Πώς μπορεί το EMDR να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των σοκ και του ψυχικού τραύματος;

Ψυχικό τραύμα και EMDR

Πολλοί άνθρωποι σήμερα εμφανίζουν κάποια μορφή μετατραυματικού στρες. Αν και ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας φέρνει αντιμέτωπους με πολλές προκλήσεις, απώλειες και άλλα σοβαρά ζητήματα, λόγω της έλλειψης χρόνου εν τέλει συχνά αναγκαζόμαστε απλά να προχωρήσουμε ώστε να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε όσα μας πληγώνουν. Όταν ένα άτομο έχει συμπτώματα και πόνο που προκαλούνται από αιτίες που είναι δύσκολο να εντοπιστούν, οι ψυχίατροι και οι ψυχοθεραπευτές είναι εκπαιδευμένοι να εξερευνήσουν όσα συνέβησαν χρόνια πριν και να βρουν τις αιτίες. Συχνά οι ψυχοθεραπευτές παρατηρούν ότι παίρνει ακόμα και ένα χρόνο μετά από ένα τραυματικό γεγονός για να εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα και ο ψυχικός πόνος. Όμως λόγω του χρόνου που έχει παρέλθει, συνήθως ένα άτομο δεν συνδέει αυτόματα τα συμπτώματα με την ʺεπέτειοʺ ενός προηγούμενου τραυματικού γεγονότος.

Ο κλινικός όρος για τις συνεχιζόμενες συναισθηματικές αντιδράσεις σε γεγονότα του παρελθόντος είναι ʺμετατραυματικό στρεςʺ.Αυτός ο όρος προήλθε αρχικά από τα βιώματα εμπειρίες των βετεράνων στρατιωτών στο Βιετνάμ – από το πώς αντιμετώπιζαν τη ζωή όταν επέστρεφαν σπίτι τους μετά από τις τραυματικές καταστάσεις που είχαν βιώσει: αναδρομές(έντονη αναβίωση του τραυματικού γεγονότος), εφιάλτες και νυχτερινό τρόμο (τρόμος από άσχημα όνειρα που συνεχιζόταν για κάποια λεπτά μετά το ξύπνημα), δυσκολία στη συγκέντρωση, συναισθηματικό μούδιασμα, υπέρ- ή υπό-δραστηριότητα και ανικανότητα διατήρησης στενών σχέσεων. Αυτά ήταν κοινά συμπτώματα πολλών στρατιωτών μετά την επιστροφή τους από τον πόλεμο. Μετά από πολλές μελέτες που αφορούσαν αυτές τις ακραίες αντιδράσεις, βρέθηκε ότι το μετατραυματικό στρες μπορεί να εμφανιστεί σε ανθρώπους με μικρότερα τραύματα, που αντιμετώπιζαν σοκαριστικά και απρόσμενα γεγονότα της ζωής: όπως θανάτους αγαπημένων προσώπων, κακοποιητικές σχέσεις, ενδοοικογενειακή βία, το διαζύγιο, η συναισθηματική και σωματική κακοποίηση στην παιδική ηλικία, ή οποιοδήποτε περιστατικό που δημιουργεί έντονα συναισθήματα που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν ή προκαλούν πόνο για μεγάλη χρονική περίοδο, με αποτέλεσμα το άτομο να παραμένει κολλημένο στα γεγονότα. Τα αποτελέσματα του μη-συνειδητού και το μη-αναγνωρισμένου σοκ μπορεί να εμφανιστεί χρονικά αρκετά αργότερα από το τραυματικό γεγονός και να επηρεάζει την λειτουργικότητα του ατόμου, τις αλληλεπιδράσεις με την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους.

Στη σημερινή κοινωνία, στους περισσότερους εργαζόμενους δίνεται μία μέρα άδειας αν κάποιο κοντινό πρόσωπο πεθάνει. Οι εργοδότες περιμένουν να επιστρέψουν οι υπάλληλοι στη δουλειά το συντομότερο δυνατό, κάποιες φορές και την ίδια μέρα.

Έχουμε ξεχάσει την αξία της επεξεργασίας των φυσιολογικών συναισθημάτων που η ψυχή μας απαιτεί μετά από ένα τραυματικό γεγονός.

Συστηματικά αναγκαζόμαστε να “κλειδώνουμε” τα τραύματα και τον πόνο μέσα μας. Σταδιακά συσσωρεύεται τεράστια πίεση μέσα μας, μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να αντιδρούμε υπερβολικά σε απλά γεγονότα και σε ανθρώπους. Είμαστε στο έλεος ασυνείδητων συναισθημάτων που στοιχειώνουν γάμους, τις σχέσεις γονέων και παιδιών, και τις εργασιακές σχέσεις. Αποφεύγουμε αυτά τα συναισθήματα μέχρι αυτές οι εμπειρίες να απαιτήσουν την προσοχή μας, προκαλώντας σιγά σιγά δυσάρεστα συμπτώματα και προβλήματα σε πολλές πτυχές της ζωής μας.

Αν και στο ίντερνετ και στις βιβλιοθήκες υπάρχει πληθώρα πληροφοριών για το πώς μπορεί κάποιος να διαχειριστεί πολλά ζητήματα από το διαζύγιο μέχρι επώδυνες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, όλοι παλεύουμε για να ελέγξουμε τον εαυτό μας και τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις προς τους γύρω μας. Ίσως να γνωρίζουμε πολλά για τη διάγνωση του προβλήματός μας και άλλες ακαδημαϊκές πληροφορίες, αλλά ακόμη αντιμετωπίζουμε σοβαρά προβλήματα με τους άλλους. Πολλές φορές το πρόβλημα έγκειται λιγότερο στις διαφορές μας με τους άλλους, και περισσότερο στη δική μας ανεπάρκεια να διαχειριστούμε αυτές τις διαφορές εξαιτίας των άλυτων συναισθηματικών ζητημάτων και πόνου που κουβαλάμε μέσα μας, σαν ένα ήσυχο ηφαίστειο, που όμως είναι έτοιμο να εκραγεί.

Το EMDR βοηθά στην επίλυση τέτοιων συναισθηματικών ζητημάτων που βαραίνουν την καθημερινή ζωή ενός ατόμου. Μετά από μια συνεδρία EMDR ένας θεραπευόμενος ανέφερε ʺΜε την ψυχοθεραπεία η πρόοδος μου ήταν 10 χιλιόμετρα την ώρα. Με το EMDR είναι 90ʺ. Πολλοί θεραπευόμενοι αναφέρουν παρόμοια αποτελέσματα μετά την ψυχοθεραπεία με EMDR. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όλα τα τραυματικά γεγονότα δεν μπορούν να επιλυθούν σε μερικές συνεδρίες, όμως πολλά μπορούν. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων, ο βαθμός του τραύματος, η ηλικία στην οποία έγινε το τραύμα επηρεάζουν τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας.

Οι θεραπευόμενοι που αντιμετώπιζαν χρόνια το πένθος για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, έντονο άγχος, πανικό, κατάθλιψη, εφιάλτες και συναισθηματικά ξεσπάσματα παρατήρησαν ότι μετά το EMDR η θλίψη, ο θυμός και οι αντιδράσεις φόβου μειώθηκαν σημαντικά ενώ σε άλλες περιπτώσεις εξαλείφθηκαν τελείως. Οι άνθρωποι αισθάνθηκαν ελεύθεροι από τα σοκ του παρελθόντος.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του EMDR;

Πολλές προσεγγίσεις για την προσωπική εξέλιξη και τη θεραπεία χρησιμοποιούν τη δύναμη της θέλησης. Αυτές οι μέθοδοι είναι βοηθητικές αλλά τα θετικά αποτελέσματα δεν διαρκούν. Χρειάζεται μια ενεργητική ενασχόληση, συνεχής δέσμευση και θέληση για να γίνουν οι αλλαγές. Με το EMDR, οι αλλαγές επιταχύνονται και ταυτόχρονα γίνονται με αβίαστο τρόπο. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να βρει τον εαυτό του και να δρα (αντί να αντιδρά) στους άλλους με τον κατάλληλο τρόπο, στον κατάλληλο βαθμό. Όταν κάποιος πληγωθεί μπορεί να βάλει πλέον όρια, να πει, "στοπ, ως εδώ"! Όταν είναι θλιμμένος το νιώθει. Όταν χρειάζεται να αντιμετωπίσει κάποιον, το κάνει. Τα προσωπικά όρια ξεκινούν να χτίζονται.

Το EMDR μας επιτρέπει να εντοπίσουμε και να επεξεργαστούμε τις εσωτερικές συγκρούσεις και τα συναισθήματα που κουβαλάμε, από τραυματικά γεγονότα που μεν χρονικά ανήκουν στο παρελθόν, αλλά που είναι ακόμη πολύ ζωντανά στο μυαλό σαν να έγιναν χτες και μας βασανίζουν. Οι θεραπευμένοι πλέον ανταποκρίνονται στο παρόν, και αντιδρούν λιγότερο με βάση τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η ψυχοθεραπεία με EMDR μας επιτρέπει να επικεντρωθούμε στην παρούσα στιγμή να αντιληφθούμε τα άλυτα, μπλοκαρισμένα συναισθήματα που μας κρατούν μακριά από τον εαυτό μας. Αντί να πολεμάμε τα φαντάσματα του παρελθόντος επικεντρωνόμαστε στο παρόν χωρίς δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές.

Για παράδειγμα, μια πεποίθηση που μπορεί να προκύψει από μια ληστεία ή κακοποίηση, είναι ʺΔεν μπορώ να αμυνθώ, ο κόσμος είναι απειλητικός”. Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας και του EMDR η πεποίθηση αυτή μετατρέπεται: ʺΞέρω πως και πότε να προστατέψω τον εαυτό μου και στους άλλουςʺ. Σε προηγούμενες προσπάθειες θετικής σκέψης, όταν ο θεραπευόμενος έλεγε αυτή την φράση δεν την πίστευε. Μετά όμως από το EMDR η φράση αυτή έβγαινε με φυσικό τρόπο και νέα προσωπικά όρια άρχισαν να χτίζονται.

Πολλές φορές χρησιμοποιείται το παράδειγμα της πέψης του φαγητού για να εξηγηθεί η διαδικασία της “επούλωσης” ενός τραύματος στον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα γενικότερα. Η τροφή στο στομάχι διασπάται σε ουσίες που κάποιες χρησιμεύουν στην ανάπτυξη, κάποιες αποθηκεύονται και κάποιες αποβάλλονται. Ο οργανισμός γνωρίζει ακριβώς τι να κάνει με κάθε μόριο της τροφής. Ο εγκέφαλος λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Τα “κλειδωμένα” συναισθήματα είναι σαν ένα κομμάτι τροφής που αντιστέκεται στην πέψη και μας βαραίνει το στομάχι προκαλώντας μας δυσφορία και εκνευρισμό. Το EMDR ξεκλειδώνει αυτά τα συναισθήματα και απελευθερώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου, που ξέρει ακριβώς πώς να επεξεργαστεί κάθε συναίσθημα και κάθε βίωμα. Η επεξεργασία της πληροφορίας λοιπόν απελευθερώνει ένα άτομο από το φόβο και τον πόνο, και το κάνει πιο χαρούμενο.

Η ψυχοθεραπεία με το EMDR στοχεύει σε τουλάχιστον δύο πτυχές: στην απελευθέρωση των συναισθημάτων που συνοδεύουν ένα τραυματικό βίωμα, και την αντικατάσταση των αρνητικών πεποιθήσεων με ρεαλιστικές και θετικές πεποιθήσεις.

Οι συνεδρίες EMDR

Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και η θεραπευτική του πορεία με το EMDR είναι μοναδική. Η πρώτη συνεδρία είναι συνεδρία αξιολόγησης που στοχεύει στη γνωριμία θεραπευτή-θεραπευόμενου, στην πληροφόρηση του θεραπευόμενου και στη λήψη του ιστορικού. Στην επόμενη συνεδρία και με ένα ρυθμό που σέβεται την κατάσταση του θεραπευομένου, μπορεί να αρχίσει η θεραπεία EMDR με τα διεστιακά ερεθίσματα (BLS). Οι θεραπευόμενοι αναφέρουν ένα εύρος αντιδράσεων μετά την πρώτη συνεδρία EMDR. Κάποιοι αισθάνονται έντονα συναισθήματα, συγκινούνται και άλλοι έρχονται σε επαφή με καταπιεσμένα συναισθήματα όπως ο τρόμος, ο φόβος. Άλλοι θεραπευόμενοι αισθάνονται λιγότερο έντονα συναισθήματα. Αν υπάρχει κάποιο σοβαρό σωματικό και ψυχικό τραύμα, ειδικά από την παιδική ηλικία, μπορεί να υπάρχει μια σωματική και συναισθηματική αντίδραση. Οι αντιδράσεις ωστόσο, τείνουν να μειώνονται προς το τέλος της συνεδρίας και υπάρχει ανακούφιση. Κάποιοι θεραπευόμενοι δεν παρατηρούν αλλαγές στα συναισθήματα, αλλά σημαντική αλλαγή στον τρόπο σκέψης και στις πεποιθήσεις τους για τον εαυτό τους, τα γεγονότα αλλά και τον κόσμο γενικότερα. Η αντίδραση του κάθε ανθρώπου στο EMDR είναι μοναδική. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος. Η ψυχοθεραπεία με το EMDR δικαιολογεί αυτό το εύρος αντιδράσεων. Καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι με την απελευθέρωση των συναισθημάτων και τις αλλαγές που προκαλεί το EMDR, είναι σημαντικό να δώσετε χρόνο στον εαυτό σας μετά τη συνεδρία ώστε να επεξεργαστείτε τα νέα δεδομένα. Αν έχετε ερωτήσεις για το EMDR και τη θεραπεία, μπορείτε να μιλήσετε με τον ψυχοθεραπευτή σας ώστε να διαφωτίσει.

Πόσες συνεδρίες θα χρειαστούν για τη θεραπεία και πόσος χρόνος;

Όπως κάθε ψυχοθεραπευτική θεραπευτική παρέμβαση, απαιτεί χρόνο. Κάποιος θέλει να περιορίσει το φόβο του για την οδήγηση στα τούνελ. Άλλος θέλει να μάθει να αντιμετωπίζει την σύντροφό του. Ένα άτομο ίσως να θέλει να μάθει να διαχειρίζεται το πένθος που νιώθει μετά την απώλεια κάποιου αγαπημένου του προσώπου. Ένα γονέας θέλει να μάθει να ελέγχει το θυμό του απέναντι στα παιδιά και στη σύζυγό του. Ένας ενήλικας ίσως να θέλει να δουλέψει τη συμπεριφορά του και τα προβλήματα στις σχέσεις που είχε από την παιδική ηλικία. Το EMDR μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση των συναισθημάτων, την αλλαγή των πεποιθήσεων και της συμπεριφοράς πολύ πιο γρήγορα από ότι η “κλασική” ψυχοθεραπεία, με την οποία οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι. Για παράδειγμα, για το μέσο άνθρωπο που δεν αντιμετωπίζει κάποια επιπλεγμένα ή βαθύτερα θέματα, η επεξεργασία ενός τραυματικού γεγονότος ή καταστάσεως μπορεί να χρειαστεί 3-4 συνεδρίες EMDR που μπορούν να γίνουν σε 2-3 μήνες, σε συνδυασμό με την κλασσική ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι όλα τα τραυματικά γεγονότα δεν μπορούν να επιλυθούν μέσα σε μερικές συνεδρίες, κάποια μεγαλύτερα και παρατεταμένα τραύματα χρειάζονται περισσότερη επεξεργασία από άλλα μικρότερα. Για παράδειγμα, η έντονη σωματική, συναισθηματική και σεξουαλική κακοποίηση, ειδικά στην παιδική ηλικία, χρειάζεται περισσότερο χρόνο. Σε τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται δουλειά και δέσμευση για τη συνεχή θεραπεία, αλλά τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο γρήγορα από ότι η "κλασσική" ψυχοθεραπεία συζήτησης (χωρίς EMDR).