Ανεπάρκεια βιταμίνης Β12

Βιταμίνη Β12

Οι βιταμίνες του συμπλέγματος-Β είναι σημαντικές για πολλές λειτουργίες του σώματος. Είτε αφορά την παραγωγή ενέργειας, ή την άμυνα του οργανισμού ή το σχηματισμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων, οι βιταμίνες Β παίζουν ένα ζωτικό ρόλο. Η βιταμίνη Β12 συγκεκριμένα, έχει σημαντική επίδραση στη λειτουργία του νευρικού συστήματος.

Ανεπάρκεια βιταμίνης Β12

Η βιταμίνη Β12 (γνωστή και ως κοβαλαμίνη), έχει πολλές λειτουργίες στο ανθρώπινο σώμα. Για αυτό το λόγο, η ανεπάρκεια της οδηγεί σε ένα ευρύ φάσμα κλινικών συμπτωμάτων.

Περίπου το 15% των ενηλίκων πάνω από 65 ετών έχουν υποκλινική ανεπάρκεια της βιταμίνης, στην οποία συμβάλλει η χρήση αναστολέων των Η2-υποδοχέων για τη θεραπεία της υπερέκκρισης των οξέων του στομάχου, οι οποίοι στη συνέχεια μειώνουν τα επίπεδα της κοβαλαμίνης.

Αιτίες ανεπάρκειας βιταμίνης Β12

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 προκύπτει εξαιτίας:

• Διατροφικής ανεπάρκειας ειδικά στα ηλικιωμένα άτομα που τηρούν αυστηρή διατροφή και στους αλκοολικούς.
• Συνδρόμων δυσαπορρόφησης όπως η κακοήθης αναιμία.
• Γαστρεντερικών διαταραχών που οδηγούν σε δυσαπορρόφηση όπως η ατροφική γαστρίτιδα ή η χρήση αναστολέων των Η2-υποδοχέων για μεγάλο χρονικό διάστημα.
• Διαταραχών όπως η νόσος Whipple ή η νόσος του Crohn, χειρουργικών επεμβάσεων στο έντερο ή στένωση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη βακτηρίων που ανταγωνίζονται την απορρόφηση της βιταμίνης Β12 και οδηγούν σε ειλεό.

Κλινικά χαρακτηριστικά

Νευρολογικά

Η ανεπάρκεια της κοβαλαμίνης συνδέεται με:

• Παραισθήσεις
• Περιφερική νευροπάθεια
• Υποξεία συνδυασμένη εκφύλιση

Ψυχιατρικά

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 έχει συνδεθεί με:

• Απώλεια μνήμης
• Ευερεθιστότητα και κατάθλιψη
• Άνοια
• Ψύχωση, αν και παρατηρείται σπάνια

Καρδιαγγειακά

Ίσως να αυξάνεται ο κίνδυνος για έμφραγμα του μυοκαρδίου και εγκεφαλικό επεισόδιο.

Αιματολογικά

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 συνδέεται με την μεγαλοβλαστική μακροκυτταρική αναιμία. Το αίμα έχει αυξημένο τον μέσο όγκο των ερυθροκυττάρων και αυξημένο το μέσο όγκο της αιμοσφαιρίνης.

Έχει παρατηρηθεί ότι:

• Οι χορτοφάγοι (vegan) συχνά εμφανίζουν ανεπάρκεια της βιταμίνης
• Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 στην εγκυμοσύνη ίσως να οδηγεί στην παχυσαρκία
• Πρέπει να συμβουλεύεστε το γιατρό σας πριν αλλάξετε τις διατροφικές συνήθειες του παιδιού σας

Η εξέταση του περιφερικού επιχρίσματος δείχνει την παρουσία μακροκυττάρων και πολυμορφοπύρηνων ουδετερόφιλων. Ωστόσο, το ένα τρίτο των ασθενών έχει φυσιολογική αιμοσφαιρίνη.

Βιταμίνη Β12 και νευρολογικά προβλήματα

Στα νευρολογικά προβλήματα παίζουν σημαντικό ρόλο οι βιταμίνες Β1 (θειαμίνη), Β3 (νιασίνη), Β7(βιοτίνη), Β6 (πυριδοξίνη), Β9 (φυλλικό οξύ, που είναι γνωστό ως φολικό οξύ) και η Β12 (κοβαλαμίνη) είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Αυτό το σύμπλεγμα των βιταμινών έχει συγκεκριμένες επιδράσεις στη λειτουργία των κυττάρων του εγκεφάλου και η ανεπάρκεια τους οδηγεί σε διαφορετικά νευρολογικά και ψυχολογικά προβλήματα. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 δεν είναι συχνή στους νέους ενήλικες, αλλά οι μεγαλύτερες ηλικίες είναι ευάλωτες.

Η βιταμίνη Β12 ή κοβαλαμίνη, είναι μια ουσιαστική βιταμίνη για τη σωστή λειτουργία και την ανάπτυξη του εγκεφάλου και των νευρικών κυττάρων. Παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του περιβλήματος που καλύπτει και προστατεύει τα νευρικά κύτταρα του κεντρικού και του περιφερικού νευρικού συστήματος, εξασφαλίζοντας την γρήγορη και αποτελεσματική μετάδοση των νευρικών σημάτων.

Η μυελίνη είναι πολύ ουσιαστική για το σχηματισμό αυτού του περιβλήματος. Η βιταμίνη Β12 παίζει σημαντικό ρόλο στη σύνθεση και στη διατήρηση της μυελίνης. Τα νευρολογικά προβλήματα που προκαλούνται από την ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 οφείλονται στην καταστροφή του στρώματος μυελίνης.

Ο ακριβής μηχανισμός για την καταστροφή της μυελίνης δεν είναι απολύτως ξεκάθαρος. Ωστόσο, προτείνονται δύο πιθανοί μηχανισμοί:

Α. Η βιταμίνη Β12 παίζει σημαντικό ρόλο στον κύκλο του άνθρακα

Η σωστή λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος εξαρτάται από τον μεταβολισμό του άνθρακα που γίνεται στον εγκέφαλο. Ο κύκλος αυτός περιλαμβάνει μια σειρά βιοχημικών αντιδράσεων που συμβαίνουν στο ανθρώπινο σώμα. Ο κύκλος αυτός είναι πολύ σημαντικός για τη σύνθεση των νευροδιαβιβαστών, των μεμβρανικών φωσφολιπιδίων και της μυελίνης. Μεταξύ αυτών, οι νευροδιαβιβαστές (σεροτονίνη, ντοπαμίνη, ακετυλοχολίνη και νορεπινεφρίνη) είναι ουσιαστικοί για όλες τις λειτουργίες του εγκεφάλου και της μυελίνης, που απαιτείται για την προστασία των νευρώνων και την επικοινωνία τους.

Η βιταμίνη Β12 είναι ζωτική για τον κύκλο αυτό επειδή δρα ως συμπαράγοντας σε ένα πολύ σημαντικό σημείο του κύκλου στη σύνθεση της μεθειονίνης. Ο λόγος για τον οποίο αυτό το βήμα είναι σημαντικό:

• Η μεθειονίνη είναι ένα αμινοξύ που δίνει μεθυλομάδες που απαιτούνται για τις αντιδράσεις μεθυλίωσης (βιοχημικές αντιδράσεις που είναι ουσιαστικές για τη σύνθεση πολλών ουσιών). Χωρίς τη μεθειονίνη, τη μυελίνη και τους νευροδιαβιβαστές που χρειάζονται για τη νευρολογική ανάπτυξη, οι λειτουργίες δεν μπορούν να γίνουν.
• Η μεθειονίνη συντίθεται από την ομοκυστεΐνη, ένα αμινοξύ που συνδέεται με πολλές νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Τα υψηλά επίπεδα αυτού του αμινοξέος μπορεί να οδηγήσουν σε εγκεφαλική βλάβη και γνωστικές διαταραχές. Η σύνθεση της μεθειονίνης προλαμβάνει τη συσσώρευση αυτού του βλαβερού αμινοξέος στον εγκέφαλο.

Άλλες βιταμίνες του συμπλέγματος Β όπως το φυλλικό οξύ, η βιταμίνη Β6 και η βιταμίνη Β2 είναι ουσιαστικές για αυτό το βιοχημικό μονοπάτι.

Β. Η βιταμίνη Β12 είναι αναγκαία στη σύνθεση και διατήρηση της μυελίνης

Μια άλλη βιοχημική αντίδραση, η μετατροπή του μεθυλομηλόνυλο-CoA σε σουκινυλικό-CoA, απαιτεί το συνένζυμο κοβαλαμίνη. Αν αυτή η αντίδραση δεν συμβεί, το μεθυλομηλόνυλο-CoA μετατρέπεται σε μεθυλομαλονικό οξύ (MMA), που είναι αποσταθεροποιητής της μυελίνης. Αυτά τα μη-φυσιολογικά λιπαρά οξέα ενσωματώνονται στα νευρικά λιπίδια και οδηγούν στο σχηματισμό ενός εύθραυστου στρώματος μυελίνης. Έτσι παρατηρούνται ανωμαλίες στο σχηματισμό και στην αποδόμηση της μυελίνης. Το αποτέλεσμα είναι δυσλειτουργίες στο κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα.

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 προκαλεί ποικίλα νευροψυχιατρικά προβλήματα

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 προκαλεί νευρολογικά και ψυχιατρικά προβλήματα στους ενήλικες 40-90 ετών. Είναι ωστόσο σπάνιο να επηρεάζει νεότερους ανθρώπους. Οι νευρολογικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν μυελοπάθεια (νόσο του νωτιαίου μυελού), νευροπάθεια (νόσο των νεύρων), αισθητικές διαταραχές, ανωμαλίες στο βάδισμα και αδυναμία ενώ τα ψυχιατρικά προβλήματα κυμαίνονται από γνωστικές και συμπεριφορικές διαταραχές μέχρι άνοια.

1. Ψυχιατρικά προβλήματα που σχετίζονται με την ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12

Οι ψυχιατρικές εκδηλώσεις της ανεπάρκειας της βιταμίνης Β12 περιλαμβάνουν ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, γνωστικά προβλήματα (όπως προβλήματα μνήμης), κατάθλιψη και άνοια. Αυτά τα προβλήματα προκαλούνται από πολλούς μηχανισμούς όπως η μειωμένη παραγωγή των νευροδιαβιβαστών και τα αυξημένα επίπεδα της ομοκυστεΐνης και του μεθυλομαλονικού οξέος (ΜΜΑ). Όταν δεν υπάρχει προφανής αιτία για κάποιες ψυχιατρικές διαταραχές, πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η εξέταση και τα συμπληρώματα της βιταμίνης Β12.

2. Περιφερική νευροπάθεια

Η περιφερική νευροπάθεια είναι μια συνηθισμένη εκδήλωση της ανεπάρκειας της βιταμίνης Β12. Σε αυτή την κατάσταση, η μεταβίβαση των νευρικών σημάτων ανάμεσα στο νωτιαίο μυελό και στα διάφορα μέρη του σώματος  είναι διαταραγμένη. Το πρόβλημα ίσως να συμβαίνει εξαιτίας της άμεσης βλάβης που προκαλείται στα νεύρα ή από την απομυελίνωση που οδηγεί σε βλάβη του άξονα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μυρμήγκιασμα, πόνο και μούδιασμα. Ανάλογα με τον τύπο των νεύρων που έχουν επηρεαστεί μπορεί να προκληθεί απώλεια αισθήσεων ή μυϊκής μάζας και δραστηριότητας. Αυτή η κατάσταση πρέπει επίσης να θεραπευτεί εγκαίρως για να περιοριστεί η βλάβη και να ενισχυθούν τα θετικά αποτελέσματα.

3. Υποξεία συνδυασμένη εκφύλιση

Αυτή είναι μια προοδευτική εκφυλιστική κατάσταση που επηρεάζει το νωτιαίο μυελό και προκαλείται από την ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12. Η εκφύλιση μπορεί να περιλαμβάνει τον εγκέφαλο, τα οπτικά νεύρα, και τα περιφερικά νεύρα. Αρχικά, το έλυτρο μυελίνης καταστρέφεται, και ακολουθεί ο εκφυλισμός των νεύρων. Τα πρώτα συμπτώματα αυτής της κατάστασης είναι συνήθως η αίσθηση μυρμηγκιάσματος και μουδιάσματος και στις δύο πλευρές, όπως επίσης και αδέξιες κινήσεις. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν αδυναμία, προβλήματα όρασης, γνωστικές διαταραχές, ανωμαλίες στα αντανακλαστικά, δυσλειτουργίες στην  ούρηση και στυτική δυσλειτουργία. Η πρώιμη θεραπεία αυτής της κατάστασης με συμπληρώματα βιταμίνης Β12 έχει πολύ καλά αποτελέσματα. Η καθυστέρηση στη θεραπεία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την ατελή ανάκτηση των χαμένων λειτουργιών.

4. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 προκαλεί νευροαναπτυξιακές και νευροεκφυλιστικές διαταραχές

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 και η επακόλουθη αύξηση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης μπορεί να οδηγήσουν σε ατροφία του εγκεφάλου (συρρίκνωση). Η ατροφία του εγκεφάλου συνήθως συμβαίνει φυσιολογικά με το πέρασμα του χρόνου. Αλλά αυτή η διαδικασία επιταχύνει την εμφάνιση νευροεκφυλιστικών διαταραχών.

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια της κοβαλαμίνης είναι πιο συχνή στους ασθενείς με Alzheimer, νόσο του Parkinson και πολλές άλλες καταστάσεις που προκαλούν άνοια. Ωστόσο δεν υπάρχει ξεκάθαρη αιτιολογική σχέση μεταξύ ανεπάρκειας της βιταμίνης Β12 και αυτών των διαταραχών. Οι περισσότερες μελέτες αναφέρουν τη σύνδεση μεταξύ της υπερομοκυστεϊναιμίας και της νόσου Alzheimer και άλλων περιπτώσεων άνοιας. Αυτό σημαίνει ότι τα αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης στο αίμα αυξάνουν τον κίνδυνο για αυτά τα νοσήματα.

Επίσης, τα αυξημένα επίπεδα της ομοκυστεΐνης στο αίμα αποτελούν έναν παράγοντα κινδύνου για εγκεφαλικό επεισόδιο και άλλες αγγειακές επιπλοκές. Υπάρχει μια πιθανή σχέση ανάμεσα στην ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 και των αγγειακών νοσημάτων.

Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 και του φυλλικού οξέος στην εμβρυϊκή ζωή προκαλεί προβλήματα στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και στις γνωστικές λειτουργίες

Το φυλλικό οξύ και η βιταμίνη Β12 παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, ειδικά κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ζωή και των δύο πρώτων ετών της ζωής. Αυτές οι βιταμίνες είναι ουσιαστικές μέχρι την εφηβεία για την μυελίνωση που ξεκινά στην εμβρυϊκή ζωή και συνεχίζεται μέχρι την εφηβεία. Όπως προαναφέρθηκε, η ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12 οδηγεί σε περιορισμένη μυελίνωση και ανάλογα με το κομμάτι του νευρικού συστήματος που επηρεάζεται, το παιδί παρουσιάζει ποικίλα γνωστικά και πνευματικά προβλήματα. Οι γυναίκες που στην εγκυμοσύνη έχουν ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 και φυλλικού οξέος χρειάζονται συμπληρώματα για να προλάβουν την εμφάνιση αυτών των νευρολογικών επιπλοκών.

Η βιταμίνη Β12 αποδεικνύεται ότι είναι ένα πολύ σημαντικό θρεπτικό συστατικό για την υγεία του εγκεφάλου για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους. Υπάρχουν πολλές καταστάσεις που ίσως να οδηγούν σε ανεπάρκεια της βιταμίνης. Αλλά αν η αιτία είναι η διατροφική ανεπάρκεια, τα κατάλληλα συμπληρώματα διατροφής μπορεί να προλάβουν την βλάβη στο νευρικό σύστημα. Η βιταμίνη υπάρχει σε αφθονία σε τροφές ζωικής προέλευσης.

Διάγνωση και θεραπεία

Η διάγνωση βασίζεται στη εξέταση της κοβαλαμίνης στον ορό του αίματος (με κατώτατο όριο 200 pg/mL ή 150pmol/L). Ωστόσο, οι εξετάσεις αποτυγχάνουν να ανιχνεύσουν την ανεπάρκεια σε ηλικιωμένους ασθενείς, ακόμη και όταν είναι αρκετά σοβαρή και συμβάλλει σε νευροψυχιατρικά προβλήματα.

Στις μέρες μας υπάρχουν διαθέσιμες πιο ευαίσθητες εξετάσεις, οι οποίες ανιχνεύουν τα επίπεδα του μεθυλομαλονικού οξέος και της ομοκυστεΐνης  στον ορό του αίματος. Αυτές δείχνουν πρώιμα αν υπάρχει θέμα ανεπάρκειας, πριν εκδηλωθούν τα αιματολογικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, τα επίπεδα του μεθυλομαλονικού οξύ  αυξάνονται και στις παθήσεις των νεφρών. Η ανεπάρκεια του φυλλικού οξέος ίσως να μειώνει τα ανιχνεύσιμα επίπεδα της Β12 καθώς αυξάνει τα επίπεδα της ομοκυστεΐνης.

Η λήψη βιταμίνης Β12 από το στόμα σε μορφή χαπιών είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να συμπληρωθεί η βιταμίνη ακόμη και αν υπάρχει ανεπάρκεια, περιλαμβανομένης της κακοήθους αναιμίας. Περίπου 1,000 έως 2,000 mcg πρέπει να λαμβάνονται καθημερινά για μία έως δύο εβδομάδες, και να ακολουθεί μια σταθερή δόση 1,000 mcg ημερησίως για μια ζωή.

Η ενέσιμη μορφή Β12 αποτελεί μια εξαιρετικά αποτελεσματική θεραπευτική επιλογή. Σε αυτή την περίπτωση γίνεται μια ενδομυϊκή ένεση 100 έως 1000 mcg κάθε μέρα ή μέρα παρά μέρα, για μία ή δύο εβδομάδες. Στη συνέχεια ακολουθεί μια δόση 100 έως 1000 mcg το μήνα ή κάθε τρεις μήνες.