Βιολογία της Κατάθλιψης
Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική νόσος που μπορεί να εκδηλωθεί με πολλά συμπτώματα όπως οι διαταραχές στον ύπνο, η κόπωση, η έλλειψη ενδιαφέροντος και κινήτρου. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το πως ένα άτομο αντιδρά σε ψυχοπιεστικά γεγονότα, αν θα εμφανίσει κατάθλιψη και πως θα εκδηλωθεί μια ψυχική διαταραχή. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν τα γονίδια, τις εμπειρίες της ζωής, την ιδιοσυγκρασία, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, την κοινωνική υποστήριξη και τις πεποιθήσεις.
Ακόμη και σήμερα οι βιολογικές αλλαγές που παρατηρούνται στην κατάθλιψη δεν είναι απολύτως κατανοητές. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας της νόσου , η βιολογία της κατάθλιψης είναι στο επίκεντρο των μελετών.
Πολλές φορές ακούμε ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα μιας χημικής ανισορροπίας, αλλά είναι μια πιο πολύπλοκη κατάσταση. Η κατάθλιψη δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της αύξησης ή της μείωσης συγκεκριμένων ουσιών στον εγκέφαλο. Υπάρχουν πολλές πιθανές αιτίες για την εμφάνιση της κατάθλιψης όπως τα γονίδια, τα τραυματικά γεγονότα, η φαρμακευτική αγωγή και άλλα προβλήματα υγείας. Πολλοί παράγοντες δρουν για να εμφανιστεί η κατάθλιψη.
Φυσικά, και οι χημικές ουσίες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της κατάθλιψης αλλά δεν είναι η μόνη αιτία. Στον εγκέφαλο γίνονται ταυτόχρονα εκατομμύρια χημικές αντιδράσεις που είναι υπεύθυνες για τη διάθεση, την αντίληψη και τις εμπειρίες μας.
Όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι κάποια στιγμή με ψυχοπιεστικά γεγονότα όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου μας ανθρώπου, η απώλεια της δουλειάς, ο χωρισμός. Κάποιοι αντιμετωπίζουν πολύ νωρίς στη ζωή τους την απώλεια του ενός γονέα, τη βία ή την σεξουαλική κακοποίηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι έχουν αντιμετωπίσει τόσο επώδυνες καταστάσεις θα εμφανίσουν κάποια διαταραχή της διάθεσης.
Τα γονίδια επηρεάζουν την ευαισθησία μας σε ψυχοπιεστικά γεγονότα. Όταν τα γονίδια, η βιολογία και τα ψυχοπιεστικά γεγονότα συνδυάζονται τότε το αποτέλεσμα είναι η κατάθλιψη.
Το στρες έχει κάποιες φυσιολογικές συνέπειες. Προκαλεί μια αλυσίδα χημικών αντιδράσεων και αποκρίσεων στο σώμα. Αν το στρες διαρκεί για λίγο τότε το σώμα επιστρέφει σύντομα στην φυσιολογική του κατάσταση. Αλλά όταν το στρες είναι χρόνιο τότε οι αλλαγές στο σώμα και στον εγκέφαλο είναι μακροχρόνιες.
Πώς το στρες επηρεάζει το σώμα;
Το στρες είναι μια αυτόματη απόκριση σε κάποια απειλή. Όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλητική κατάσταση ενεργοποιείται η παραγωγή των ορμονών του στρες που προκαλούν φυσιολογικές αλλαγές. Η ταχυπαλμία, η μυϊκή ένταση , η γρήγορη αναπνοή και η εφίδρωση είναι κάποιες από αυτές.
Ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων ρυθμίζει την απόκριση στο στρες. Σε συνθήκες στρες ενεργοποιείται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Αυτό συμβαίνει σχεδόν άμεσα και το αποτέλεσμα είναι η έκκριση επινεφρίνης και νορεπινεφρίνης, που προκαλούν φυσιολογικές αλλαγές όπως η ταχυπαλμία και η γρήγορη αναπνοή.
Λίγα δευτερόλεπτα μετά, ενεργοποιείται ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Ο υποθάλαμος ανταποκρίνεται στα αυξημένα επίπεδα νορεπινεφρίνης και παράγει την εκλυτική ορμόνη της κορτικοτροπίνης(CRH) στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτή η ορμόνη στη συνέχεια αυξάνει τη δράση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και στέλνει σήμα στην υπόφυση να απελευθερώσει την αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη (ACTH). Η υπόφυση απελευθερώνει την ACTH στην κυκλοφορία του αίματος. Στη συνέχεια η ACTH συνδέεται στους υποδοχείς των επινεφριδίων, με αποτέλεσμα τα επινεφρίδια να εκκρίνουν γλυκοκορτικοειδή, όπως η κορτιζόλη.
Η κορτιζόλη έχει πολλές επιδράσεις στο σώμα και βοηθά στην αντιμετώπιση του στρες. Αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τον καρδιακό ρυθμό, διοχετεύει περισσότερο αίμα στους σκελετικούς μύες. Δρα αυξάνοντας τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα. Η γλυκόζη είναι σημαντική πηγή ενέργειας για τα κύτταρα, και έτσι παρέχει στο σώμα επιπλέον ενέργεια για να αντιμετωπίσει το στρες.
Η CRH επηρεάζει τον φλοιό του εγκεφάλου, τμήμα της αμυγδαλής και το στέλεχος του εγκεφάλου. Παίζει κύριο ρόλο στις σκέψεις και στις συμπεριφορές, στις συναισθηματικές και τις ακούσιες αντιδράσεις. Μέσα από πολλά νευρικά μονοπάτια, επηρεάζει τη συγκέντρωση των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές και αντίστροφα.
Ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων είναι ουσιαστικός για την διαχείριση του στρες και όταν παραμένει ενεργοποιημένος για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (όπως στο χρόνιο στρες) τότε εμφανίζονται προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας. Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, έχουν επιβλαβείς επιδράσεις στη μνήμη και συμβάλλουν στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι τα τραύματα της παιδικής ηλικίας οδηγούν σε υπερδραστήριο άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Αυτό συμβάλλει στο άγχος και σε διαταραχές του μεταβολισμού όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη.
Η σωστή λειτουργία του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων είναι ουσιαστική για την διαχείριση του άγχους αλλά το χρόνιο στρες παρεμβαίνει αρνητικά στο φυσιολογικό του ρόλο.
Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη ή δυσθυμία τυπικά έχουν αυξημένα επίπεδα CRH. Τα αντικαταθλιπτικά μειώνουν τα επίπεδα της CRH. Από την στιγμή που τα επίπεδα της CRH μειώνονται, τα συμπτώματα της κατάθλιψης υποχωρούν. Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη δράση της CRH και τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων.
Ψυχικά τραύματα
Συγκεκριμένα γεγονότα μπορούν να έχουν διαρκείς σωματικές και συναισθηματικές συνέπειες. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια και το συναισθηματικό τραύμα κάνουν τους ανθρώπους πιο ευάλωτους στην κατάθλιψη.
Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στην σωματική και στην ψυχική υγεία. Τα τραύματα της παιδικής ηλικίας δεν είναι σπάνια, και οι μελέτες δείχνουν ότι είναι πολύ πιο συχνά από όσο φανταζόμαστε. Πολλοί ενήλικες που έχουν θέματα με τις σχέσεις τους, θέματα αυτοεκτίμησης ή ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη ανακαλύπτουν ότι κάποιο τραύμα στην παιδική τους ηλικία συμβάλλει σε αυτά.
Το τραύμα της παιδικής ηλικίας είναι μια συναισθηματική απόκριση. Είναι μια απόκριση σε κάτι που συνέβη σε εσάς ή σε κάποιον άλλο. Μπορεί να είναι απειλητικό ή τρομακτικό για την σωματική ή συναισθηματική σας ασφάλεια. Μπορεί να συμβεί μια φορά ή να είναι μια κατάσταση που επαναλαμβάνεται.
Το τραύμα αναφέρεται κυρίως στη συναισθηματική εμπειρία από ότι στο γεγονός, επειδή ο κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά σε δύσκολες καταστάσεις. Μια εμπειρία, όπως ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, μπορεί να προκαλέσει έντονη απόκριση σε κάποιο άτομο ενώ κάποιο άλλο μπορεί να επανέλθει πιο γρήγορα.
Μερικά παραδείγματα τραυματικών εμπειριών περιλαμβάνουν:
- Ενδοοικογενειακή βία
- Σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση
- Παραμέληση
- Εκφοβισμός
- Φυσικές καταστροφές
- Χρόνια ή σοβαρά νοσήματα
- Πένθος λόγω απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου
Οι απώλειες, όπως ο θάνατος ενός γονέα, μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή, και συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Όταν ένα άτομο αγνοεί την αιτία της νόσου του, δεν μπορεί να προχωρήσει. Μέχρι το άτομο να κατανοήσει την πηγή της κατάστασής τους, οι απογοητεύσεις μπορεί να τον επηρεάσουν.
Τα τραύματα επηρεάζουν βαθιά την ψυχή μας. Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει έντονο στρες ή κακοποίηση έχουν υψηλότερα επίπεδα ορμονών του στρες και η καρδιά τους χτυπά πιο γρήγορα όταν αγχώνονται.
Τα τραύματα της πρώιμης παιδικής ηλικίας προκαλούν αλλαγές στον εγκέφαλο που μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους. Περιοχές-κλειδιά του εγκεφάλου που εμπλέκονται στο στρες αλλάζουν σε χημικό ή κυτταρικό επίπεδο. Οι αλλαγές μπορεί να περιλαμβάνουν αλλαγές στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών ή βλάβες στα νευρικά κύτταρα.
Πώς ο εγκέφαλος ρυθμίζει τη διάθεση;
Τα συναισθήματα προέρχονται από τον εγκέφαλο. Συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου ρυθμίζουν τη διάθεση. Εκτός από τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών, η σύνδεση των νεύρων, η ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων και η λειτουργία των κυττάρων έχουν σημαντική επίδραση στην κατάθλιψη.
Τα συναισθήματα είναι αποκρίσεις στα ερεθίσματα. Η διάθεση είναι μια πιο σταθερή κατάσταση των συναισθημάτων. Όπως τα συναισθήματα έτσι και η διάθεση προκύπτει από τη δράση της αμυγδαλής, όπου τα συναισθήματα κωδικοποιούνται. Επίσης ο προμετωπιαίος φλοιός βοηθά στη ρύθμιση των συναισθημάτων και επηρεάζει την αμυγδαλή.
Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, η διάθεση είναι σχετικά σταθερή. Αλλά η επίμονη αρνητική διάθεση στην μείζονα κατάθλιψη δείχνει ότι κάτι δεν πάει καλά ανάμεσα στην επικοινωνία της αμυγδαλής και του φλοιού.
Μια ακόμη σημαντική επίδραση είναι στον κιρκάδιο ρυθμό, ο οποίος ρυθμίζει φυσιολογικές δραστηριότητες όπως ο κύκλος ύπνου-αφύπνισης. Οι αλλαγές στον κιρκάδιο ρυθμό επηρεάζουν στη διάθεση και άλλες φυσιολογικές λειτουργίες, όπως η θερμοκρασία του σώματος και η ορμονική ισορροπία.
Τι αλλαγές παρατηρούνται στον εγκέφαλο στην κατάθλιψη;
Οι μέθοδοι απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν τις περιοχές του εγκεφάλου και μετρούν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών. Αυτές οι μέθοδοι έχουν οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση των περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τη διάθεση, τη μνήμη και επηρεάζουν την κατάθλιψη. Οι περιοχές που παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατάθλιψη είναι η αμυγδαλή, ο θάλαμος και ο ιππόκαμπος.
Το στρες προκαλεί αλλαγές στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών, αλλαγές στο σχηματισμό και στην επικοινωνία των νεύρων , και ενεργοποίηση πολλών φλεγμονωδών ουσιών που παίζουν ρόλο στην έναρξη ή στην εξέλιξη της κατάθλιψης και επηρεάζουν το είδος και την σοβαρότητα των συμπτωμάτων.
Σε δύο κύριες περιοχές του εγκεφάλου παρατηρείται συρρίκνωση και αυτές είναι ο ιππόκαμπος (το κέντρο της μνήμης) και ο φλοιός του εγκεφάλου (το κέντρο της σκέψης). Και στις δύο περιοχές παρατηρείται μείωση στο μέγεθος των νευρικών κυττάρων και στον αριθμό των συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων. Την ίδια στιγμή η κατάθλιψη συνδέεται με έναν υπερδραστήριο υποθάλαμο, που ρυθμίζει την απόκριση στο στρες και μια υπερδραστήρια αμυγδαλή, που δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα.
Η μειωμένη δράση του προμετωπιαίου φλοιού συνδέεται με τη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και στη συγκέντρωση που παρατηρείται σε πολλούς ανθρώπους με κατάθλιψη.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μοναδικός και έχει την ικανότητα να δημιουργεί νέες νευρικές συνάψεις, μια ιδιότητα που ονομάζεται νευροπλαστικότητα, στην οποία οφείλουμε τις ικανότητες προσαρμογής και μάθησης. Στην κατάθλιψη, η νευροπλαστικότητα είναι εξασθενημένη ειδικά στον ιππόκαμπο. Τα κέντρα επιβράβευσης του εγκεφάλου συρρικνώνονται και έτσι δεν μπορούν να αποκριθούν κατάλληλα. Επίσης παρατηρούνται πολλές αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών.
Οι επιστήμονες μελετούν την πιθανή σύνδεση ανάμεσα στην παραγωγή νέων νεύρων στον ιππόκαμπο και την χαμηλή διάθεση. Υπάρχει ένα στοιχείο για τα αντικαταθλιπτικά που υποστηρίζει αυτή τη θεωρία. Τα αντικαταθλιπτικά αμέσως αυξάνουν τη συγκέντρωση των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Ωστόσο, οι άνθρωποι δεν αρχίζουν να νιώθουν καλύτερα για αρκετές εβδομάδες. Αν λοιπόν η κατάθλιψη οφείλεται στα χαμηλά επίπεδα των νευροδιαβιβαστών γιατί οι ασθενείς δεν νιώθουν άμεσα καλά αφού τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών αυξάνονται;
Μια πιθανή απάντηση είναι ότι η διάθεση βελτιώνεται μόνο όταν δημιουργούνται νέα νεύρα και αναπτύσσονται νέες συνδέσεις, μια διαδικασία που χρειάζεται εβδομάδες. Τα αντικαταθλιπτικά διεγείρουν την ανάπτυξη νέων νεύρων. Η πραγματική αξία των αντικαταθλιπτικών είναι ότι δημιουργούνται νέοι νευρώνες, νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων και έτσι βελτιώνεται η επικοινωνία ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα. Αν αυτό ισχύει, τότε τα νέα φάρμακα θα πρέπει να προάγουν την νευρογένεση με την ελπίδα ότι οι ασθενείς θα δουν πιο γρήγορα αποτελέσματα συγκριτικά με τις τρέχουσες θεραπείες.