Εγκέφαλος και κατάθλιψη

Εγκέφαλος και κατάθλιψη

Πολύ συχνά ακούμε ότι η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα μιας χημικής ανισορροπίας (της σεροτονίνης κυρίως), όμως αυτό δεν εξηγεί την πολυπλοκότητα της νόσου. Οι μελέτες δείχνουν ότι η κατάθλιψη δεν ξεκινά από την απλή μείωση ή αύξηση συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Η κατάθλιψη είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, δηλαδή υπάρχουν πολλοί παράγοντες και αιτίες που οδηγούν στην κατάθλιψη, που περιλαμβάνουν την δυσλειτουργική ρύθμιση της διάθεσης από τον εγκέφαλο, την γενετική ευαλωτότητα και τα ψυχοπιεστικά γεγονότα. Πολλοί παράγοντες αλληλεπιδρούν και οδηγούν στην εμφάνιση της κατάθλιψης.

Η κατάθλιψη για κάποιους ανθρώπους σημαίνει πληθώρα αρνητικών σκέψεων και αρνητικών συναισθημάτων. Για να κατανοήσουμε την κατάθλιψη, ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η νόσος έχει και σωματικές επιδράσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κατάθλιψη επηρεάζει μόνο τη συμπεριφορά του ατόμου, αλλά η κατάθλιψη συνοδεύεται και από ψυχοσωματικά συμπτώματα. Αυτό που γνωρίζουμε, μέχρι στιγμής, είναι ότι σε χημικό επίπεδο η κατάθλιψη περιλαμβάνει τους νευροδιαβιβαστές, οι οποίοι μεταφέρουν μηνύματα ανάμεσα στα κύτταρα του εγκεφάλου ή τους νευρώνες.

Κατανόηση της κατάθλιψης

Για πολλά χρόνια, πιστεύαμε ότι η κατάθλιψη προκύπτει από μια ανωμαλία στους νευροδιαβιβαστές, ειδικά την σεροτονίνη ή την νορεπινεφρίνη. Αλλά αυτοί οι δύο νευροδιαβιβαστές δεν είναι οι μοναδικοί που εμπλέκονται στη μείζων κατάθλιψη και στις άλλες συναισθηματικές διαταραχές. Υπάρχουν και άλλοι νευροδιαβιβαστές όπως το γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA) και το γλουταμικό, που παίζουν ρόλο στη διάθεση και στα συναισθήματα.

Αυτοί οι δύο νευροδιαβιβαστές ρυθμίζουν το πως αλλάζει και αναπτύσσεται ο εγκέφαλος με την πάροδο του χρόνου. Όταν ένα άτομο βιώνει χρόνιο στρες και ανησυχία, κάποιες από αυτές τις συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων χάνονται. Και αυτό συμβάλλει στην βιολογία της κατάθλιψης.

Φυσικά, οι νευροδιαβιβαστές παίζουν κύριο ρόλο στην κατάθλιψη, αλλά δεν είναι η μοναδική αιτία. Πολλές ενώσεις παίζουν ρόλο στην κατάθλιψη (όπως ο εγκεφαλικός νευροτροφικός παράγοντας BDNF και λοιπές νευροτροφίνες) και επηρεάζονται όχι μόνο τα νευρικά κύτταρα, αλλά όλος ο εγκέφαλος (για παράδειγμα η νευρογλοία). Υπάρχουν εκατομμύρια, ακόμη και δισεκατομμύρια χημικών αντιδράσεων που ρυθμίζουν την διάθεση και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις εμπειρίες στη ζωή.

Καθώς, η κατάθλιψη είναι μια πολύπλοκη νόσος, μπορεί να υπάρχουν δύο άνθρωποι με παρόμοια συμπτώματα, αλλά οι αιτίες να είναι διαφορετικές με αποτέλεσμα να χρειάζονται διαφορετικές θεραπείες.

Αν και στις μέρες μας έχουν γίνει πολλές μελέτες για την βιολογία της κατάθλιψης, έχουμε ακόμη να μάθουμε πολλά. Τα στοιχεία από τις μελέτες δείχνουν τη σύνδεση ανάμεσα σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και στην κατάθλιψη. Επίσης, υπάρχουν πολλά δεδομένα για την επίδραση των νευροδιαβιβαστών στην επικοινωνία ανάμεσα στα κύτταρα του εγκεφάλου. Ακόμη, γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο για κατάθλιψη.

Ποιες περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζει η κατάθλιψη;

Παλιότερα οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα συναισθήματα εντοπίζονται στην καρδιά. Όμως τα συναισθήματα προκύπτουν από τον εγκέφαλο, ασχέτως του αν έχουν σωματικές εκδηλώσεις περιφερικά (πχ στην καρδιά, στήθος, λαιμό, κλπ). Συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου ρυθμίζουν την διάθεση. Οι νευροδιαβιβαστές, η σύνδεση των νευρικών κυττάρων, και η λειτουργία των νευρικών κυκλωμάτων έχουν τεράστια επίδραση στη διάθεση.

Οι τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου, όπως η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET), η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI), δίνουν την δυνατότητα για μια πιο λεπτομερή ματιά στη λειτουργία του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) μπορεί να δείξει τις αλλαγές που συμβαίνουν σε μια περιοχή του εγκεφάλου σε απόκριση σε συγκεκριμένα ερεθίσματα. Η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων μετρά την κατανομή των υποδοχέων των νευροδιαβιβαστών σε συγκεκριμένες περιοχές στον εγκέφαλο.

Η χρήση της τεχνολογίας έχει οδηγήσει στην καλύτερη κατανόηση των περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την διάθεση και πως άλλες λειτουργίες, όπως η μνήμη, μπορεί  να εμφανίζουν αλλαγές λόγω της κατάθλιψης. Οι περιοχές του εγκεφάλου που παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατάθλιψη είναι η αμυγδαλή, ο θάλαμος και ο ιππόκαμπος.

Οι μελέτες δείχνουν ότι ο ιππόκαμπος έχει μικρότερο μέγεθος σε ανθρώπους με κατάθλιψη. Για παράδειγμα, η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI), που έγινε σε 25 γυναίκες με ιστορικό κατάθλιψης, έδειξε ότι κατά μέσο όρο, ο ιππόκαμπος είναι 9-13% πιο μικρός στις γυναίκες με κατάθλιψη. Όσο περισσότερα είναι τα καταθλιπτικά επεισόδια, τόσο μικρότερος είναι ο ιππόκαμπος. Το άγχος, που παίζει κύριο ρόλο στην κατάθλιψη, μπορεί να είναι παράγοντας κλειδί, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία το στρες καταστέλλει την ανάπτυξη νέων νευρώνων (νευρικών κυττάρων) στον ιππόκαμπο.

Στις μέρες μας στο επίκεντρο των ερευνών είναι η σύνδεση ανάμεσα στην μείωση της ανάπτυξης νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο και στη χαμηλή διάθεση. Ένα ενδιαφέρον εύρημα για τα αντικαταθλιπτικά υποστηρίζει αυτή τη θεωρία. Τα συγκεκριμένα φάρμακα αυξάνουν την συγκέντρωση των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Τυπικά, οι άνθρωποι χρειάζονται αρκετές εβδομάδες για να νιώσουν καλύτερα.

Γιατί οι άνθρωποι δεν νιώθουν άμεσα καλύτερα με τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα;

Η κατάθλιψη δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της "έλλειψης σεροτονίνης" . Τα αντικαταθλιπτικά χρειάζονται χρόνο για να δράσουν, γιατί η διάθεση εμφανίζει βελτίωση επειδή υπάρχει ανάπτυξη και δημιουργία νέων συνδέσεων ανάμεσα στους νευρώνες, μια διαδικασία που χρειάζεται εβδομάδες. Στην πραγματικότητα, οι μελέτες δείχνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα ενισχύουν την ανάπτυξη και την σύνδεση των νευρικών κυττάρων στον ιππόκαμπο. Η πραγματική αξία των αντικαταθλιπτικών είναι ότι δημιουργούν νέους νευρώνες (μια διαδικασία γνωστή ως "νευρογένεση"). Επίσης, ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες συνδέσεις ανάμεσα στα νευρικά κύτταρα και βελτιώνουν την ανταλλαγή πληροφοριών στα νευρικά κυκλώματα. Ο εγκέφαλός μας δεν είναι μία σταθερή δομή, αλλά αλλάζει συνεχώς με την πάροδο του χρόνου ("νευροπλαστικότητα").

Ποιες είναι οι αλλαγές που προκαλεί η κατάθλιψη στις δομές του εγκεφάλου;

Αμυγδαλή: η αμυγδαλή είναι μια περιοχή του εγκεφάλου που έχει σχέση με συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, η λύπη. Η ανάκληση συναισθηματικά φορτισμένων αναμνήσεων, όπως μια τραυματική εμπειρία, ενεργοποιεί την αμυγδαλή. Η ενεργοποίηση της αμυγδαλής είναι πολύ πιο έντονη σε ανθρώπους με κλινική κατάθλιψη, και αυτό συνεχίζει ακόμη και μετά την ανάρρωση. Αυτή η αυξημένη δραστηριότητα μπορεί στην πραγματικότητα να προκαλεί την αύξηση στο μέγεθος της αμυγδαλής.

Βασικά γάγγλια: τα βασικά γάγγλια είναι μια ομάδα δομών βαθιά στον εγκέφαλο που συνδέονται και αλληλεπιδρούν με δομές που είναι πιο κοντά στην επιφάνεια του εγκεφάλου. Συμβάλλουν στην διευκόλυνση της κίνησης και παίζουν ρόλο στην μνήμη, στη σκέψη και στην επεξεργασία των συναισθημάτων. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει μια συρρίκνωση και άλλες δομικές αλλαγές στα βασικά γάγγλια των  ανθρώπων με κατάθλιψη.

Ιππόκαμπος: ο ιππόκαμπος παίζει κύριο ρόλο στην επεξεργασία της μακροπρόθεσμης μνήμης. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου καταγράφει το φόβο. Έτσι,  όταν κάποιος αντιμετωπίσει έναν επιθετικό  σκύλο,  αυτή η ανάμνηση μπορεί να προκαλεί ανησυχία για τους σκύλους αργότερα στη ζωή. Ο ιππόκαμπος είναι μικρότερος στους ανθρώπους με κατάθλιψη. Επιπλέον,  οι μελέτες δείχνουν ότι η συνεχής έκθεση στις ορμόνες του στρες παρεμβαίνουν στην ανάπτυξη των νευρώνων σε αυτό το τμήμα του εγκεφάλου.