Αντικαταθλιπτικά - πόσο ασφαλή είναι σε εγκυμοσύνη και θηλασμό;
Τα αντικαταθλιπτικά είναι βασική θεραπευτική επιλογή για την κατάθλιψη. Όμως υπάρχουν πλεονεκτήματα και κίνδυνοι που χρειάζεται να γνωρίζει μια γυναίκα όταν λαμβάνει αντικαταθλιπτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού.
Γιατί είναι σημαντική η θεραπεία της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού;
Αν έχετε κατάθλιψη, μπορεί να παραμελείτε τον εαυτό σας (πχ να μην τρώτε σωστά) και να μην αναζητάτε γενικότερα την βέλτιστη προγεννητική φροντίδα που χρειάζεστε. Η κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξάνει τον κίνδυνο για πρόωρο τοκετό, για χαμηλό βάρος του νεογνού, προβλήματα στην ανάπτυξη του εμβρύου και άλλα προβλήματα για το μωρό. Η έλλειψη αντιμετώπισης της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξάνει τον κίνδυνο για επιλόχειο κατάθλιψη, για περιγεννητική κατάθλιψη, για πρώιμο τερματισμό του θηλασμού και δυσκολίες στο συναισθηματικό δέσιμο με το μωρό σας.
Είναι τα αντικαταθλιπτικά μια επιλογή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;
Η απόφαση για την λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων κατά την εγκυμοσύνη βασίζεται στην ισορροπία μεταξύ των κινδύνων και των πλεονεκτημάτων. Σε κάθε κύηση υπάρχει μία πιθανότητα να γεννηθεί ένα νεογνό με κάποιας μορφής γενετικές ανωμαλίες. Η πιθανότητα αυτή για όλες τις ανωμαλίες συνολικά είναι 3-5% και λέγεται “βασικός κίνδυνος”. Γενικά, ο κίνδυνος γενετικών ανωμαλιών και άλλων προβλημάτων για τα μωρά των οποίων οι μαμάδες παίρνουν αντικαταθλιπτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι χαμηλός (ωστόσο είναι υψηλότερος σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν παίρνουν αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά).
Επιπλέον, αρκετά φάρμακα έχουν αποδειχθεί ασφαλή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ενώ άλλα συνδέονται με μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών για το μωρό. Αν κριθεί απαραίτητο να λαμβάνετε αντικαταθλιπτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο γιατρός σας θα προσπαθήσει να ελαχιστοποιήσει την έκθεση του εμβρύου στην φαρμακευτική αγωγή. Αυτό μπορεί να γίνει με την χορήγηση ενός μόνο φαρμάκου, στη χαμηλότερη δυνατή δόση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το πρώτο τρίμηνο της κύησης, όπου γίνεται η οργανογένεση (ο σχηματισμός δηλαδή των οργάνων του σώματος).
Ποια αντικαταθλιπτικά θεωρούνται ασφαλή κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης ;
Γενικά, τα παρακάτω αντικαταθλιπτικά αποτελούν επιλογές στην εγκυμοσύνη:
- Οι επιλεκτικοί αναστολείς πρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs). Οι SSRIs θεωρούνται μια επιλογή στην εγκυμοσύνη και περιλαμβάνουν τη Σιταλοπράμη (Seropram), τη Φλουοξετίνη (Ladose) και η Σερτραλίνη (Zoloft). Οι πιθανές επιπλοκές περιλαμβάνουν αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας μετά τη γέννηση, πρόωρο τοκετό και χαμηλό βάρος γέννησης του νεογνού. Οι SSRIs στις περισσότερες μελέτες συνδέονται με χαμηλά ποσοστά γενετικών ανωμαλιών (ωστόσο είναι υψηλότερος σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν παίρνουν αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά).
- Αναστολείς της επναναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης (SNRIs). Οι SNRIs επίσης θεωρούνται μια επιλογή στην εγκυμοσύνη και περιλαμβάνουν τη Ντουλοξετίνη (Cymbalta) και τη Βενλαφαξίνη (Effexor XR). Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι η λήψη SNRIs προς το τέλος της εγκυμοσύνης συνδέονται με αυξημένα περιστατικά αιμορραγίας.
- Βουπροπιόνη (Wellbutrin). Το φάρμακο χρησιμοποιείται στην κατάθλιψη και στη διακοπή του καπνίσματος. Αν και η βουπροπιόνη δεν θεωρείται θεραπεία πρώτης γραμμής κατά την εγκυμοσύνη, ίσως είναι μια επιλογή για τις γυναίκες που δεν ανταποκρίνονται σε άλλα φάρμακα. Η λήψη βουπροπιόνης στην εγκυμοσύνη συνδέεται και αυτή με καρδιακές γενετικές ανωμαλίες.
- Τρικυκλικά αντιακαταθλιπτικά. Αυτή η κατηγορία των φαρμάκων περιλαμβάνει την Νορτριπτυλίνη. Αν και τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά δεν αποτελούν πρώτης ή δεύτερης γραμμής θεραπεία για την κατάθλιψη σε εγκύους, ίσως αποτελούν μια επιλογή για τις γυναίκες με βαριά κατάθλιψη που δεν ανταποκρίνονται σε καμία άλλη φαρμακευτική αγωγή. Το τρικυκλικό αντικαταθλιπτικό Κλομιπραμίνη (Anafranil) συνδέεται και αυτό με γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο, ειδικότερα της καρδιάς. Η λήψη αυτών των φαρμάκων κατά τη διάρκεια του δεύτερου και τρίτου τριμήνου της κύησης συνδέεται με επιλόχειο αιμορραγία.
Ποια αντικαταθλιπτικά πρέπει να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ;
Το SSRI αντικαταθλιπτικό παροξετίνη (Seroxat) γενικά δεν προτιμάται στην εγκυμοσύνη. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η παροξετίνη συνδέεται με αύξηση των καρδιακών γενετικών ανωμαλιών (συνδέεται με διαταραχές στην ανάπτυξη της καρδιάς και των αγγείων της, ανεγκεφαλία και διαταραχές του κοιλιακού τοιχώματος).
Επιπλέον, οι αναστολείς της οξειδάσης της μονοαμίνης (MAOIs) — όπως το Nardil, Aurorix και το Parnate — δεν προτιμούνται κατά την εγκυμοσύνη. Οι MAOIs ίσως επηρεάζουν την ανάπτυξη του εμβρύου. Τα αντικαταθλιπτικά MAOIs δεν χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα γενικά.
Προσοχή χρειάζεται και με τη λήψη αγχολυτικών στην εγκυμοσύνη (Xanax, κα).
Κίνδυνος στην Εγκυμοσύνη και στο Θηλασμό
Ο παρακάτω πίνακας περιέχει ενδεικτικά πληροφορίες σχετικά με την επικινδυνότητα ορισμένων ψυχοφαρμάκων, σύμφωνα με το FDA (Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφίμων) (2007/2011).
Ο FDA χρησιμοποιεί τα παρακάτω σύστημα κατηγοριών:
A = οι μελέτες δεν δείχνουν κίνδυνο
B = δεν υπάρχουν αποδείξεις για κίνδυνο στους ανθρώπους
C = ο κίνδυνος δεν μπορεί να αποκλειστεί
D = αποδείξεις κίνδυνου
Χ = αντενδείκνυται στην εγκυμοσύνη
Όσον αφορά το θηλασμό, οι κατηγορίες είναι οι εξής: L1 = ασφαλέστερο, L2 = ασφαλές, L3 = μέτρια ασφαλές, L4 = πιθανώς επικίνδυνο L5 = αντενδείκνυται
Ποιοι είναι γενικά οι κίνδυνοι για το μωρό;
Η λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων το 1ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης μπορεί να συνδέεται με διάφορες γενετικές ανωμαλίες (πχ καρδιακές ανωμαλίες, κρανιοσυνοστέωση, κα), καθώς σε αυτό το τρίμηνο γίνεται η οργανογένεση.
Για το 2ο τρίμηνο, υπάρχουν κάποιες μελέτες που δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει μικρή αύξηση για πνευμονική υπέρταση, ένα σημαντικό πρόβλημα στη γέννηση. Ωστόσο οι πιθανότητες που έχουν βρεθεί από τις μελέτες αυτές είναι χαμηλές (λιγότερο από 1%).
Στο 3ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, η λήψη αντικαταθλιπτικών συνδέεται με το το "σύνδρομο νεογνικής προσαρμογής" (neonatal adaptation), όπου είναι δυνατόν να εμφανιστούν συμπτώματα στέρησης του φαρμάκου. Το σύνδρομο εμφανίζεται στο 25-30% των περιπτώσεων και εκδηλώνεται με υπερτονία, ευερεθιστότητα, κλάμα, ταχύπνοια, αναπνευστική δυσχέρεια, υπογλυκαιμία. Τις περισσότερες φορές τα συμπτώματα αυτά είναι ήπια και υποχωρούν τις πρώτες 2 εβδομάδες, ενώ σπάνια χρειάζεται παράταση της παραμονής του νεογνού στην κλινική.
Όσον αφορά στη μακροπρόθεσμη επίδραση στη συμπεριφορά του νεογνού ως συνέπεια της λήψης αντικαταθλιπτικών κατά την κύηση, δεν διαπιστώθηκε σημαντική επίδραση, σε μελέτες ενδομήτριας έκθεσης σε φλουοξετίνη (Ladose) ή σε τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι ή διακοπή ή η μείωση της δόσης κοντά στο τέλος της εγκυμοσύνης μειώνει τον κίνδυνο αυτών των συμπτωμάτων για το νεογέννητο. Για τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά, σε όσες μελέτες έχουν γίνει δεν έχουν διαπιστωθεί μακροχρόνιες συνέπειες στη συμπεριφορά και την ψυχοκινητική ανάπτυξη, σε παιδιά που κατά την κύηση είχαν εκτεθεί σε αντικαταθλιπτικά.
Γενικά, κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η χρήση αντικαταθλιπτικών μπορεί να συνδέεται με πρόωρο τοκετό (τοκετός πριν την 37η εβδομάδα) ή γέννηση ολιγοβαρών εμβρύων (χαμηλότερο βάρος γέννησης). Ωστόσο δεν είναι εύκολο αυτοί οι παράγοντες να μελετηθούν, γιατί επίσης συνδέονται με την κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όπως προαναφέρθηκε.
Η σύνδεση μεταξύ της χρήσης αντικαταθλιπτικών στην εγκυμοσύνη και του κινδύνου για αυτισμό στο μωρό παραμένει αδιευκρίνιστη, αλλά οι περισσότερες μελέτες δείχνουν έναν μικρό κίνδυνο, όμως απαιτείται περαιτέρω έρευνα. Υπάρχουν κάποιες μελέτες σε ζώα, που δείχνουν ότι τα αντικαταθλιπτικά SSRI επηρεάζουν (μέσω μηχανισμών ενεργοποίησης/απενεργοποίησης γονιδίων) τη μυελίνωση του αναπτυσσόμενου εγκέφαλου (ιδίως στον ιππόκαμπο) και τη συνδεσιμότητα του δεξιού και αριστερού ημισφαιρίου, τα οποία προδιαθέτουν σε ψυχικά συμπτώματα και διαταραχές στην ενήλικη ζωή, όπως άγχος, κατάθλιψη και "παράδοξο" αυτισμό.
Πρέπει να αλλάξω την φαρμακευτική αγωγή;
Η απόφαση της συνέχισής ή της αλλαγής των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων θα βασιστεί στην πορεία της διαταραχής της διάθεσης. Μιλήστε κυρίως με τον ψυχίατρό σας για το θέμα αυτό (οι γυναικολόγοι δεν γνωρίζουν το θέμα σε βάθος). Οι ανησυχίες για τους πιθανούς κινδύνους πρέπει να ζυγιστούν έναντι της πιθανότητας ότι η αντικατάσταση ενός φαρμάκου θα μπορούσε να αποτύχει και να προκαλέσει υποτροπή της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή να έχετε αυξημένες πιθανότητες για επιλόχειο κατάθλιψη.
Τι συμβαίνει αν σταματήσω να παίρνω τα αντικαταθλιπτικά κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης ;
Αν διακόψετε τα αντικαταθλιπτικά κατά την εγκυμοσύνη (και μάλιστα απότομα), υπάρχει η πιθανότητα να εμφανίσετε υποτροπή της κατάθλιψης με αποτέλεσμα επιδείνωση της διάθεσης, και κατ'επέκταση την ανικανότητα να φροντίσετε τον εαυτό σας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι ορμονικές αλλαγές της εγκυμοσύνης μαζί με την κατάθλιψη, μπορεί να κάνουν την κατάσταση ανυπόφορη και αδιέξοδη.
Ο κίνδυνος της επιλόχειου κατάθλιψης
Η επιλόχειος κατάθλιψη είναι ένα πραγματικός κίνδυνος για τη νέα μητέρα αλλά και το μωρό, καθώς οδηγεί στην αδυναμία της μητέρας να φροντίσει το μωρό της, σωματικά και ψυχικά (μπορείτε να κάνετε το online τεστ για την επιλόχειο κατάθλιψη).
Ποιο είναι το συμπέρασμα ;
Αν έχετε κατάθλιψη και είστε έγκυος ή σκέφτεστε να μείνετε έγκυος, συμβουλευτείτε τον ψυχίατρο και το γυναικολόγο σας. Δεν θα βρείτε τις απαντήσεις που ψάχνετε σε διάφορα φόρουμ, μόνο μεμονωμένες εμπειρίες που δεν σας αφορούν απαραίτητα.
Το να αποφασίσετε πως θα αντιμετωπίσετε την κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού δεν είναι εύκολο. Οι πιθανοί κίνδυνοι και τα οφέλη της λήψης ψυχοφαρμάκων στην εγκυμοσύνη πρέπει να ζυγιστούν προσεκτικά. Ζητήστε πληροφορίες από το γιατρό σας ώστε να κάνετε την βέλτιστη θεραπευτική επιλογή η οποία θα δώσει σε εσάς και στο μωρό σας τις καλύτερες πιθανότητες για υγεία.