Μπράβο – μια λέξη τόσο σημαντική για τα παιδιά (και όχι μόνο!)

"Μπράβο" - μια λέξη τόσο σημαντική για τα παιδιά

Οι έπαινοι και τα μπράβο ενισχύουν τα θετικά συναισθήματα και αυξάνουν το κίνητρο των παιδιών. Έτσι, τα παιδιά μπορεί να είναι πιο συνεργάσιμα, επίμονα και να δουλεύουν σκληρά. Ωστόσο, μερικά παιδιά αντιδρούν αρνητικά στους επαίνους.

Σε πολλές κουλτούρες σε όλο τον κόσμο οι γονείς αποφεύγουν τους επαίνους. Ανησυχούν ότι οι υπερβολικοί έπαινοι διογκώνουν το εγώ. Έτσι, τα παιδιά έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση. Όμως, στις μέρες μας , τα πράγματα είναι διαφορετικά. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι έπαινοι είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να ενισχύουν την καλή συμπεριφορά των παιδιών. Το "μπράβο" είναι μια λέξη πολύ σημαντική για τα παιδιά.

Τι λέει η επιστήμη;

Οι μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι ανταποκρινόμαστε στην κοινωνική επιβεβαίωση με τον ίδιο τρόπο που ανταποκρινόμαστε στην χρηματική ανταμοιβή. Οι έπαινοι μας κάνουν να νιώθουμε καλά. Και συγκεκριμένοι έπαινοι μπορεί να έχουν πολύ καλά αποτελέσματα.

Μια έκφραση ενθουσιασμού όπως το "Ουάου!" ή μια υποστηρικτική χειρονομία (όπως το κόλλα πέντε) μπορεί να ενισχύσει τα θετικά συναισθήματα. Επίσης μπορεί να δίνει κίνητρο στα παιδιά να προσπαθούν ξανά μετά από μια αποτυχία.

Ομοίως, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι έπαινοι για τη διαδικασία δίνουν κίνητρο.

Οι έπαινοι για τη διαδικασία είναι έπαινοι που αναγνωρίζουν τις επιλογές των παιδιών ή την σκληρή δουλειά, όπως για παράδειγμα:

• "Μπράβο!"
• "Μου αρέσει ο τρόπος που αντιμετώπισες την κατάσταση, και δεν τα παράτησες."
• "Μπορώ να πως ότι η εξάσκηση είχε αποτέλεσμα!"

Αυτή η μορφή επαίνων μπορεί να εμπνεύσει τα παιδιά να συνεχίζουν να ασχολούνται με δύσκολες εργασίες. Επίσης, καλλιεργούν την πιο σημαντική δεξιότητα για την επιτυχία, την πεποίθηση ότι μπορούμε να βελτιώσουμε τον εαυτό μας με προσπάθεια.

Υπάρχουν επίσης στοιχεία για την επιδοκιμασία προκοινωνικών συμπεριφορών που βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες.

Για παράδειγμα, φανταστείτε τους γονείς να ενθαρρύνουν και να επαινούν ένα μωρό που προσφέρει τη βοήθειά του.

• "Κοίτα. Έπεσε ένα παιχνίδι από τα χέρια της Κατερίνας και δεν μπορεί να το φτάσει. Θέλεις να την βοηθήσεις;"
• "Σε ευχαριστώ! Είσαι ο καλύτερος βοηθός!"

Τα μωρά που έχουν αυτή την επιβράβευση είναι πολύ πιο πιθανό να βοηθούν πιο συχνά. Τα μεγαλύτερα παιδιά, αναπτύσσουν καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες όταν επιβραβεύονται για τους καλούς τους τρόπους.

Φυσικά, δεν είναι όλα ρόδινα. Οι έπαινοι μπορεί να έχουν και την αρνητική τους πλευρά.

Η αρνητική πλευρά των επαίνων

Οι μελέτες δείχνουν ότι κάποιες μορφές επαίνων μπορεί στην πραγματικότητα να υπονομεύουν το κίνητρο των παιδιών. Ανάλογα με τις συνθήκες , οι έπαινοι μπορεί να βλάπτουν την αυτοεκτίμηση ενός παιδιού, ή να ενισχύουν την ανάπτυξη του ναρκισσισμού. Βέβαια, σε μερικά παιδιά δεν αρέσει καθόλου η επιβράβευση, γιατί μισούν να έχουν την προσοχή στραμμένη πάνω τους, καθώς νιώθουν ντροπή για αυτό. Μπορεί να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν τους επαίνους.

Αν πιστεύετε πως όταν επιδοκιμάζετε το παιδί σας το κάνετε να νιώθει καλά για τον εαυτό του, καλό είναι να το σκεφτείτε ξανά. Πολλές φορές οι έπαινοι είναι δίκοπο μαχαίρι.

"Έκανες εξαιρετική δουλειά!" "Μπράβο!" "Είσαι έξυπνο αγόρι!"  "Είσαι υπέροχο κορίτσι!"

Όλες αυτές τις εκφράσεις τις χρησιμοποιούν οι γονείς, οι δάσκαλοι, και τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος για να επιδοκιμάσουν τα παιδιά. Τα περισσότερα βιβλία αυτοβελτίωσης για τους γονείς τονίζουν ότι οι έπαινοι, τα μπράβο, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών, ενισχύουν την καλή συμπεριφορά και διαμορφώνουν την προσωπικότητα. Για πολλά παιδιά ωστόσο, οι έπαινοι μπορεί να ερμηνευθούν ως αγάπη και αποδοχή, και έτσι οι γονείς μεγαλώνουν ένα παιδί που θέλει να ευχαριστεί τους άλλους. Πράγμα που στην ενήλικη ζωή του θα το οδηγήσει στη συναισθηματική εξουθένωση, καθώς θα ζητά συνεχώς την έγκριση και την επιβεβαίωση των άλλων για να αισθανθεί καλά.

Οι έπαινοι και τα μπράβο έχουν και την σκοτεινή τους πλευρά και είναι ανάγκη να διερευνήσουμε αυτή την βαθιά προγραμματισμένη πτυχή της φιλοσοφίας των γονέων. Ο έπαινος και η τιμωρία είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος,  της κριτικής στην οποία οι γονείς μπορεί να καταλήγουν άθελά τους και την χρησιμοποιούν για να ελέγχουν και να χειραγωγήσουν την μελλοντική συμπεριφορά των παιδιών τους.

Γιατί οι γονείς επαινούν τα παιδιά;

Πολλοί γονείς πιστεύουν ότι είναι το ζεστό συναίσθημα που έχουν όταν κάνουν το παιδί τους χαρούμενο, που τους ενθαρρύνει να συνεχίζουν τους επαίνους. Αυτή η αντίδραση μπορεί να μοιάζει καλή για λίγο, αλλά η δύναμη να κάνουν τα παιδιά τους ευτυχισμένα δεν τους ανήκει δικαιωματικά, είναι ανάγκη να το κάνουν τα παιδιά για τον εαυτό τους.

Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι όλα τα κομπλιμέντα και οι όμορφες εκφράσεις είναι καταστροφικές. Απλά είναι ανάγκη οι γονείς να σκέφτονται ποια είναι τα κίνητρα και τι πρέπει να λένε όταν επαινούν το παιδί τους, όπως επίσης και ποιες είναι οι επιδράσεις που έχει αυτό στο παιδί. Οι αντιδράσεις των γονέων βοηθούν το παιδί να έχει την αίσθηση του ελέγχου, ή συνεχώς θα αποζητά την επιβεβαίωση; Οι έπαινοι δίνουν κίνητρο στο παιδί να μάθει περισσότερα πράγματα μόνο του ή απλά κάνει πράγματα για να κερδίσει την αποδοχή των γονιών;

Με ποιο τρόπο μπορούν οι γονείς να επιδοκιμάζουν τα παιδιά;

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν τις συνέπειες της επιβράβευσης ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Για παράδειγμα, τα μωρά και τα νήπια ευημερούν όταν ακούνε μπράβο και αυτό ενθαρρύνει την φυσική τους περιέργεια και προάγει την ανεξάρτητη εξερεύνηση. Τα μεγαλύτερα παιδιά ωστόσο είναι πιο πολύπλοκα όσον αφορά την ερμηνεία των επαίνων.

Πώς όμως οι γονείς θα καταλάβουν το πόσο αποτελεσματικοί είναι οι έπαινοι στην καθημερινότητα του παιδιού τους;

1. Να αποφεύγουν τους ψεύτικους επαίνους

Οι ψεύτικοι και υπερβολικοί έπαινοι δεν είναι μόνο ανούσιοι και αναποτελεσματικοί, αλλά επίσης μπορεί να τραυματίζουν την αυτοεκτίμηση ενός παιδιού. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να καταλάβουν το ψέμα και έτσι να νιώθουν ότι οι γονείς τους τα λυπούνται, και έτσι μπαίνουν οι σπόροι της ντροπής στο μυαλό τους. Τα παιδιά εμπιστεύονται τους επαίνους που απαιτούν παρατήρηση και προσφέρουν αξιολόγηση μιας συμπεριφοράς.

Για παράδειγμα, ένας γονέας μπορεί να πει στο παιδί του, "Μάρκο, παρατήρησα ότι προσπαθείς περισσότερο στην ορθογραφία. Το λεξιλόγιό σου έχει βελτιωθεί από όταν άρχισες να διαβάζεις περισσότερο."

Αυτός ο αυθεντικός έπαινος μεταφέρει την αίσθηση ότι ο γονέας γνωρίζει το παιδί και τις δυσκολίες του και του παρέχει καθοδήγηση, πράγμα που ενδυναμώνει τη σχέση με το παιδί.

2. Να δίνουν έμφαση στους επαίνους για την διαδικασία

Η υπόθεση ότι το υψηλό IQ είναι ένα καταπληκτικό ταλέντο και κλειδί για την επιτυχία, έχει οδηγήσει πολλούς γονείς και δασκάλους να πιστεύουν πως οι έπαινοι όπως, "είσαι ιδιοφυία" και "έχεις γεννηθεί αθλητής" είναι αποδεκτοί και εξυπηρετούν την διατήρηση της κορυφαίας απόδοσης.

Αλλά, περισσότερες από τρεις δεκαετίες ερευνών έχουν δείξει το αντίθετο.

Η υπερβολική έμφαση σε ένα ταλέντο και η παρατήρηση ότι αυτά τα χαρακτηριστικά είναι έμφυτα και σταθερά, κάνουν τα παιδιά να νιώθουν ευάλωτα στην αποτυχία, ευαίσθητα στην ντροπή, τρομοκρατημένα στις προκλήσεις και απρόθυμα να διορθώσουν τις αδυναμίες τους. Επίσης, φοβούνται να κάνουν οτιδήποτε μπορεί να τα οδηγήσει στην αποτυχία , με αποτέλεσμα να χάσουν τους επαίνους.

Άλλα παιδιά που γνωρίζουν ότι έχουν γεννηθεί με ένα ταλέντο ή άλλα χάρισματα, μπορεί τελικά να καταλήγουν στην απάθεια και να μην έχουν κίνητρο να προσπαθήσουν για τίποτα.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ώστε οι έπαινοι να έχουν τις επιθυμητές επιδράσεις;

Καλό είναι να αποφεύγουν τους προσωπικούς επαίνους και να επαινούν την διαδικασία, πράγμα που δίνει έμφαση στην προσπάθεια και στην στρατηγική και καλλιεργεί τη νοοτροπία εξέλιξης στα παιδιά. Καλό είναι να αποφεύγουν τους επαίνους σε δραστηριότητες που δεν έχουν δυσκολία. Αυτό που μπορούν να κάνουν είναι να τους λένε ιστορίες επιτυχίας που δίνουν έμφαση στη σκληρή δουλειά, στο πάθος και στην επιμονή.

Η Μαρία Μοντεσσόρι, η οποία ήταν σπουδαία παιδαγωγός και φιλόσοφος και ανέπτυξε τη δική της μέθοδο εκπαίδευσης, υποστήριζε ότι οι υπερβολικοί έπαινοι όχι απλά εξαφανίζουν το κίνητρο των παιδιών να δοκιμάζουν νέα πράγματα, αλλά επίσης τα κάνουν να μένουν προσηλωμένα στα αποτελέσματα. Και πως μαθαίνουν να αναζητούν την εξωτερική επιβεβαίωση και τη γνώμη των άλλων, και όχι την εσωτερική, από τον ίδιο τους τον εαυτό δηλαδή. Οι υπερβολικοί έπαινοι βάζουν τα παιδιά στη διαδικασία να κάνουν πράγματα για τους άλλους και όχι για τον εαυτό τους. Όμως, αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα επιτυχημένο άτομο εξωτερικά, να μην είναι ευτυχισμένο και ισορροπημένο μέσα του. Τελικά, τα παιδιά δεν ζουν τη δική τους ζωή αλλά τη ζωή ενός ανθρώπου που είναι επιτυχημένος και αποδεκτός στα μάτια των άλλων.

3. Να αποφεύγουν τις συγκρίσεις

Όταν οι γονείς επαινούν τα παιδιά για την απόδοσή τους συγκριτικά με τους συμμαθητές τους αυτό δημιουργεί στα παιδιά πίεση, άγχος,  ανησυχία. Όλα αυτά έχουν καταστροφικές συνέπειες στην ψυχολογία ενός παιδιού.

Το πρόβλημα όταν οι γονείς επαινούν ένα παιδί με βάση την κοινωνική σύγκριση αυτό αποτελεί κίνητρο για όσο καιρό το παιδί συνεχίζει να είναι στην κορυφή. Χάνει τη δύναμη του όταν το παιδί μπαίνει στην κουλτούρα του ανταγωνισμού. Ουσιαστικά, τα παιδιά που εξαρτώνται από αυτό τελικά αποτυγχάνουν και εγκαταλείπουν εύκολα τις προσπάθειές τους. Ακόμη χειρότερα, μπορεί να μείνουν παγιδευμένα στην διατήρηση της ανταγωνιστικότητας και να αποφεύγουν νέες προκλήσεις που περιλαμβάνουν ρίσκο. Έτσι, όμως χάνουν πολλές ευκαιρίες για να μάθουν. "Γιατί να αντιμετωπίσω κάτι νέο και να ρισκάρω να αποτύχω;" Οι κοινωνικές συγκρίσεις δεν επιτρέπουν σε ένα παιδί να αντιμετωπίσει την αποτυχία.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να αποφύγουν τις αρνητικές επιδράσεις των επαίνων;

1. Να θυμούνται ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη την υποστήριξη και την ενθάρρυνση συνέχεια, όχι μόνο όταν καταφέρνουν κάτι

Οι έπαινοι είναι ωφέλιμοι, αλλά δεν είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο οι γονείς μπορούν να εκφράζουν την επιβεβαίωση, την αποδοχή, την ενθάρρυνση, την αγάπη.

Τα παιδιά είναι ανάγκη να γνωρίζουν ότι έχουν την υποστήριξη των γονιών τους, ειδικά σε στιγμές που νιώθουν χαμένα, θυμωμένα.

Οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνούν να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους ακόμη και στις αποτυχίες, όχι μόνο στις επιτυχίες.

2. Οι ψεύτικοι έπαινοι μπορεί να προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα

Τα παιδιά μπορεί να σκέφτονται ότι οι γονείς τους τα λυπούνται, ή ότι προσπαθούν να είναι χειριστικοί. Οι ψεύτικοι έπαινοι μπορεί να στέλνουν το μήνυμα ότι οι γονείς δεν καταλαβαίνουν πραγματικά τα παιδιά τους.

Αυτό το πρόβλημα παρατηρείται και στα πολύ μικρά παιδιά; Ίσως όχι. Αλλά από τη στιγμή που τα παιδιά είναι αρκετά ώριμα για να αναλύουν τις πεποιθήσεις και τα κίνητρα, είναι πιο ευαίσθητα στους ψεύτικους επαίνους. Για πολλά παιδιά, αυτό συμβαίνει στην ηλικία των 4-5 ετών.

3. Να είναι προσεκτικοί με τους υπερβολικούς επαίνους

"Είσαι τέλειος! Είσαι απίστευτα καλός σε αυτό!"

Ακόμη και αν τα παιδιά πιστεύουν ότι οι γονείς τους είναι ειλικρινείς, οι υπερβολικοί έπαινοι μπορεί να προκαλούν προβλήματα. Και να θέτουν πολύ υψηλά πρότυπα. Πώς μπορεί ένα παιδί να διατηρήσει αυτούς τους επαίνους;

Τα μικρά παιδιά μπορεί να μην αντιλαμβάνονται αυτούς τους επαίνους ως πρόβλημα. Δεν έχουν ακόμη την ικανότητα να ανησυχούν για την μελλοντική τους απόδοση.

Αλλά όσο τα παιδιά ωριμάζουν, τα πράγματα αλλάζουν. Δεν θέλουν να χάσουν το σεβασμό και την επιβεβαίωση. Έτσι, όταν αντιμετωπίζουν μια νέα πρόκληση, δειλιάζουν. Δεν θέλουν να ρισκάρουν και να αποτύχουν. Δεν θέλουν να φαίνονται κακά παιδιά.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αυτή την επίδραση. Τα παιδιά που δέχονται υπερβολικούς επαίνους από τους γονείς τους είναι πολύ πιθανόν να βιώνουν αρνητικά συναισθήματα.

4. Να επαινούν τα παιδιά για πράγματα που μπορούν να ελέγχουν και όχι επειδή έχουν κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα

"Είσαι τόσο έξυπνος! Έχεις ταλέντο!"

Αυτός ο έπαινος φαίνεται να ενισχύει την αυτοεκτίμηση και το κίνητρο ενός παιδιού. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτή η μορφή επαίνων μπορεί να γυρίζει μπούμερανγκ. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή τα παιδιά αρχίζουν να ανησυχούν για το πως θα διατηρήσουν αυτά τα υψηλά πρότυπα.

Όταν οι γονείς επαινούν τα παιδιά για τις ικανότητές τους, τα παιδιά γίνονται πιο προσεκτικά. Αποφεύγουν τις προκλήσεις.

Τα παιδιά μπορεί να παίρνουν το μήνυμα ότι η ευφυΐα ή το ταλέντο είναι κάτι που οι άνθρωποι έχουν ή δεν έχουν. Αυτό αφήνει τα παιδιά να νιώθουν αβοήθητα όταν κάνουν λάθη. Τι νόημα έχει να προσπαθείς να βελτιωθείς αν τα λάθη σου υποδεικνύουν ότι δεν είσαι έξυπνος;

Για αυτό είναι καλύτερο οι γονείς να αποφεύγουν τους επαίνους για τις ικανότητες των παιδιών. Αντιθέτως, είναι ανάγκη να τα επαινούν για πράγματα που μπορούν να αλλάξουν, όπως η προσπάθεια που κάνουν ή οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν.

5. Να μην επαινούν υπερβολικά τα παιδιά που κάνουν πράγματα που τους αρέσουν

Είναι σημαντικό οι γονείς να επιβραβεύουν τα παιδιά τους όταν κάνουν πράγματα που τους αρέσουν. Αλλά πρέπει να προσέχουν να μην το παρακάνουν, ειδικά με τα μεγαλύτερα παιδιά. Όταν επαινούν τα παιδιά κάθε φορά που κάνουν κάτι που τους αρέσει, τότε θα αποδυναμώσουν το κίνητρο των παιδιών.

Για παράδειγμα, ο Κώστας αγαπά να τρώει μπρόκολο. Αλλά κάθε φορά που τρώει μπρόκολο, η μαμά του τον επαινεί. Συνειδητά ή ασυνείδητα, ο Κώστας αρχίζει να αναρωτιέται για το κίνητρό του. Τρώει μπρόκολο μόνο για την επιβράβευση; Ο Κώστας τελικά αλλάζει την στάση του απέναντι στο μπρόκολο. Δεν είναι πλέον ευχαρίστηση. Αν ο έπαινος χαθεί, ο Κώστας χάνει το ενδιαφέρον του για το μπρόκολο.

6. Να αποφεύγουν τους επαίνους που συγκρίνουν τα παιδιά

Αρχικά, μπορεί να μοιάζει καλή ιδέα να επαινείτε το παιδί σας για την καλή του απόδοση μπροστά στους συμμαθητές του. Όμως, οι μελέτες έχουν δείξει ότι αν και η κοινωνική σύγκριση μπορεί να ενισχύει το κίνητρο, δημιουργεί δύο μεγάλα προβλήματα.

Πρώτον, οι έπαινοι από την κοινωνική σύγκριση δίνουν κίνητρο στα παιδιά όσο συνεχίζουν να ξεχωρίζουν. Αν η ανταγωνιστικότητα υποχωρήσει, τα παιδιά είναι πιθανό να χάσουν το κίνητρό τους.

Δεύτερον, η κοινωνική σύγκριση διδάσκει στα παιδιά την ανταγωνιστικότητα και αυτός δεν είναι ο στόχος. Όταν τα παιδιά αποφασίζουν ότι ο σκοπός τους είναι να ξεχωρίζουν από τα άλλα παιδιά, τότε δεν έχουν εσωτερικά κίνητρα. Η προσπάθεια τους ενδιαφέρει μόνο για να αποδείξουν ότι είναι καλύτερα.

Ακόμη χειρότερα, αυτά τα παιδιά μένουν παγιδευμένα στην ανταγωνιστικότητα και έτσι αποφεύγουν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες. Οι κοινωνικές συγκρίσεις δεν προετοιμάζουν τα παιδιά να διαχειριστούν την αποτυχία. Αντί να προσπαθούν να μάθουν από τα λάθη τους, αυτά τα παιδιά νιώθουν αβοήθητα.