Τι είναι η βιοανάδραση; (Biofeedback)

Βιοανάδραση / Biofeedback

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη θεραπεία βιοανάδρασης (biofeedback) καθώς αποτελεί μια μη-φαρμακευτική θεραπευτική προσέγγιση. Ως μία μη φαρμακευτική θεραπευτική προσέγγιση, η βιοανάδραση προτείνεται από ψυχιάτρους, γενικούς γιατρούς, παθολόγους, καρδιολόγους, ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές για διάφορα ιατρικά προβλήματα.

Αν και δεν είναι ξεκάθαρος ο μηχανισμός δράσης της βιοανάδρασης, θεωρείται ότι προάγει τη χαλάρωση, την ενσυνειδητότητα και τον αυτοέλεγχο που τελικά βοηθούν στην ανακούφιση από το στρες. Η βασική αρχή πίσω από την βιοανάδραση είναι ότι το μυαλό και το σώμα συνδέονται και ότι οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη αυτής της σύνδεσης για να αλλάξουν τη σωματική τους λειτουργία και να βελτιώσουν την υγεία τους.

Για τη θεραπεία βιοανάδρασης απαιτείται ειδικός εξοπλισμός για να μετρηθούν λειτουργίες του σώματος, όπως η λειτουργία του εγκεφάλου, η λειτουργία της καρδιάς, η μυϊκή δραστηριότητα και η θερμοκρασία του δέρματος. Ο ειδικός εξοπλισμός παρέχει γρήγορα και με ακρίβεια ανατροφοδότηση στον χρήστη. Με την πάροδο του χρόνου και την εξάσκηση, αυτές οι πληροφορίες από τα διάφορα όργανα του σώματος σε συνδυασμό με τις αλλαγές στον τρόπο σκέψης του ασθενή, στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά, υποστηρίζουν την επιθυμητή φυσιολογική λειτουργία. Τελικά, ο ασθενής μαθαίνει να ελέγχει αυτές τις λειτουργίες από μόνος του, χωρίς τον εξοπλισμό.

Θεραπεία βιοανάδρασης

Η βιοανάδραση είναι ουσιαστικά μια τεχνική που διδάσκει σε ένα άτομο πώς να ελέγχει τις φυσιολογικές του λειτουργίες με σκοπό την βελτίωση της υγείας και της σωματικής απόδοσης.

Οι μελέτες δείχνουν ότι η θεραπεία βιοανάδρασης είναι συχνά μια αποτελεσματική θεραπεία για τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους, την ακράτεια των ούρων, την υπέρταση, το άγχος και πολλές άλλες καταστάσεις. Ένα μεγάλο κομμάτι των ερευνών δείχνει ότι η βιοανάδραση είναι μια αποτελεσματική θεραπεία για τη διαταραχή της ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας και μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των συμπτωμάτων των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού, της εγκεφαλικής βλάβης, του μετατραυματικού στρες, των επιληπτικών κρίσεων και της κατάθλιψης. Οι επιστήμονες που εφαρμόζουν τη θεραπεία βιοανάδρασης χρησιμοποιούν συγκεκριμένα πρωτόκολλα, μεθόδους και εξοπλισμό.

Πως λειτουργεί η βιοανάδραση;

Η βιοανάδραση είναι μια τεχνική που βοηθά τους ασθενείς να μάθουν να ελέγχουν τις φυσιολογικές τους λειτουργίες. Χρησιμοποιούνται ηλεκτρόδια και αισθητήρες που ανιχνεύουν τα σήματα του σώματος όπως οι παλμοί της καρδιάς, η αρτηριακή πίεση, η θερμοκρασία του σώματος, η έκκριση σάλιου, η περιφερική αγγειοκινητική δραστηριότητα, ο μυϊκός τόνος. Τα σήματα αυτά μετατρέπονται σε οπτικοακουστικά μέσα (ήχος, φως, εικόνα) και η ένταση ή η φωτεινότητα αυτών υποδηλώνει το βαθμό της δραστηριότητας στην μέτρηση της λειτουργίας που καταγράφεται.

Οι φυσιολογικές λειτουργίες μεταβάλλονται όταν ένα άτομο είναι σε στρες. Για παράδειγμα, αυξάνονται οι παλμοί της καρδιάς, η αρτηριακή πίεση, η αναπνοή, η εφίδρωση και η μυϊκή ένταση. Κατά τη διάρκεια της βιοανάδρασης, όσο εξελίσσονται αυτές οι αντιδράσεις στο στρες, καταγράφονται στην οθόνη σε πραγματικό χρόνο και καθώς ο ασθενής προσπαθεί να τις ελέγξει, γίνεται η ανατροφοδότηση. Η ανατροφοδότηση βοηθά τον ασθενή να επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες αλλαγές στο σώμα του, όπως η χαλάρωση των μυών και η μείωση του πόνου.

Οι συνεδρίες βιοανάδρασης συνήθως γίνονται στο ιατρείο/γραφείο του θεραπευτή που έχει ειδικό εξοπλισμό. Ωστόσο, υπάρχουν πρόγραμματα βιοανάδρασης που μπορείτε να χρησιμοποιείτε στο δικό σας υπολογιστή. Κάθε θεραπευτική συνεδρία διαρκεί 30-60 λεπτά. Οι ασθενείς γενικά βλέπουν τα οφέλη της βιοανάδρασης περίπου σε 10 συνεδρίες, αν και για κάποιες περιπτώσεις όπως η υπέρταση, ίσως να χρειαστούν 20 ή περισσότερες συνεδρίες μέχρι να γίνει ορατή η βελτίωση. Γενικά η διάρκεια και ο αριθμός των συνεδριών καθορίζονται από τη φύση της κατάστασης και από το πόσο γρήγορα ο ασθενής μαθαίνει να ελέγχει τις φυσιολογικές του αντιδράσεις.

Τεχνικές χαλάρωσης

Οι θεραπευτές που εφαρμόζουν την βιοανάδραση εκπαιδεύουν τους ασθενείς σε τεχνικές χαλάρωσης με σκοπό να μπορούν να ελέγχουν τις διαφορετικές λειτουργίες του σώματος. Για παράδειγμα, μια τεχνική χαλάρωσης μπορεί να βοηθήσει στην ηρεμία των νευρικών ερεθισμάτων του εγκέφαλου που προκαλούν τον πονοκέφαλο.

Υπάρχουν πολλές τεχνικές χαλάρωσης που εφαρμόζονται στη θεραπεία βιοανάδρασης, όπως οι βαθιές αναπνοές, η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση (χαλάρωση διαφορετικών μυϊκών ομάδων), η καθοδηγούμενη φαντασία (συγκέντρωση σε συγκεκριμένες εικόνες στο μυαλό που προάγει τη χαλάρωση), και η ενσυνειδητότητα και ο διαλογισμός (συγκέντρωση στο "εδώ και στο τώρα" και στην απομάκρυνση των αρνητικών συναισθημάτων).

Μέθοδοι βιοανάδρασης

Διαφορετικοί τύποι βιοανάδρασης χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των διαφορετικών λειτουργιών του σώματος.

Ηλεκτρομυογράφημα: μετρούνται η μυϊκή δραστηριότητα και η ένταση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τους πόνους στην πλάτη, τους πονοκεφάλους, τις διαταραχές άγχους, τη μυϊκή ενδυνάμωση μετά από τραυματισμό και την ακράτεια. Η βιοανάδραση μαθαίνει στον ασθενή πώς να χρησιμοποιεί τους μύες του.

Θερμική βιοανάδραση: καταγράφει τη θερμοκρασία του δέρματος. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον πονοκέφαλο.

Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα: μετράται η εγκεφαλική λειτουργία, τα νευρικά ερεθίσματα. Χρησιμοποιείται για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, την επιληψία και άλλες επιληπτικές διαταραχές.

Ηλεκτροδερμική δραστηριότητα: μετρά την εφίδρωση, και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον πόνο και το άγχος.

Διακυμάνσεις της καρδιακής συχνότητας: μετράται ο καρδιακός ρυθμός. Χρησιμοποιείται για το άγχος, το άσθμα, τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και την αρρυθμία.

Συσκευές βιοανάδρασης

Η θεραπεία βιοανάδρασης εφαρμόζεται σε ιατρεία, ειδικές κλινικές, ιατρικά κέντρα και νοσοκομεία. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός συσκευών και προγραμμάτων για την βιοανάδραση που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στο σπίτι.

Διαδραστικά προγράμματα για τον υπολογιστή και τις φορητές συσκευές: Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μερικές μέθοδοι βιοανάδρασης μετρούν τις φυσιολογικές αλλαγές στο σώμα, όπως τις αλλαγές στο δέρμα και τον καρδιακό ρυθμό, μέσω ενός ή περισσότερων αισθητήρων που τοποθετείται στο αυτί ή στα δάχτυλα και είναι συνδεδεμένοι με τον προσωπικό σας υπολογιστή. Μέσω της χρήσης των γραφημάτων και των υποδείξεων του υπολογιστή, το πρόγραμμα βοηθά τον ασθενή να καταπολεμήσει το στρες με την χαλάρωση των μυών, τις βαθιές αναπνοές και τη θετική σκέψη. Αυτά τα προγράμματα ίσως να είναι αποτελεσματικά στη βελτίωση των αντιδράσεων σε περιόδους έντονου στρες και να ενισχύουν την ευεξία και την ηρεμία.

Σε άλλες μορφές θεραπείας βιοανάδρασης, ο ασθενής φορά μια συσκευή (ζώνη/ταινία με ενσωματωμένα ηλεκτρόδια καταγραφής) στο μέτωπο που καταγράφει την εγκεφαλική του δραστηριότητα. Αυτή η θεραπεία χρησιμοποιεί τον ήχο για να δείξει πότε το μυαλό είναι ήρεμο και πότε ενεργό, πράγμα το οποίο βοήθα τον ασθενή να μάθει να ελέγχει τις αντιδράσεις στο στρες. Οι πληροφορίες από κάθε συνεδρία αποθηκεύονται στον υπολογιστή ή στο κινητό.

Συσκευές που μπορούν να φορεθούν: υπάρχουν διάφορες συσκευές βιοανάδρασης, που μπορούν να φορεθούν, οι οποίες μετρούν την αναπνοή του ασθενή και καταγράφουν τα στοιχεία μέσω εφαρμογών (προγραμμάτων) σε κινητό ή υπολογιστή. Οι εφαρμογές αυτές προειδοποιούν τον ασθενή όταν νιώθει εντοπίζουν ένταση και προτείνουν ασκήσεις αναπνοών που θα βοηθήσουν στην επαναφορά της ηρεμίας. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι πολλές από τις συσκευές βιοανάδρασης που κυκλοφορούν και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σπίτι δεν είναι κλινικά εγκεκριμένες. Πριν την εφαρμογή της θεραπείας βιοανάδρασης ο ασθενής πρέπει να συζητά με το γιατρό/θεραπευτή του ώστε να πάρουν την καλύτερη απόφαση. Ο ασθενής πρέπει να λαμβάνει οδηγίες και συμβουλές για τις συσκευές.

Εφαρμογές βιοανάδρασης

Αν η θεραπεία βιοανάδρασης είναι επιτυχής, μπορεί να σας βοηθήσει να ελέγξετε τα συμπτώματα της κατάστασης που σας απασχολεί ή να μειώσετε τα φάρμακα που λαμβάνετε. Τελικά, οι ασθενείς εξασκούνται στις τεχνικές βιοανάδρασης μόνοι τους. Οι ασθενείς πρέπει να θυμούνται ότι η βιοανάδραση θέλει χρόνο, δεν έχει κινδύνους ούτε παρενέργειες. Η βιοανάδραση θεωρητικώς μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση πολλών καταστάσεων:

Χρόνιος πόνος: οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τους μύες που είναι σε ένταση και μαθαίνουν πώς να τους χαλαρώνουν. Η βιοανάδραση μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση της δυσφορίας σε πολλές καταστάσεις όπως ο πόνος στη μέση, ο κοιλιακός πόνος, οι διαταραχές της κροταφογναθικής άρθρωσης και η ινομυαλγία. Για την ανακούφιση του πόνου, η βιοανάδραση μπορεί να ωφελήσει τους ανθρώπους όλων των ηλικιών, από τα παιδιά μέχρι τους ηλικιωμένους.

Πονοκέφαλοι: η θεραπεία των πονοκεφάλων είναι η πιο καλά μελετημένη εφαρμογή όσον αφορά την βιοανάδραση. Η μυϊκή ένταση και το στρες  μπορεί να προκαλέσουν ημικρανίες και άλλες μορφές πονοκέφαλου που να επιδεινώνουν τα υπάρχοντα συμπτώματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η θεραπεία βιοανάδρασης μπορεί να χαλαρώσει τους μύες και να μειώσει το στρες, με αποτέλεσμα τη μείωση της έντασης και της συχνότητας των πονοκεφάλων.

Άγχος: το άγχος είναι η πιο συχνή κατάσταση για την οποία εφαρμόζεται η βιοανάδραση. Η βιοανάδραση βοηθά τους ασθενείς όχι μόνο να αναγνωρίζουν τις αντιδράσεις του σώματος όταν νιώθουν στρες, αλλά επίσης να μαθαίνουν πώς να ελέγχουν αυτές τις αντιδράσεις.

Ακράτεια ούρων/κοπράνων: η θεραπεία βιοανάδρασης μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που έχουν προβλήματα ακράτειας. Η βιοανάδραση μπορεί να βοηθήσει τις γυναίκες μέσω της ενδυνάμωσης των μυών της πυέλου που ελέγχουν την κένωση της ουροδόχου κύστεως. Μετά από μερικές συνεδρίες βιοανάδρασης, αυτοί οι ασθενείς είναι σε θέση να μειώσουν την επείγουσα ανάγκη για ούρηση και τον αριθμό των ʺατυχημάτωνʺ που μπορεί να έχουν. Η βιοανάδραση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά που έχουν νυχτερινή ενούρηση στο κρεβάτι τους, όπως και τα άτομα που έχουν ακράτεια κοπράνων (δεν μπορούν να ελέγξουν τις κινήσεις του εντέρου). Σε αντίθεση με τα φάρμακα που συστήνονται για αυτές τις περιπτώσεις, η βιοανάδραση δεν έχει σχεδόν καμία παρενέργεια.

Χρόνια δυσκοιλιότητα: οι άνθρωποι με οργανική νευρομυϊκή βλάβη που έχουν προβλήματα με την εντερική τους λειτουργία ωφελούνται από τη θεραπεία βιοανάδρασης.

Υπέρταση: τα δεδομένα από τη χρήση της βιοανάδρασης για την υπέρταση είναι μικτά. Αν και η βιοανάδραση φαίνεται να μειώνει την αρτηριακή πίεση, είναι λιγότερο αποτελεσματική από τα φάρμακα για τον έλεγχο της υπέρτασης.

Βρουξισμός: αυτός ο όρος αναφέρεται στο ασυνείδητο σφίξιμο ή στο τρίξιμο των δοντιών και των γνάθων κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι ασθενείς έχουν οφέλη από την βιοανάδραση καθώς μειώνονται αυτές οι τάσεις.