Δεξιό και Αριστερό ημισφαίριο εγκεφάλου
Σίγουρα θα έχετε δει στο διαδίκτυο κάποιο τεστ προσωπικότητας που διαχωρίζει τους ανθρώπους σε κατηγορίες, ανάλογα με το αν έχουν κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο ή το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Η ιδέα πίσω από αυτά τα τεστ είναι ότι το δεξιό και αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου έχουν διαφορετικές λειτουργίες: το αριστερό ημισφαίριο είναι το κέντρο της λογικής και το δεξιό κέντρο ελέγχου της δημιουργικότητας και των συναισθημάτων. Όπως και πολλοί άλλοι μύθοι, και αυτός έχει τις ρίζες του στην υπεραπλούστευση και στη γενίκευση.
Ο μύθος της κυρίαρχης πλευράς στον εγκέφαλο
Από το 1870 γνωρίζουμε ότι μια βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου επηρεάζει την ομιλία πολύ περισσότερο από ότι μια βλάβη στο δεξί ημισφαίριο. Η κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου στη γλώσσα είναι τεκμηριωμένη, αλλά ο διαχωρισμός των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου δεν είναι αποδεκτός.
Όλη αυτή νοοτροπία έχει οδηγήσει σε μια σειρά πεποιθήσεων, σύμφωνα με τις οποίες η ρύθμιση πολύπλοκων γνωστικών ικανοτήτων όπως η δημιουργικότητα, η λογική αφορά μόνο το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου και ότι οι διαφορές στις προσωπικές προτιμήσεις έχουν τη ρίζα τους στην ανισορροπία ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια.
Υπάρχουν διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία για το θέμα. Το 90% των ανθρώπων είναι δεξιόχειρες και ότι αυτό συμβαίνει λόγω γενετικών παραγόντων. Και είναι αλήθεια, αν και παραμένει ένα μυστήριο γιατί η εξέλιξή οδηγεί σε αριθμητική υπεροχή τους δεξιόχειρες έναντι των αριστερόχειρων. Αυτό που είναι όμως γεγονός είναι ότι οι αριστερόχειρες καταπιέζονταν από την κοινωνία (δασκάλους και γονείς) σε μεγάλο βαθμό, για να χρησιμοποιούν το δεξί τους χέρι ως το κυρίαρχο (πχ για να γράφουν). Η χρήση του αριστερού χεριού συνδεόταν με αρνητικές απόψεις για τον άνθρωπο. Στις μέρες μας τείνει να ξεπεραστεί αυτός ο διαχωρισμός, όμως υπάρχουν άλλες αντίστοιχες πεποιθήσεις.
Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη του κοινού, οι άνθρωποι τείνουν να έχουν μια προσωπικότητα, ένα τρόπο σκέψης, ή ένα τρόπο για να κάνουν πράγματα ανάλογα με τον αν είναι δεξιόχειρες ή αριστερόχειρες. Πως τάχα αυτοί που χρησιμοποιούν το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου είναι διαισθητικοί και δημιουργικοί, ελεύθεροι στοχαστές. Είναι ποιοτικοί, στοχαστές που βλέπουν την μεγάλη εικόνα και βλέπουν τον κόσμο πιο υποκειμενικά. Για παράδειγμα, η σκέψη τους μπορεί να είναι η εξής, "Ο ουρανός είναι γκρίζος, αναρωτιέμαι αν θα βρέξει;" Και πως οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το αριστερό ημισφαίριο έχουν την τάση να είναι πιο ποσοτικοί, αναλυτικοί και γραμμικοί. Δίνουν προσοχή σε κάθε λεπτομέρεια και κυριαρχεί πάντα η λογική. Η άποψη τους για τον καιρό μπορεί να είναι, "Η πρόβλεψη για τον καιρό δίνει 40% πιθανότητες για βροχή".
Υπήρξαν διάφορα βιβλία που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του '80 και κάνανε, αυτή την λανθασμένη ιδέα πιο ισχυρή. Αυτό που πρότειναν είναι ότι η επαφή με το δεξί μας ημισφαίριο μας βοηθά να βλέπουμε τα πράγματα διαφορετικά. Αυτές οι απόψεις για το δεξί και αριστερό ημισφαίριο μπορεί να είναι διαδεδομένες αλλά ουσιαστικά είναι λανθασμένες.
Πλευρικότητα λειτουργιών (πλευρίωση) εγκεφάλου
Ο εγκέφαλος είναι πολύπλοκος και έχει αρκετά μέρη και υπάρχει μια αλήθεια στην ιδέα ότι ο έλεγχος κάποιων λειτουργιών είναι αποκλειστικά στη μία πλευρά του εγκεφάλου από ότι στην άλλη. Αυτό το γνωρίζουμε από μελέτες απώλειας ικανοτήτων μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο ή κάποιο ατύχημα. Για παράδειγμα, στους περισσότερους ανθρώπους, το κέντρο ελέγχου της ομιλίας είναι στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου. Και υπάρχουν περιοχές στο δεξί ημισφαίριο που ελέγχουν την κίνηση του αριστερού χεριού και ποδιού (και αντίστροφα). Βλάβες στο πρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου έχει άμεση σχέση με τη μειωμένη κίνηση, τη δυσκολία στην οργάνωση και στη δημιουργικότητα.
Το οπίσθιο μέρος του εγκεφάλου (ο ινιακός φλοιός) επεξεργάζεται οπτικές πληροφορίες. Βλάβες σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου προκαλούν μερική ή ολική τύφλωση. Αυτά είναι μόνο κάποια παραδείγματα που δείχνουν πως συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου ρυθμίζουν συγκεκριμένες λειτουργίες.
Όμως για τους περισσότερους ανθρώπους τα ατομικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η δημιουργικότητα ή η τάση για λογική σκέψη από ότι η διαισθητική σκέψη, έχουν ελάχιστη σχέση με τις περιοχές του εγκεφάλου. Στην πραγματικότητα, μια αξονική ή μαγνητική τομογραφία (MRI) ανάμεσα στον εγκέφαλο ενός μαθηματικού και ενός καλλιτέχνη, είναι απίθανο να δείξει κάποια διαφορά στη δομή του εγκεφάλου.
Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι ναι μεν υπάρχει μία πλευρίωση λειτουργιών, όμως τα δύο ημισφαίρια συνεργάζονται για την επεξεργασία της πληροφορίας, και συνδέονται μέσω του μεσολόβιου.
Επίσης, τα νευρικά κύτταρα έχουν την ικανότητα δημιουργίας νέων συνδέσεων με αποτέλεσμα να προσαρμόζεται η λειτουργικότητά του εγκεφάλου στις ανάγκες της καθημερινότητας, ακόμα και αν ένα τμήμα του έχει καταστραφεί εντελώς (νευροπλαστικότητας). Υπάρχει ένα σχετικό και εντυπωσιακό ντοκυμαντερ που μπορείτε να δείτε: "My Amazing Brain: Richard's War".
Ομοιότητες και διαφορές εγκεφαλικών ημισφαιρίων
Υπάρχουν λοιπόν πολλοί συχνοί μύθοι σχετικά με τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Όμως οι ομοιότητες είναι πολύ περισσότερες από τις διαφορές. Ο κύριος διαχωρισμός ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια είναι η κατανομή της αντίληψης των αισθήσεων και του ελέγχου της κίνησης.
Το δεξί ημισφαίριο ελέγχει την αριστερή πλευρά του σώματος και το αριστερό ημισφαίριο την δεξιά πλευρά του σώματος. Εκτός από αυτό το διαχωρισμό των αισθήσεων/κινήσεων, τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου έχουν περισσότερες ομοιότητες παρά διαφορές.
Γνωρίζουμε από τις τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου και άλλες μεθόδους ότι και τα δύο ημισφαίρια συμμετέχουν στις περισσότερες εργασίες, ειδικά τις πολύπλοκες, που περιλαμβάνουν δημιουργικότητα και λογική.
Οι μελέτες έχουν αποτύχει να διαχωρίσουν τους ανθρώπους σε υποομάδες σύμφωνα με την κυριαρχία του αριστερού ή του δεξιού ημισφαιρίου.
Ο κίνδυνος της αυτοεκπληρούμενης προφητείας
Ο μύθος γύρω από το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου μπορεί να είναι ακίνδυνος, όσο δεν του δίνουμε πολύ σημασία και εφόσον τα περισσότερα τεστ είναι για περάσει η ώρα ή για να δράσουν κινητοποιητικά για την ενίσχυση των αδύναμων σημείων ενός ατόμου.
Στην πραγματικότητα, ο μύθος για το δεξιό και αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου μπορεί να βλάψει, καθώς η αναπαραγωγή αρνητικών στερεοτύπων για τις ικανότητες ενός ατόμου μπορούν να υπονομεύσουν την απόδοσή του σημαντικά. Ο πραγματικός κίνδυνος πίσω από αυτά τα τεστ είναι ότι μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Όταν κάποιος μαθαίνει ότι δήθεν υπάρχει βιολογική αιτία που δεν είναι καλός στα μαθηματικά, βρίσκει "επιστημονικές" δικαιολογίες και ίσως να εγκαταλείψει εντελώς την προσπάθεια σε αυτό το πεδίο, επειδή λανθασμένα κάνει την υπόθεση ότι ο εγκέφαλός του δεν είναι βιολογικά ικανός για αυτό.
Ο εγκέφαλος μας είναι μια ολότητα
Αυτό που πρέπει να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας είναι ότι ο εγκέφαλος μας είναι μια ολόκληρη οντότητα. Οι ικανότητές μας είναι αποτέλεσμα συνεργασίας τμημάτων ολόκληρου του εγκεφάλου μας, και όχι μέρος ενός ημισφαιρίου.
Αν θεωρείτε τον εαυτό σας λογικό ή δημιουργικό, δεν αλλάζει κάτι στον εγκέφαλό σας. Είναι λοιπόν ανακριβής η σύνδεση των χαρακτηριστικών σας με το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου σας. Ακόμη δεν γνωρίζουμε πολλά για τους παράγοντες που καθορίζουν την ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ του κάθε ανθρώπου, αλλά είναι απίθανο να παίζουν ρόλο τα ημισφαίρια του εγκεφάλου.