Η εποχή της e-Psychology

Η εποχή της e-Psychology

Και μιλώντας για e-psychology, δεν αναφέρομαι στις online συνεδρίες (e-Therapy) ή στην ενημέρωση για την ψυχολογία και τον Dr Google, αλλά στην εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης στην ψυχολογία και τις υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης. Εκτός και αν ζούσατε σε μια σπηλιά το 2023, είναι αδύνατο να μην ακούσατε για την τεχνητή νοημοσύνη (Α.Ι.) και το πως μπήκε δυναμικά στη ζωή μας με το ChatGTP. Αυτό που όμως δεν ξέρετε ίσως, είναι το βαθμό στον οποίο έχει εισβάλει, και πόσο περισσοτέρο πρόκειται να γίνει αυτό στο μέλλον.

Το ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer = Παραγωγικός Προ-εκπαιδευμένος Μετασχηματιστής) λοιπόν είναι ένα από τα πιο πρόσφατα εργαλεία στο τομέα της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, που δημιουργήθηκε από την OpenAI, μια ερευνητική εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης. Από τη πρώτη ημέρα διάθεσής του στο ευρύ διαδικτυακό κοινό έχει αποτελέσει πόλο έλξης και συζητήσεων τόσο στο τομέα της τεχνολογίας, όσο και σε πολλούς άλλους τομείς (π.χ. επιστήμες υγείας και ο ακαδημαϊκός τομέας) που φαίνεται να επηρεάζονται ραγδαία από τις αλλαγές που φέρνει αυτό το νέο τεχνολογικό εργαλείο. Και εκτός από το ChatGPT υπάρχει και το αντίστοιχο Bard της Google που ακολουθεί κατά πόδας.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι οποιαδήποτε τεχνολογία μιμείται την ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων των εξής λειτουργιών: τη λήψης αποφάσεων (decision-making), την επίλυσης προβλημάτων (problem-solving), και την μάθησης (learning). Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν διάφορα είδη τεχνητής νοημοσύνης, όπως η επεξεργασία της φυσικής γλώσσας (Natural Language Processing – NLP), η μηχανική μάθηση (machine learning), και η ρομποτική, που χρησιμοποιούνται σήμερα σε ποικίλες βιομηχανίες, ακόμα και στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Μάλιστα, τo NLP επιτρέπει στους υπολογιστές να επεξεργάζονται τη γλώσσα με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι, και συνακόλουθα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παράξει ερωτήσεις και οδηγίες ψυχοθεραπείας.

Το ChatGPT ανήκει στη κατηγορία των chatbots, τα οποία είναι προγράμματα υπολογιστή που χρησιμοποιούν τη τεχνητή νοημοσύνη σε συνδυασμό με την επεξεργασία της φυσικής γλώσσας (NLP) προκειμένου να κατανοούν τις ερωτήσεις των πελατών και να δημιουργούν αυτοματοποιημένες απαντήσεις, προσομοιάζοντας μια ανθρώπινη συζήτηση. Πιο συγκεκριμένα, το ChatGPT μοιάζει με άλλα αυτοματοποιημένα chat που βρίσκουμε καθημερινά στο τομέα της εξυπηρέτησης πελατών σε διάφορες διαδικτυακές σελίδες που επισκεπτόμαστε.

Πως σχετίζονται το ChatGPT και η ψυχολογία;

Σε μια εποχή όπου τα θέματα ψυχικής υγείας αρχίζουν να λαμβάνουν μεγαλύτερη προσοχή από τον κόσμο και να βρίσκονται στο επίκεντρο πολλών συζητήσεων που αφορούν μείζονα κοινωνικά ζητήματα (όπως η ενδοοικογενειακή κακοποίηση, ο σχολικός εκφοβισμός, η μετά-COVID-19 εποχή και η άνοδος των ποσοστών ψυχολογικών προβλημάτων), πολλοί άνθρωποι αρχίζουν να έχουν απορίες σχετικές με τη ψυχική υγεία. Όπως είναι φυσικό, καθώς το ChatGPT διαθέτει τη δυνατότητα να συνθέτει τάχιστα πληθώρα πληροφοριών με στόχο να απαντήσει στην ερώτηση που του κάνει κάποιος άνθρωπος, πολύς κόσμος με ανάγκη για ψυχική υποστήριξη έχει στραφεί προς αυτό το chatbot. Επιπλέον, φαίνεται πως ακόμη και επαγγελματίες ψυχικής υγείας στρέφονται προς το ChatGPT, χρησιμοποιώντας το τόσο ως διαγνωστικό οδηγό όσο και για να λάβουν συμβουλές σχετικά με το πως να πλαισιώσουν τις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Είναι αλήθεια πως το ChatGPT έχει την ικανότητα να διαθέσει χρήσιμες πληροφορίες τόσο σε χρήστες που κάνουν ερωτήσεις σχετικά με διάφορα ψυχικά ζητήματα όσο και σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Το ChatGPT έχει για παράδειγμα την ικανότητα να προτείνει διάφορους τρόπους δράσης σχετικά με μια συναισθηματικά δύσκολη κατάσταση. Επιπλέον, καθώς αδιαμφισβήτητα είναι εύκολα προσβάσιμο, δωρεάν, και πάντοτε διαθέσιμο, το κοινό που θα το επιλέξει προκειμένου να πάρει κάποια βοήθεια ή συμβουλή, αρχίζει να γίνεται αρκετά ευρύ.

Είναι το ChatGPT ασφαλές μέσο θεραπείας;

Πέραν της χρησιμότητας που φαίνεται να έχει το ChatGPT βάσει των παραπάνω παραδειγμάτων σχετικά με την ενημερότητα για θέματα ψυχικής υγείας, πρέπει να γίνει κατανοητό πως το ChatGPT είναι ένα chatbot το οποίο αν και είναι πολύ ικανό στο συνδυασμό πολλών πληροφοριών και στη παραγωγή σύνθετων απαντήσεων, δεν διαθέτει καμία συναισθηματική νοημοσύνη. Συνακόλουθα, η επικοινωνία με εργαλεία όπως το ChatGPT είναι απρόσωπη και δε μπορεί να προσφέρει την ενσυναίσθηση και τη κατανόηση που χρειάζεται ο άνθρωπος που ζητά για ψυχική βοήθεια. Επιπλέον, οι συμβουλές που δίνει το ChatGPT είναι αρκετά γενικευμένες και δεν είναι ειδικά προσαρμοσμένες στο χρήστη στον οποίο αναφέρεται, το οποίο μειώνει την αποτελεσματικότητά τους. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η διαδικτυακή "συνομιλία" με ένα chatbot όπως το ChatGPT δε μπορεί να προσομοιάσει ούτε και να λάβει τη θέση της κατ᾽ ιδἰαν ψυχοθεραπείας, και αυτό μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό συνειδητοποιώντας πως το ChatGPT δε λαμβάνει καμία πληροφορία όπως οι εκφράσεις του προσώπου, η στάση του σώματος, η οπτική επαφή, η ένταση της φωνής του ανθρώπου για τον οποίο συνθέτει μια απάντηση σχετική με τη ψυχική του υγεία, καθώς επίσης δε θα ρωτήσει περαιτέρω πληροφορίες ώστε να λάβει ένα ολοκληρωμένο ιστορικό αυτού. Οι προαναφερθείσες πληροφορίες παίζουν ρόλο κλειδί στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, προκειμένου ο ψυχοθεραπευτής να κατανοήσει βασικά χαρακτηριστικά του ατόμου που ζητά ψυχική βοήθεια και να μπορέσει να προσαρμόσει τις παρεμβάσεις στις ανάγκες του ατόμου αυτού.

Ποιες είναι οι ηθικές επιπτώσεις της χρήσης του ChatGPT στη Ψυχική Υγεία;

Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς αν συνομιλεί με ένα άνθρωπο ή με ένα chatbox για ένα πρόβλημα που τον απασχολεί. Ιδίως αν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε μια δύσκολη ανάγκη, η ικανότητα κρίσης του είναι μειωμένη. Η ταχύτατη εισβολή της Α.Ι. στην καθημερινότητά μας απαιτεί και τη δημιουργία ενός αντίστοιχου νομικού πλαισίου και κανόνων, για αυτό για παράδειγμα στο μέλλον θα είναι υποχρεωτικό να δηλώνεται στην αρχή της επικοινωνίας αν πρόκειται για άνθρωπο ή Α.Ι. Η ματαίωση και απογοήτευση που μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος εάν αντιληφθεί με καθυστέρηση ότι συνομιλεί με chatbot, μπορεί να είναι τεράστια, και να κλονήσει την εμπιστοσύνη ανθρώπων, ιδίως των εσωστρεφών, που δυσκολεύονται να τολμήσουν να μιλήσουν για να πάρουν βοήθεια. Το πρόβλημα αυτό στο μέλλον θα είναι πιο περίπλοκο, καθώς η εξέλιξη τεχνολογιών όπως το deep fake θα επιτρέψει στα chatbots και στη τεχνητή νοημοσύνη να χρησιμοποιούν βίντεο και φωνή, μιμούμενοι πλήρως έναν άνθρωπο, σε γραμμές βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης.

Επίσης, στην παρούσα φάση το ChatGPT είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο το οποίο χρησιμοποιεί διαδικτυακά cookies, αφήνει διαδικτυακά "σημάδια" σχετικά με εμάς και τις ερωτήσεις που κάνουμε σε αυτό. Αυτομάτως αφήνονται πληροφορίες μας στο διαδίκτυο σχετικές με ευαίσθητα θέματα που μας αφορούν, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος της παραβίασης των προσωπικών μας δεδομένων, ιδίως όταν μοιραζόμαστε πληροφορίες σχετικές με τη ψυχική μας υγεία. Εν συνεχεία, το ChatGPT δεν έχει λάβει άδεια ή πιστοποίηση από κάποια επίσημη επιτροπή επαγγελματιών ψυχικής υγείας, το οποίο σημαίνει πως η ποιότητα των υπηρεσιών που ενδεχομένως προσφέρει στη ψυχική υγεία μπορεί να είναι αμφίβολη και να φυσικά να μην ελέγχεται επισήμως, παρά μόνο ανεπισήμως μέσω της αξιολόγησης των απαντήσεων που λαμβάνει από τους χρήστες του chatbot.

Συμπερασματικά, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη χρησιμότητα του ChatGPT και αντίστοιχων chatbot στην ενημέρωση των ανθρώπων σχετικά με γενικά θέματα ψυχικής υγείας που τους απασχολούν καθώς και γενικούς τρόπους δράσης σχετικούς με τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, η πληθώρα πληροφοριών που μπορεί να προσφέρει το ChatGPT δε μπορεί σε καμία περίπτωση να αντικαταστήσει τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, όπως τους ψυχοθεραπευτές και τους ψυχιάτρους. Επιπροσθέτως, ο καθένας είναι υπεύθυνος για τις προσωπικές πληροφορίες που αποφασίζει να μοιραστεί με ένα chatbot, για αυτό και θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή προκειμένου να μη βρεθεί κανένας σε θέση να παραβιαστούν πολύ προσωπικές πληροφορίες του που αφορούν ευαίσθητα ζητήματα, όπως η ψυχική υγεία του και προβλήματα που τον απασχολούν.

e-Psychology και Forum 

Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να σημειώσουμε πως τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να απαντούν αστραπιαία σε εκατοντάδες μηνύματα σε forum, σε χρήστες που αναζητούν πληροφορίες ή που θέλουν ψυχολογική βοήθεια. Έτσι λοιπόν η χρήση του ChatGPT και άλλων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης σε forum με σκοπό την παροχή ψυχολογικής υποστήριξης, απαντήσεων και πληροφοριών για ψυχολογικά προβλήματα και προσωπικά θέματα εγείρει σημαντικές ανησυχίες. Μερικοί από τους κινδύνους που σχετίζονται με το ChatGPT περιλαμβάνουν τη χρήση λανθασμένων πληροφοριών, οδηγώντας σε ανακριβές και παραπλανητικό περιεχόμενο, την έλλειψη ενσυναίσθησης, και προβληματισμούς σχετικά με το απόρρητο και την ασφάλεια των δεδομένων των χρηστών.

Και αν νομίζετε ότι τα παραπάνω αποτελούν επιστημονική φαντασία, να ξέρετε ότι το ChatGPT ήδη χρησιμοποιείται εκτενώς.