Απώλεια (θάνατος) και τραύμα

Απώλεια (θάνατος) και τραύμα

Ο θάνατος, η απώλεια και το πένθος είναι φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Αλλά όταν ο θάνατος εμφανιστεί ξανά , όπως ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα,  μια τραυματική εμπειρία, τότε το πένθος είναι έντονο.

Το τραυματικό πένθος είναι σαν μια ελεύθερη πτώση στο χάος της απελπισίας. Όταν κάποιος χάνει ξαφνικά και απροσδόκητα την καθημερινότητά του, αυτό μπορεί να οδηγεί σε επώδυνα συναισθήματα. Το σοκ σε κάποιες περιπτώσεις είναι αναπόφευκτο.

Κάποιες φορές, οι άνθρωποι μένουν κολλημένοι στο πένθος και δεν βρίσκουν τρόπους να ξεφύγουν από αυτό. Και ειδικά σε περιπτώσεις, στις οποίες οι γονείς χάνουν τα παιδιά τους, τότε η απελπισία κυριαρχεί.

Το πένθος είναι μια πρόκληση για πολλούς ανθρώπους, που δεν μπορούν να αναγνωρίσουν πότε τα συναισθήματά τους είναι φυσιολογικά ή αν βιώνουν κάποιο τραύμα. Είναι πολύ σημαντικό κάποιος να κατανοήσει την διαφορά ανάμεσα στα συμπτώματα του πένθους και του τραύματος.

Η διαφορά ανάμεσα στα συμπτώματα του πένθους και του τραύματος

Το πένθος είναι ένα πολύπλοκο μίγμα επώδυνων συναισθημάτων, και μπορεί να περιλαμβάνει συναισθήματα όπως το μούδιασμα, η λύπη, ο θυμός, η νευρικότητα, η ανησυχία. Είναι φυσιολογικό, μια ανθρώπινη αντίδραση στην απώλεια. Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος για να πενθήσει κάποιος.

Το τραύμα είναι μια συναισθηματική αντίδραση σε ένα τραυματικό γεγονός. Μερικές φορές, το πένθος μπορεί να οδηγεί σε τραύμα για παράδειγμα, αν ο θάνατος είναι ξαφνικός, αποτέλεσμα ενός βίαιου εγκλήματος, μιας φυσικής καταστροφής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ένα άτομο έχει να επεξεργαστεί όχι μονάχα το θάνατο , αλλά και τις συνθήκες γύρω από το θάνατο. Πολλές φορές ένα τραύμα οδηγεί στην διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Η αντίδραση στο τραύμα είναι μια προσπάθεια του σώματος να προστατευτεί από έναν επικείμενο κίνδυνο. Δημιουργεί μια κατάσταση υπερδιέγερσης, σοκ. Το μετατραυματικό στρες μπορεί να εκδηλώνεται ως επιθετικότητα και θυμός, άγχος και υπερδιέγερση, και συναισθήματα αποσύνδεσης ή μουδιάσματος. Το τραύμα μπορεί επίσης να προκαλεί και σωματικά συμπτώματα όπως οι πονοκέφαλοι, η ναυτία, τα προβλήματα του γαστρεντερικού, οι διαταραχές στον ύπνο, η δυσκολία στην αναπνοή και οι κρίσεις πανικού.

Καθώς ο εγκέφαλος συνεχίζει να ζει ξανά το τραύμα, μπορεί να προκαλεί αναδρομές και εφιάλτες. Όλα αυτά τα ενοχλητικά συμπτώματα μπορεί να οδηγούν στην συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική εξουθένωση και αν παραμείνουν χωρίς θεραπεία, μπορεί να έχουν μακροχρόνιες επιδράσεις στην υγεία, στις σχέσεις και στην καθημερινότητα.

Αναγνώριση του τραυματικού πένθους

Δεν προκαλεί κάθε ξαφνικό γεγονός ή απώλεια τραυματικό πένθος. Μερικοί άνθρωποι βιώνουν πιο ομαλά το πένθος. Αλλά άλλοι μπορεί να εμφανίζουν ψυχικά τραύματα και έντονο πένθος. Μπορεί να αποφεύγουν να μιλούν για τον άνθρωπο που χάθηκε.

Επειδή το τραύμα μπορεί να ενσωματώνεται στο πένθος, μπορεί να είναι δύσκολο κάποιος να διαχωρίσει την διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), το πένθος και το τραυματικό πένθος. Το μετατραυματικό στρες αφορά το φόβο, και το πένθος την απώλεια. Το τραυματικό πένθος περιλαμβάνει και τα δύο, μαζί με την αίσθηση αδυναμίας. Ένα άτομο που βιώνει τραυματικό πένθος γίνεται θύμα, θύμα ενός τραύματος μαζί με την απώλεια. Συνήθως, οι άνθρωποι που βιώνουν τραυματικό πένθος έχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, διάφορους πόνους στο σώμα, προβλήματα αϋπνίας και είναι ανήσυχοι.

Οι άνθρωποι που βιώνουν τραυματικό πένθος μπορεί να έχουν ανήσυχες σκέψεις ή όνειρα, εγρήγορση, ανηδονία, συναισθηματικό μούδιασμα. Κάποια από αυτά τα συμπτώματα μπορεί να συγχέονται με άλλα θέματα ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, ένα άτομο που βιώνει τραυματικό πένθος μπορεί να χάσει την όρεξή του και να μην μπορεί να κοιμηθεί (σημάδια που εμφανίζονται και στην κατάθλιψη) ή να μην μπορεί να συγκεντρωθεί (ένα σημάδι που μοιάζει με την διαταραχή ελλειμματικής προσοχής).

Τα συμπτώματα του τραυματικού πένθους περιλαμβάνουν:

• Συνεχή ενασχόληση με την αποθανόντα
• Ανήσυχες αναμνήσεις
• Αίσθηση ότι η ζωή είναι άδεια
• Λαχτάρα για το νεκρό
• Έλξη για μέρη και πράγματα που συνδέονται με τον νεκρό
• Δυσπιστία για το θάνατο
• Το άτομο νιώθει ότι είναι άδικο να ζει αφού έχει πεθάνει το αγαπημένο του πρόσωπο
• Κακία προς τους άλλους
• Μοναξιά

Συνήθως, στην ψυχοθεραπεία, ο ψυχοθεραπευτής κάνει ερωτήσεις για να κατανοήσει τα συναισθήματα του θεραπευόμενου, όπως, "Έχετε νιώσει ποτέ την αίσθηση της απώλειας ή του φόβου στο παρελθόν;" Οι ερωτήσεις βοηθούν τον ψυχοθεραπευτή να ανακαλύψει υποκείμενα θέματα που μπορεί να επηρεάζουν την ικανότητα του ατόμου να πενθήσει με υγιή τρόπο.

Το πένθος στην εποχή της πανδημίας

Η πανδημία του COVID-19 άλλαξε τα δεδομένα για το πένθος. Οι άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους, τις σχέσεις τους, τα σπίτια τους, τους αγαπημένους τους. Βίωναν συνεχώς απώλειες.

Η πανδημία προκάλεσε νέα τραύματα επειδή περιόρισε τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι θρηνούσαν. Η πανδημία δεν επέτρεπε στους ανθρώπους να πενθούν με τον τρόπο που ήξεραν, και αυτό έκανε την εμπειρία πιο τραυματική.

Φυσικά, μια ανθρώπινη απώλεια στην πανδημία έκανε πιο πολύπλοκη την διαδικασία του πένθους. Καθώς οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αποχαιρετήσουν τους αγαπημένους τους. Αυτές οι εμπειρίες είναι βασανιστικές για κάποιον που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την απώλεια.

Το πένθος είναι προσωπικό

Ο κάθε άνθρωπος πενθεί διαφορετικά, έτσι η αναγνώριση του τραυματικού πένθους δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Δεν υπάρχουν ποτέ δύο περιπτώσεις πένθους που να είναι ίδιες. Παράγοντες όπως η σταθερότητα στη ζωή, η προσκόλληση και η ψυχική υγεία επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι διαχειρίζονται το τραύμα και την απώλεια.

Επίσης, οι πολιτισμικοί παράγοντες (εθνικότητα, θρησκεία) επηρεάζουν το πένθος. Σε κάποιες κουλτούρες για παράδειγμα, το κλάμα θεωρείται αδυναμία, ενώ σε άλλες είναι ένδειξη λύπης.

Όταν προκύπτει μια ανθρωποκτονία τότε τα πράγματα γίνονται πιο πολύπλοκα. Μερικές φορές οι άνθρωποι υποθέτουν ότι ο καλύτερος τρόπος για να επεξεργαστούν το πένθος είναι να ζητήσουν την νομική δικαίωση.

Η ψυχοεκπαίδευση και οι ψυχοθεραπευτικές τεχνικές παίζουν κύριο ρόλο στην επούλωση. Πολλές φορές ο ψυχοθεραπευτής ζητά από τους θεραπευόμενους να φτιάξουν μια λίστα με τραγούδια που εκφράζουν την τρέχουσα διάθεσή τους και τα συναισθήματά τους, όταν είναι δύσκολο να εκφράσουν λεκτικά όσα νιώθουν. Στις συνεδρίες, οι θεραπευόμενοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα τραγούδια για να εξηγήσουν τα συναισθήματα του πένθους. Αυτό βοηθά στη ρύθμιση του μεταιχμιακού συστήματος, το οποίο είναι το τμήμα του εγκεφάλου που εμπλέκεται στις συμπεριφορές και στις συναισθηματικές αντιδράσεις.

Λέξεις που δεν τις έχει πει κανείς

Οι άνθρωποι μπορεί να ξεκινούν ψυχοθεραπεία αμέσως μετά από μια ξαφνική απώλεια, ή μπορεί να περιμένουν εβδομάδες ή και μήνες πριν ζητήσουν βοήθεια. Αν κάποιος ξεκινήσει γρήγορα ψυχοθεραπεία τότε τις δύο με τρεις πρώτες εβδομάδες ο ψυχοθεραπευτής ακούει τον θεραπευόμενο να μιλά για την απώλεια. Φυσικά, ο ψυχοθεραπευτής δίνει συμβουλές για την αυτοφροντίδα, αλλά δεν προτείνει πράγματα για την επούλωση επειδή είναι πολύ νωρίς.

Είναι πολύ σημαντικό ο ψυχοθεραπευτής να σέβεται την σιωπή του θεραπευόμενου, να αφουγκράζεται την αγωνία του. Δεν είναι σωστό να σπάει τη σιωπή. Μερικές φορές αυτό είναι που έχει ανάγκη ο θεραπευόμενος. Να είναι μαζί με κάποιον που τον νοιάζεται.

Τα δάκρυα είναι καθαρτικά για κάθε άνθρωπο.

Με αυτό τον τρόπο ο θεραπευόμενος έχει το χώρο να πει όσα δεν έχουν ειπωθεί μέχρι τώρα, τι θα ήθελαν να έχουν πει στον αγαπημένο τους τι πιστεύουν ότι θα τους έλεγε ο αγαπημένος τους. Υπάρχει μια μαγική διαδικασία που συμβαίνει όταν κάποιος λέει με λέξεις δυνατά όσα νιώθει. Με αυτό τον τρόπο ο εγκέφαλος συμφιλιώνεται με το πένθος.

Όταν κάποιος βάζει λόγια στα συναισθήματά του τότε μπορεί να ξεκινήσει το ταξίδι της επούλωσης.

Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια;

Είναι φυσιολογικό να νιώθετε ένα εύρος συναισθημάτων στη διάρκεια του πένθους. Όσο περνάει ο καιρός και επεξεργάζεστε τις σκέψεις και τα συναισθήματα για την απώλεια και έχετε δίπλα σας ανθρώπους που σας στηρίζουν, η ψυχοθεραπεία δεν είναι αναγκαία. Ωστόσο, αν έχετε κάποια σωματικά ή ψυχολογικά συμπτώματα που σας ανησυχούν και παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά σας, τότε ίσως να πρέπει να ζητήσετε την βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή. Αν καταφεύγετε στο αλκοόλ και σε ουσίες για να διαχειριστείτε το πένθος σας τότε αυτό είναι ένα ακόμη σημάδι ότι χρειάζεστε βοήθεια. Βέβαια, κάποιος μπορεί να μην παρατηρεί τα σημάδια ενός τραύματος στον εαυτό του, αλλά να τα παρατηρούν οι κοντινοί του άνθρωποι.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για την θεραπεία των ψυχικών τραυμάτων και του μετατραυματικού στρες. Οι πιο αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές για τα τραύματα είναι το EMDR και η γνωσιακή ψυχοθεραπεία.

Η φαρμακευτική αγωγή δεν αποτελεί θεραπεία πρώτης γραμμής για το μετατραυματικό στρες αλλά μερικές φορές μπορεί να συνδυαστεί με την ψυχοθεραπεία.

Επεξεργασία των τραυμάτων 

Ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής, όπως το τραυματικό πένθος, και να επουλώσουν τα τραύματά τους με τη βοήθεια του EMDR.

Αν υπήρχαν συγκρούσεις και διαφωνίες με ένα άτομο που πέθανε, τότε ο θεραπευόμενος είναι ανάγκη να επεξεργαστεί τα συναισθήματα ενοχών ή ντροπής που συνοδεύουν την απώλεια.

Μια τραυματική απώλεια μπορεί επίσης να ενεργοποιήσει ένα τραύμα του παρελθόντος, το οποίο μπορεί να είναι ο υποκείμενος λόγος για τον οποίο η απόκριση στο πένθος είναι πολύπλοκη. Για παράδειγμα, μπορεί ένας άνδρας να έχει χάσει τη μητέρα του. Αν και η σχέση τους μπορεί να ήταν δυνατή πριν το θάνατο, ίσως η μητέρα μπορεί να ήταν κακοποιητική όταν ο άνδρας ήταν ακόμη παιδί. Έτσι, ο θάνατός της ενεργοποίησε ένα τραύμα της παιδικής ηλικίας, με αποτέλεσμα ο θεραπευόμενος να νιώθει πένθος για την απώλειά της αλλά επίσης και θυμό για την κακοποίηση και ενοχές επειδή νιώθει ανακούφιση που δεν θα την φροντίζει πλέον. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο κάποιος να αποδεχτεί όλα αυτά τα συναισθήματα επειδή ντρέπεται. Αυτό όμως, παρεμποδίζει τη δυνατότητα να πενθήσει με υγιή τρόπο.

Ανεπίλυτα τραύμα 

Η θεραπεία έκθεσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ανεπίλυτα τραύματα. Για παράδειγμα μπορεί μια γυναίκα να φοβάται τον ήχο από τις σειρήνες, αφού έχει δει το σύντροφό του να πεθαίνει μετά από ένα ατύχημα. Αυτό που συνέβη ήταν ότι κοιμόταν, όταν ο άνδρας βγήκε έξω για να καπνίσει, και τελικά τον πυροβόλησαν κάποιοι διαρρήκτες. Όταν η γυναίκα ξύπνησε και συνειδητοποίησε τι είχε συμβεί, ο σύντροφός της είχε πέσει στο πάτωμα και πέθαινε. Κάλεσε ασθενοφόρο και περίμενε.

Δεν ήταν μόνο το τραύμα της απώλειας έντονο. Ήταν το τραύμα που η γυναίκα προκαλούσε στον εαυτό της όταν συνεχώς αναρωτιόταν, "Γιατί δεν έκανα κάτι να τον βοηθήσω;"

Η γυναίκα είχε μπει σε κατάσταση επιβίωσης και απέφευγε να σκεφτεί την απώλεια. Αλλά οι σειρήνες έγιναν ο μεγαλύτερος φόβος της. Όταν της άκουγε, έτρεχε στο μπάνιο και έκλαιγε. Η θεραπεία έκθεσης την βοήθησε να ξεπεράσει αυτό το φόβο.

Η γυναίκα που δούλευε κοντά στο νοσοκομείο, στεκόταν και άκουγε τις σειρήνες των ασθενοφόρων ενώ έκανε κάποιες τεχνικές χαλάρωσης όπως οι βαθιές αναπνοές. Όταν οι σειρήνες σταματούσαν, η γυναίκα έπρεπε να επαναλαμβάνει κάποιες θετικές δηλώσεις (για παράδειγμα, "δεν ήταν τόσο κακό"). Αυτή η αργή έκθεση της γυναίκας στις σειρήνες έγινε με ασφαλή τρόπο. Αφού ένιωσε άνετα στο άκουσμα της σειρήνας τότε μπορούσε να επεξεργαστεί το τραύμα της. Με αυτό τον τρόπο ανακάλυψε ότι οι ενοχές της δεν την άφηναν να επουλωθεί. Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας κατάφερε να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι η ίδια υπεύθυνη για το θάνατο του αγαπημένου της. Δεν μπορούσε να κάνει κάτι.

Πώς μια τραυματική εμπειρία μπορεί να αποκτήσει νέο νόημα;  

Αυτό που κάνει μια απώλεια τραυματική δεν είναι μόνο ότι ένα άτομο πέθανε αλλά επίσης η σημασία του θανάτου. Για παράδειγμα, μια μητέρα που έχει χάσει το γιο της είχε παράλογες σκέψεις σχετικά με τον θάνατο του γιου της. Ο γιος της είχε προβλήματα με ουσίες για πάνω από μια δεκαετία, αλλά τη νύχτα πριν το θάνατό του, πριν αυτοκτονήσει, είχαν έναν καβγά και η μητέρα του, του μίλησε απότομα. Έτσι, κατηγόρησε τον εαυτό της για το θάνατο του.

Η βαθιά πεποίθηση ότι ήταν υπεύθυνη για το θάνατο του γιου της την κρατούσε φυλακισμένη στον πόνο του πένθους. Έτσι, δεν μπορούσε να επεξεργαστεί το πένθος της μέχρι να παραιτηθεί από αυτή την πεποίθηση.

Για να ξεκινήσει η διαδικασία της επούλωσης έπρεπε η μητέρα να αλλάξει την αρνητική πεποίθηση για τον θάνατο του γιου της. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχουν πολύπλοκες νευροβιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο των ανθρώπων που ολοκληρώνουν μια αυτοκτονία. Οι αυτοψίες δείχνουν ότι τα επίπεδα της κορτιζόλης στον εγκέφαλο είναι 1000 φορές υψηλότερα, και σε άλλα συστήματα όπως ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, στους υποδοχείς και στους νευροδιαβιβαστές που δεν λειτουργούν φυσιολογικά. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόσβαση στον προμετωπιαίο φλοιό, στο λογικό κομμάτι του εγκεφάλου.

Αυτή η πληροφορία ανακουφίζει τους θεραπευόμενους. Όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με το τραυματικό πένθος, είναι σημαντικό να φυτεύονται σπόροι ελπίδας στο μυαλό του.

Η διαδικασία αυτή βοήθησε την μητέρα να ενώσει τα κομμάτι του παζλ και να έχει μια ξεκάθαρη εικόνα του γεγονότος και να ξεκολλήσει από την αρνητική σκέψη.

Όταν το πένθος γίνεται κύκλος

Πολλοί άνθρωποι επιθυμούν να βάλουν ένα τέλος στο πένθος και να προχωρήσουν στη ζωή τους με υγιή τρόπο. Αλλά για κάποιους αυτή η διαδικασία είναι πιο δύσκολη. Κάποιες φορές το πένθος γίνεται ένας κύκλος. Οι αναμνήσεις μπορεί να τροφοδοτούν τη θλίψη.

Ο κύκλος του πένθους έχει σημαντικό κόστος για την ψυχική και την σωματική υγεία. Τα βραχυπρόθεσμα συμπτώματα όπως η ενόχληση στο στομάχι, τα προβλήματα στον ύπνο μπορεί να έχουν σοβαρές επιδράσεις όπως οι διατροφικές διαταραχές, ή η χρόνια κόπωση.

Πώς επηρεάζει το πένθος τη σωματική υγεία;

Το πένθος μπορεί να επηρεάζει την σωματική και την ψυχική υγεία. Τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να μην εμφανίζονται πάντα. Αλλά το έντονο πένθος, που προκαλείται από την απώλεια ενός παιδιού ή ενός συντρόφου, μπορεί να προκαλεί έντονα σωματικά συμπτώματα.

Το πένθος μπορεί να προκαλεί πολλά ψυχικά συμπτώματα, όπως η κατάθλιψη, η μοναξιά και το άγχος. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο πένθος και σε κάποιο θέμα ψυχικής υγείας είναι δύσκολο να αναγνωριστεί.

1. Προβλήματα στην καρδιά

Τα προβλήματα στην καρδιά μπορεί να προκληθούν από έντονο στρες σε πολλές καταστάσεις. Αλλά υπάρχουν συγκεκριμένοι κίνδυνοι για την καρδιά που έχουν σχέση με το πένθος. Οι μελέτες δείχνουν ότι ο θάνατος ενός αγαπημένου αυξάνει τον κίνδυνο για έμφραγμα.

Υπάρχουν επίσης συγκεκριμένα σύνδρομα που σχετίζονται με τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου όπως το "σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς". Αυτό το σύνδρομο προκαλείται από μια διαταραχή στο αίμα που αντλείται στη μια πλευρά της καρδιάς. Αυτή η διαταραχή μιμείται τα συμπτώματα του εμφράγματος, όπως ο πόνος στο στήθος και η δύσπνοια, αλλά είναι προσωρινή. Οι άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο ίσως να ζητούν θεραπεία.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως αν έχετε κάποιο πόνο στο στήθος ή δύσπνοια για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρέπει να μιλήσετε με έναν γιατρό.

2. Αδύναμο ανοσοποιητικό

Μερικοί άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στα κρυολογήματα και στη γρίπη σε περιόδους στρες. Αυτό συμβαίνει επειδή στους ενήλικες, το πένθος ρίχνει τις άμυνες του ανοσοποιητικού.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι ηλικιωμένοι που βιώνουν πένθος, ειδικά όταν χάνουν το σύντροφό τους, δεν μπορούν να έχουν ισορροπία στις ορμόνες του στρες. Σαν αποτέλεσμα, τα ουδετερόφιλα είναι λιγότερο λειτουργικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις.

3. Πόνοι στο σώμα

Οι πόνοι στο σώμα είναι ένα κοινό σύμπτωμα του πένθους. Το πένθος μπορεί να προκαλεί πόνο στην πλάτη, πονοκεφάλους, και δυσκαμψία στις αρθρώσεις. Ο πόνος αυτός προκαλείται από τα υψηλά επίπεδα των ορμονών του στρες που απελευθερώνονται στη διάρκεια του πένθους. Οι ορμόνες του στρες δρουν με παρόμοιο τρόπο με το σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς.

4. Θέματα του γαστρεντερικού

Η γαστρεντερική οδός είναι ευαίσθητη στο στρες. Για αυτό και σε περιόδους στρες μπορεί να αποζητάμε ανακούφιση στο φαγητό ή να νιώθουμε σφίξιμο στο στομάχι. Το πένθος μπορεί να προκαλεί συμπτώματα όπως η απώλεια της όρεξης, η απώλεια βάρους, η ναυτία, η συναισθηματική υπερφαγία, και το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Όταν κάποιος γνωρίζει ότι αυτά τα συμπτώματα προκαλούνται από το πένθος μπορεί να νιώθει ανακούφιση.

5. Ανθυγιεινοί μηχανισμοί αντιμετώπισης

Η υπερφαγία ή η ανορεξία στη διάρκεια του πένθους είναι ένας ανθυγιεινός μηχανισμός διαχείρισης. Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να στρέφονται στο αλκοόλ ή στο κάπνισμα, και αυτό να έχει μακροχρόνιες επιδράσεις στο ήπαρ και στους πνεύμονες.

Κάποιοι άλλοι μπορεί να εμφανίζουν αυτοκαταστροφικές ή ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί είναι καταστροφικοί και έχουν μακροχρόνιες επιδράσεις στο σώμα και στον εγκέφαλο.

6. Προβλήματα στον ύπνο και κόπωση

Τα προβλήματα ύπνου είναι συχνά σε περιόδους πένθους. Ο ύπνος είναι απαραίτητος για την επιδιόρθωση του μυαλού και του σώματος. Οι διαταραχές στον ύπνο μπορεί να προκαλούν ιδιαίτερη αναστάτωση. Κάποιος που δεν κοιμάται καλά νιώθει κουρασμένος, ανήσυχος. Η αϋπνία είναι κάτι σύνηθες στο πένθος.