρόνος δράσης

Τα αντικαταθλιπτικά είναι πολύ αποτελεσματικά, και είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι χρειάζεται χρόνος για να δράσουν ευεργετικά. Τα αντικαταθλιπτικά δεν δρουν άμεσα. Μερικοί άνθρωποι με κατάθλιψη ίσως να παρατηρούν βελτίωση μετά από δύο εβδομάδες. Αλλά, οι περισσότεροι βλέπουν τα αποτελέσματα τουλάχιστον μετά από 4-8 εβδομάδες θεραπείας. Σε αρκετές ασθενείς, οι παρενέργειες των αντικαταθλιπτικών μπορεί να εμφανιστούν πριν από τα οφέλη, αλλά είναι ήπιες και παρέρχονται μετά από λίγες ημέρες ή εβδομάδες. Η συζήτηση των παρενεργειών με το ψυχίατρό σας θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τι συμβαίνει και πως μπορείτε να το διαχειριστείτε. Τα αντικαταθλιπτικά συνήθως χορηγούνται το πρωϊ.

Να θυμάστε ότι τα αντικαταθλιπτικά χορηγούνται για τη θεραπεία και την αντιμετώπιση και άλλων νοσημάτων. Τα SSRIs για παράδειγμα συχνά χορηγούνται για τη θεραπεία των διαταραχών άγχους και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής που μοιράζονται μια κοινή υποκείμενη αιτία, τη σεροτονίνη. Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά έχουν δράση τοπικού αναισθητικού και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία του χρόνιου πόνου (πχ ινομυαλγία) εξαιτίας της βλάβης των νεύρων.

Τι είναι η σχιζοφρένεια;

Η σχιζοφρένεια είναι μια χρόνια ψυχωσική διαταραχή με την έναρξη να εμφανίζεται τυπικά στο τέλος της εφηβείας ή στην πρώιμη ενηλικίωση. Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας μπορούν να διαχωριστούν σε "θετικά" και "αρνητικά". Τα θετικά συμπτώματα μπορούν να περιγραφούν ως στρέβλωση των φυσιολογικών λειτουργιών, όπως οι παραληρητικές ιδέες (παρανοϊκές ιδέες), ψευδαισθήσεις, οι παραισθήσεις και οι διαταραχές άγχους. Τα αρνητικά συμπτώματα μπορούν να περιγραφούν ως η μείωση ή η έλλειψη λειτουργιών, που μπορεί να περιλαμβάνουν βραδυψυχισμό / ψυχοκινητική καθυστέρηση (αργή σκέψη, ομιλία, κινήσεις), απώλεια έκφρασης των συναισθημάτων, ελλειμματική προσοχή, έλλειψη κινήτρων και έλλειψη κοινωνικού ενδιαφέροντος.

Η σχιζοφρένεια σχετίζεται με αύξηση της δραστηριότητας της ντοπαμίνης σε περιοχές του κεντρικού νευρικού συστήματος που ονομάζονται μεσομεταιχμιακό σύστημα. Το μεσομεταιχμιακό σύστημα είναι ένα από τα τέσσερα κύρια ντοπαμινεργικά μονοπάτια του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα συναισθήματα της  ευχαρίστησης, με τους εθισμούς και την ψύχωση.

Αντιψυχωσικά φάρμακα

Τα αντιψυχωσικά φάρμακα λειτουργούν μπλοκάροντας ειδικούς υποδοχείς της ντοπαμίνης, που ονομάζονται υποδοχείς D2. Τα παλιότερα αντιψυχωσικά 1ης γενιάς, γνωστά ως τυπικά αντιψυχωσικά, μπλοκάρουν τους D2 υποδοχείς και βελτιώνουν τα θετικά συμπτώματα. Δυστυχώς όμως, αυτά τα αντιψυχωσικά επίσης μπλοκάρουν έντονα τους D2 υποδοχείς σε περιοχές εκτός του μεσομεταιχμιακού συστήματος. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των "αρνητικών" συμπτωμάτων που συνδέονται με την ασθένεια. Τα τυπικά (πρώτης γενεάς) αντιψυχωσικά περιλαμβάνουν την χλωροπρομαζίνη, την αλοπεριδόλη (Aloperidin), την τριφθοροπεραζίνη, την περφαιναζίνη και την φλουφαιναζίνη.

Η επόμενη 2η γενιά των νεότερων αντιψυχωσικών, συχνά αναφέρονται ως άτυπα αντιψυχωσικά, μπλοκάρουν τους D2 υποδοχείς και τους ειδικούς υποδοχείς της σεροτονίνης 5HT2A. Πιστεύεται ότι η συνδυαστική δράση στους υποδοχείς D2 και 5HT2A αντιμετωπίζει τα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας.

Υπάρχει και η 3η γενιά αντιψυχωσικών φαρμάκων, όπως η αριπιπραζόλη (Abilify, Arpilif), η καριπραζίνη, η βρεξπιπραζόλη και η λουματεπερόνη. Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η δράση τους ως μερικός αγωνιστής των D2 υποδοχέων της ντοπαμίνης. Σήμερα βεβαίως δοκιμάζονται και νέα φάρμακα για τη σχιζοφρένεια, που όμως είναι σε επίπεδο κλινικών δοκιμών ακόμα.

Τα νεότερα (άτυπα) αντιψυχωσικά φάρμακα που είναι διαθέσιμα περιλαμβάνουν:

• τη ρισπεριδόνη (Risperdal, Risperdal consta, Rispelen, Rubrum)
• την ολανζαπίνη (Zyprexa, Zypadhera, Zoxil, Bloonis, Villamos, Olanzapine)
• την κουετιαπίνη (Seroquel, Quepin, Quetiapine)
• την αριπιπραζόλη (Abilify, Abilify maintena, Aripiprazole, Zykalor)
• την παλιπεριδόνη (Invega, Xeplion)
• την αζεναπίνη (Sycrest)
• και την ζιπρασιδόνη (Geodon)
• την κλοζαπίνη (Leponex): τo Leponex θεωρείται μακράν το καλύτερο αντιψυχωσικό φάρμακο, ωστόσο επειδή έχει τη σοβαρή παρενέργεια της ακοκκιοκυτταραιμίας, η έναρξη της αγωγής γίνεται μόνο σε νοσοκομειακό περιβάλλον και με παράλληλες αιματολογικές εξετάσεις, και μόνο αν ο ασθενής με σχιζοφρένεια δεν έχει ανταποκριθεί σε άλλα αντιψυχωσικά φάρμακα (τυπικά και άτυπα αντιψυχωσικά).

Αντιψυχωσικά - παρενέργειες

Όπως όλα τα φάρμακα, έτσι και τα αντιψυχωσικά έχουν παρενέργειες. Οι παρενέργειες από το μπλοκάρισμα των υποδοχέων D2 μπορεί να περιλαμβάνουν τρόμο, εσωτερική ανησυχία, μυϊκούς σπασμούς, σεξουαλική δυσλειτουργία, εξωπυραμιδικά συμπτώματα και όψιμη δυσκινησία, μια διαταραχή που προκαλεί επαναλαμβανόμενες, ακούσιες, περιττές κινήσεις (κινήσεις που θυμίζουν τικ). Αυτές οι παρενέργειες συνδέονται κυρίως με τα παλιότερα αντιψυχωσικά (1ης γενιάς, "τυπικά" αντιψυχωσικά), τα οποία όμως μπορεί να λειτουργούν καλύτερα σε κάποιους ανθρώπους, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι τα νεότερα 2ης γενιάς ("άτυπα") αντιψυχωσικά δεν έχουν παρενέργειες. Οι παρενέργειες των άτυπων αντιψυχωσικών περιλαμβάνουν το μεταβολικό σύνδρομο, δηλαδή την αύξηση του σωματικού βάρους, το διαβήτη και τις διαταραχές των λιπιδίων (τριγλυκερίδα, χοληστερίνη). Αυτές οι παρενέργειες σχετίζονται συχνά με την την κλοζαπίνη και την ολανζαπίνη.

Αντιψυχωσικά - λοιπές ενδείξεις

Τα αντιψυχωσικά φάρμακα επίσης χορηγούνται για τη θεραπεία άλλων νοσημάτων εκτός της σχιζοφρένειας, όπως το σύνδρομο Τουρέτ, η κατάχρηση ουσιών (π.χ. κοκαΐνη και μεθαμφεταμίνη), το τραύλισμα, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το οργανικό ψυχοσύνδρομο, την ψυχωσική κατάθλιψη, τη σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, τη διπολική διαταραχή και τις διαταραχές προσωπικότητας.

Αντιψυχωσικά - χρόνος δράσης

Είναι σημαντικό να θυμάστε, ότι όπως για τα αντικαταθλιπτικά, έτσι και για τα αντιψυχωσικά φάρμακα χρειάζεται χρόνος για να ασκήσουν τη δράση τους. Συνήθως χρειάζεται ο χρόνος λίγων ημερών για να ασκήσουν την κατευναστική δράση τους, αλλά χρειάζονται περισσότερο χρόνο, για παράδειγμα 2-6 εβδομάδες μέχρι να δείτε την ολοκληρωμένη αντιψυχωσική δράση επί των παραληρητικών ιδεών (ενώ οι παρενέργειες μπορεί να παρατηρηθούν άμεσα, πριν τη βελτίωση των ψυχωσικών συμπτωμάτων). Όποιος ασθενής βιώνει ενοχλητικές παρενέργειες πρέπει τις συζητήσει με το γιατρό του, πιθανώς να χρειαστεί επιλογή ενός άλλου αντιψυχωσικού φαρμάκου.