Εμμονές

Εμμονές - Εμμονή

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή περιλαμβάνει επίμονες, ανεπιθύμητες σκέψεις και καταναγκασμούς. Οι ιδεοληψίες (παρεισφρύουσες εμμονικές σκέψεις) συνήθως προκαλούν καταναγκαστικές συμπεριφορές με στόχο να ανακουφιστούν οι αρνητικές σκέψεις και να μειωθεί το άγχος, οι φοβίες και η ανησυχία. Αλλά αυτό προσφέρει μόνο μια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση και δεν απομακρύνει τους καταναγκασμούς μακροπρόθεσμα (αντιθέτως, τους ενισχύει). Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί μπορεί να δημιουργήσουν ένα φαύλο κύκλο που είναι δύσκολο να σταματήσει, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχολογία και την καθημερινότητα του ανθρώπου.

Οι άνθρωποι συχνά γίνονται εμμονικοί, αλλά το αν οι εμμονές αποτελούν ένα παθολογικό πρόβλημα που χρειάζεται αντιμετώπιση, εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο επηρεάζουν τον άνθρωπο και την λειτουργικότητά του, και αυτό μόνο ένα ψυχίατρος μπορεί να το κρίνει. Ο χρόνος που ξοδεύετε για τους καταναγκασμούς μπορεί να αποτελεί χρονικά σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας σας και να δυσκολεύεστε να κάνετε οτιδήποτε άλλο. Αυτό βεβαίως επηρεάζει τη λειτουργικότητά σας σε όλους τους τομείς (προσωπικούς και επαγγελματικούς) και ως εκ τούτου οδηγεί σε περισσότερο άγχος και στρες.

Τι είναι οι εμμονές;

Οι ιδεοληψίες ορίζονται ως παρεισφρύουσες και επίμονες σκέψεις που μπορεί να παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά σας, να σας προκαλούν αναστάτωση και να σας δυσκολεύουν στο να κάνετε όσα θέλετε. Ακόμη και αν γνωρίζετε ότι το περιεχόμενό τους είναι άνευ βάσεως ή υπερβολικό (ή ακόμα και παράλογο) και ξέρετε ότι δεν θέλετε να ενδώσετε σε αυτές, νιώθετε άγχος και ανησυχία αν δεν κάνετε κάτι για να τις "εξουδετερώσετε". Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να προσπαθείτε να αποφύγετε όλες τις αιτίες που προκαλούν αυτές τις σκέψεις.

Υπάρχουν πολλές μορφές ιδεοληψιών/εμμονών, και είναι πολύ συχνό να βιώνετε περισσότερες από μία. Τα συμπτώματα γενικά εξαρτώνται από τον τύπο των εμμονών.

Μερικές συχνές έμμονες ιδέες (ιδεοληψίες) αποτελούν:

1. Εμμονές σχετικά με μολύνσεις

Αυτές οι έμμονες αρνητικές σκέψεις και φοβίες αφορούν πράγματα που δυνητικά μπορούν να σας μολύνουν και να αρρωστήσετε, όπως:

• η σκόνη, τρίχες, βρωμιά γενικότερα
• τα διάφορα σωματικά υγρά
• η ακτινοβολία, η ρύπανση ή άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες
• τα μικρόβια και οι ασθένειες
• τα διάφορα δηλητήρια οικιακής χρήσης (προϊόντα καθαρισμού, εντομοκτόνα κλπ.)

2. Εμμονές σχετικά με συμπεριφορές ταμπού & σεξουαλικότητα

Αυτές οι έμμονες ιδέες ίσως να προκύπτουν από εικόνες ή παρορμήσεις. Μπορεί να προκαλέσουν έντονη αναστάτωση, επειδή ξέρετε ότι πραγματικά δεν θέλετε να ενδώσετε σε αυτές. Μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Σεξουαλικές σκέψεις για τρίτους, ακόμα και μέλη της οικογένειας, παιδιά ή οποιαδήποτε επιθετική ή βίαιη σεξουαλική δραστηριότητα.
• Ανεπιθύμητες σκέψεις για σεξουαλικές συμπεριφορές για τις οποίες δεν ενδιαφέρεστε.
• Ανησυχία μήπως φερθείτε βίαια σε άλλους.
• Φόβος ότι φέρεστε με βλάσφημο τρόπο ή ανησυχία ότι προσβάλλετε το Θεό.
• Φόβοι ότι οι συνηθισμένες σας συμπεριφορές είναι λανθασμένες ή ανήθικες.

Είναι σημαντικό να έχετε στο μυαλό σας ότι επειδή έχετε μια έμμονη σκέψη, αυτό δεν σημαίνει ότι θα ενδώσετε, είναι απλά ο φόβος ότι "μπορεί" να ενδώσετε. Ένα κομμάτι της ανησυχίας για αυτές οφείλεται στο ότι δεν θέλετε να ενδώσετε σε αυτή την εμμονή.

3. Εμμονές ότι θα χάσετε τον έλεγχο ή θα φερθείτε παρορμητικά

Είναι συχνό να ανησυχεί κάποιος ότι θα ενδώσει στις παρορμήσεις ή στις παρεισφρύουσες σκέψεις. Για παράδειγμα, ίσως να ανησυχείτε ότι:

• Θα πληγώσετε τον εαυτό σας ή κάποιον άλλο
• Θα κλέψετε κάτι ή θα παραβείτε το νόμο
• Θα έχετε ξεσπάσματα επιθετικότητας, αγένειας και χυδαιότητας
• Θα αντιδράσετε σε ανεπιθύμητες εικόνες ή παρεισφρύουσες σκέψεις

4. Εμμονές που σχετίζονται με την πρόκληση κάποιου κακού

Σε αυτό τον τύπο εμμονών, ίσως να ανησυχείτε ότι θα προκαλέσετε ένα ατύχημα ή καταστροφή. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:

• Ότι θα δηλητηριάσετε κάποιον χρησιμοποιώντας τα λάθος συστατικά ή με την τυχαία χρήση ενός τοξικού παρασκευάσματος όταν μαγειρεύετε.
• Θα χτυπήσετε τυχαία με το αυτοκίνητο ένα άτομο ή ένα ζώο.
• Θα αφήσετε ακούσια τη σόμπα ανοιχτή ή κάποια άλλη ηλεκτρική συσκευή για να προκαλέσετε φωτιά.
• Θα ξεχάσετε να κλειδώσετε το σπίτι ή το γραφείο σας, με αποτέλεσμα να σας διαρρήξουν το σπίτι.

5. Εμμονές που σχετίζονται με την τάξη και την τελειομανία

Αυτές οι εμμονές πηγαίνουν πέρα από τα χαρακτηριστικά της τελειομανίας. Οι άνθρωποι μπορεί να γίνουν εμμονικοί με την τάξη και την καθαριότητα, να νιώθουν ηρεμία μόνο όταν όλα είναι τακτοποιημένα ή συμμετρικά. Αισθάνονται υπερβολική αναστάτωση όταν κάτι δεν είναι στη θέση του και είναι ανάγκη να κάνουν αλλαγές μέχρι να νιώσουν ότι τα πράγματα "είναι σωστά".

Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν :

• Το φόβο ότι θα ξεχάσετε κάτι σημαντικό.
• Την ανάγκη τα αντικείμενα ή τα έπιπλα να είναι τοποθετημένα σε συγκεκριμένη θέση ή να είναι σε συγκεκριμένη σειρά.
• Την ανάγκη τα αντικείμενα (φαγητό, πράγματα στο σπίτι κλπ.) να είναι συμμετρικά τοποθετημένα.
• Την ανησυχία ότι θα πετάξετε πράγματα σε περίπτωση που είναι σημαντικά ή αν θα τα χρειαστείτε αργότερα.

Υπάρχουν και άλλες εμμονές και διαταραχές που δεν ταξινομούνται σε κάποιες από τις παραπάνω κατηγορίες, όπως οι εμμονές με πρόσωπα (OLD).

Τι είναι οι καταναγκασμοί;

Οι καταναγκασμοί αναφέρονται σε νοητικές δραστηριότητες με τελετουργικό χαρακτήρα ή άλλες πρακτικές. Ίσως να νιώθετε την ανάγκη να επαναλαμβάνετε αυτές τις συμπεριφορές ξανά και ξανά ακόμη και όταν δεν θέλετε να τις κάνετε στην πραγματικότητα. Αυτό μπορεί να σας παίρνει ακόμα και πολλές ώρες από την ημέρα σας.

Οι καταναγκασμοί δίνουν την αίσθηση της ανακούφισης από τις εμμονές, αλλά αυτό το συναίσθημα είναι παροδικό.

Οι καταναγκασμοί πιο συχνά είναι σχετικοί και συναφείς με μια εμμονή. Για παράδειγμα, ίσως να ελέγχετε αν κλειδώσατε την πόρτα του σπιτιού σας πολλές φορές πριν φύγετε, ή το φούρνο ή το θερμοσίφωνα, ή αν κλειδώσατε το αυτοκίνητό σας.

Αλλά σε άλλες περιπτώσεις, ίσως να μην σχετίζεται μια εμμονή με τους καταναγκασμούς. Για παράδειγμα, ίσως να τοποθετείτε κάτι σε συγκεκριμένο σημείο στο σπίτι σας πριν φύγετε ώστε να προστατευτείτε από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα στο δρόμο προς τη δουλειά.

Όπως οι εμμονές έτσι και οι καταναγκασμοί διαχωρίζονται σε αρκετές κατηγορίες.

1. Καταναγκασμοί ελέγχου

Αυτοί οι καταναγκασμοί σχετίζονται με τον έλεγχο και ίσως να περιλαμβάνουν:

• Να βεβαιωθείτε ότι δεν μπορείτε να βλάψετε κανέναν, για παράδειγμα με το να κρύβετε μαχαίρια ή να ακολουθείτε την ίδια διαδρομή.
• Να σιγουρευτείτε ότι δεν θα πληγώσετε τον εαυτό σας.
• Να ελέγχετε τα πάντα στη δουλειά σας για να βεβαιωθείτε ότι δεν κάνατε κάποιο λάθος.
• Να βεβαιωθείτε ότι όλες οι συσκευές είναι απενεργοποιημένες.
• Να ελέγχετε αν έχετε κλειδώσει τις πόρτες και τα παράθυρα.
• Να ελέγχετε το σώμα σας για να βεβαιωθείτε ότι δεν έχετε σωματικά συμπτώματα.

2. Νοητικοί καταναγκασμοί

Οι νοητικοί καταναγκασμοί ή τελετουργίες περιλαμβάνουν:

• Την προσευχή.
• Το μέτρημα με συγκεκριμένο αριθμό.
• Την επανάληψη λέξεων, φράσεων ή αριθμών με συγκεκριμένο μοτίβο ή σε συγκεκριμένο αριθμό.
• Την αρίθμηση ή τη δημιουργία λίστας για εργασίες ή ενέργειες.
• Ανασκόπηση ή την επαναφορά στο μυαλό γεγονότων ή συζητήσεων που συνέβησαν.
• Πνευματική ανατροπή ή ακύρωση μιας αρνητικής λέξης ή εικόνας με μια θετική.

3. Καταναγκασμοί καθαριότητας

Αυτοί οι καταναγκασμοί ίσως να περιλαμβάνουν συμπεριφορές που σχετίζονται με την καθαριότητα του σώματος ή του περιβάλλοντος, όπως:

• Το πλύσιμο των χεριών πολλές φορές.
• Την αποφυγή να αγγίξετε συγκεκριμένα αντικείμενα ή ανθρώπους για να αποφύγετε τις μολύνσεις.
• Την ανάγκη να ακολουθείτε ένα συγκεκριμένο τελετουργικό καθαριότητας.
• Να ακολουθείτε συγκεκριμένη τελετουργία υγιεινής που οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν υπερβολική.
• Να καθαρίζετε το σπίτι σας, το γραφείο σας επανειλημμένα ή σε συγκεκριμένες φορές.

4. Καταναγκασμοί επανάληψης ή τακτοποίησης

Αυτοί οι καταναγκασμοί ίσως να περιλαμβάνουν συγκεκριμένα πράγματα που τα κάνετε συγκεκριμένες φορές ή μέχρι να νιώσετε ότι είναι εντάξει. Για παράδειγμα:

• Κάνετε κάτι συγκεκριμένες φορές.
• Αγγίζετε σημεία του σώματος σας πολλές φορές ή με συγκεκριμένη σειρά.
• Αγγίζετε πράγματα όταν μπαίνετε ή βγαίνετε από το δωμάτιο σας.
• Τοποθετείτε όλα τα αντικείμενα με συγκεκριμένη κατεύθυνση.
• Τακτοποιείτε τα πράγματα με συγκεκριμένη σειρά.
• Κάνετε κινήσεις, όπως το βλεφάρισμα συγκεκριμένες φορές.

Άλλοι καταναγκασμοί μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Την αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους φίλους, τα μέλη της οικογένειας ή θρησκευτικές προσωπικότητες.
• Θέλετε να εξομολογήστε συγκεκριμένες πράξεις ξανά και ξανά.
• Αποφεύγετε πράγματα ή οποιαδήποτε κατάσταση θα σας οδηγήσει σε καταναγκασμούς.

Γιατί οι εμμονές και οι καταναγκασμοί εμφανίζονται μαζί;

Γενικά, οι περισσότεροι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, έχουν εμμονικές σκέψεις και στη συνέχεια νιώθουν υποχρεωμένοι να προβούν σε ενέργειες (καταναγκασμούς) για να ανακουφιστούν από το άγχος ή την ανησυχία που συνδέεται με τις εμμονές.

Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί συνδέονται μεταξύ τους, αλλά αυτός δεν είναι πάντα ο κανόνας.

Να θυμάστε ότι οι άνθρωποι βιώνουν την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και άλλες ψυχικές διαταραχές με διαφορετικό τρόπο ο καθένας.

Κάποια παραδείγματα από έμμονες ιδέες, αρνητικές σκέψεις και φοβίες και καταναγκασμών που τις ακολουθούν είναι τα εξής:

Εμμονή: Φοβάμαι μήπως είμαι ομοφυλόφιλος. Με ελκύουν οι γυναίκες. Έχω κοπέλα. Αλλά αν με ελκύουν οι άνδρες το ίδιο;

Καταναγκασμός: Κοιτάτε φωτογραφίες ελκυστικών ανδρών και προσπαθείτε να καταλάβετε αν νιώθετε έλξη.

Εμμονή: Αν το μωρό σταματήσει να αναπνέει το βράδυ;

Καταναγκασμός: Είστε σε επαγρύπνηση και κάθε 30 λεπτά ελέγχετε το μωρό.

Εμμονή: Έχετε μια σκέψη ότι θα βγάλετε τα ρούχα σας στη μέση μιας σύσκεψης.

Καταναγκασμός: Λέτε στη σκέψη σας να ησυχάσει κάθε φορά που εμφανίζεται μέχρι να φύγει.

Εμμονή: Το γραφείο είναι μολυσμένο. Αν αγγίξω οτιδήποτε θα αρρωστήσω.

Καταναγκασμός :Πλένετε τα χέρια σας τρεις φορές, ένα λεπτό κάθε φορά, κάθε φορά που νομίζετε ότι αγγίξατε κάτι.

Εμμονή: Αν ξεχάσω να κάνω κάτι σημαντικό;

Καταναγκασμός: Έχετε την ανάγκη να κρατάτε όλα τα email, τις σημειώσεις ακόμη και αν έχει περάσει καιρός.

Εμμονή: Αν χάσω τον έλεγχο του αυτοκινήτου και χτυπήσω κάποιο άλλο αυτοκίνητο;

Καταναγκασμός: Χαστουκίζετε τον εαυτό σας πολλές φορές για να διαλύσετε τη σκέψη κάθε φορά που αναδύετε και επαναλαμβάνετε αυτό το τελετουργικό για να βεβαιωθείτε ότι η σκέψη δεν θα εμφανιστεί ξανά.

Εμμονή : Τι θα συμβεί αν κατά λάθος αγγίξω κάποιον ακατάλληλα;

Καταναγκασμός: Θα προσπαθείτε να ελέγχετε τις κινήσεις σας και αμέσως απομακρύνεστε και συχνά αναρωτιέστε " Ήταν πολύ κοντά; Αυτό μήπως ήταν ανάρμοστο;"

Εμμονή : Αν ξεχάσω να εξομολογηθώ τις αμαρτίες μου, ο Θεός θα θυμώσει μαζί μου.

Καταναγκασμός: Φτιάχνετε λίστες με πιθανά λάθη που κάνετε ή αμαρτωλές συμπεριφορές και κάνετε μια εξομολόγηση ή προσεύχεστε κάθε φορά που θυμάστε κάτι.

Εμμονή: Αν δεν κοιτάξω την ώρα τη στιγμή που αλλάζει από 11:59 σε 12:00, θα έρθει το τέλος του κόσμου.

Καταναγκασμός: Αποφεύγετε να κοιτάτε το ρόλοι σας και τα κρύβετε για να είστε καλυμμένοι.

Εμμονή : Έχετε μια έντονη σκέψη να πείτε μια συγκεκριμένη λέξη.

Καταναγκασμός: Λέτε αυτή τη λέξη σε οποιονδήποτε συναντάτε, ακόμη και αν προσπαθείτε να αποφύγετε αυτή την παρόρμηση.

Εμμονή: Αν έχω κάποιον όγκο;

Καταναγκασμός: Ελέγχετε οπτικά και σωματικά το σώμα σας πολλές φορές την ημέρα για να αποκλείσετε το ενδεχόμενο εμφάνισης κάποιου όγκου.

Μπορούν να υπάρχουν οι εμμονές χωρίς καταναγκασμούς;

Καθώς τυπικά σκεφτόμαστε τις εμμονές και τους καταναγκασμούς ως στοιχεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, υπάρχει περίπτωση η διαταραχή να περιλαμβάνει μόνο εμμονές.

Οι ψυχοθεραπευτές πιστεύουν ότι τυπικά αυτή η μορφή περιλαμβάνει καταναγκαστικά τελετουργικά, αλλά αυτά είναι διαφορετικά από τις τυπικές καταναγκαστικές συμπεριφορές.

Η διαταραχή μόνο με εμμονές περιλαμβάνει σκέψεις και εικόνες :

• Ότι θα βλάψετε τον εαυτό σας ή τους άλλους
• Φόβος ότι θα συμβεί κάτι κακό, στον ίδιο τον εαυτό, σε αγαπημένα πρόσωπια ή σε τρίτους
• Σεξουαλικές πράξεις, ειδικά αυτές που θεωρείτε λάθος, ανήθικες και επιβλαβείς για τους άλλους
• Βλασφημίας ή άλλες θρησκευτικές σκέψεις
• Ανεπιθύμητες ή άσχημες σκέψεις για το σύντροφό σας, αγαπημένα πρόσωπα, ή άλλους ανθρώπους

Ίσως να ανησυχείτε για το πώς θα συμπεριφερθείτε σε αυτές τις σκέψεις ή ξοδεύετε πολύ χρόνο να ανησυχείτε ότι θα σας κάνουν "κακό" άτομο. Αυτές οι σκέψεις αποτελούν κομμάτι των καταναγκασμών. Δεν είναι τόσο ορατοί και ξεκάθαροι όσο θεωρούν ότι είναι οι άνθρωποι οι καταναγκασμοί.

Είναι επίσης συχνό να ξοδεύετε πολύ χρόνο να ακολουθείτε τις σκέψεις σας για να τις κατανοήσετε και να επιβεβαιωθείτε ότι δεν θα ενδώσετε σε αυτές. Ίσως να προσεύχεστε ή να επαναλαμβάνετε συγκεκριμένες φράσεις για να ακυρώσετε μια εικόνα ή μια σκέψη.

Πότε να ζητήσω βοήθεια; Περνάνε οι εμμονές;

Αν βασανίζεστε από εμμονές και ψυχαναγκασμούς, από πράγματα που σκέφτεστε χωρίς να θέλετε πρέπει να γνωρίζετε ότι θεραπευτικά μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Ο καθένας μας μπορεί να βιώσει εμμονές και παρεισφρύουσες σκέψεις ή ανεξήγητες παρορμήσεις που οδηγούν σε συγκεκριμένες πράξεις. Γενικά, οι εμμονές και οι καταναγκασμοί αποτελούν ένδειξη της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής όταν:

• Σας παίρνουν πολύ χρόνο μέσα στην ημέρα
• Σας γεμίζουν ενοχές για τον εαυτό σας
• Επηρεάζουν αρνητικά την προσωπική σας ζωή και τις σχέσεις σας.

Αν έχετε την ανάγκη να καθαρίζετε επειδή απολαμβάνετε το καθάρισμα και σας αρέσει το σπίτι σας να είναι σε τάξη αυτό δεν αποτελεί απαραιτήτως σημάδι ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, επειδή απλά απολαμβάνετε τον τακτοποιημένο χώρο και είστε περήφανοι για το αποτέλεσμα.

Αυτό που αποτελεί ένδειξη ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι για παράδειγμα, αν φοβάστε ότι το παιδί σας θα εμφανίσει μια σοβαρή ασθένεια αν δεν έχετε το σπίτι σας καθαρό ή πως κάτι κακό θα συμβεί γενικότερα αν δεν ολοκληρώσετε κάποια τελετουργία ή σειρά πράξεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνεστε εμμονικοί, να καθαρίζετε πολλές ώρες την ημέρα αλλά ακόμη να ανησυχείτε ότι χάνετε κάτι και να νιώθετε άγχος μέχρι να καθαρίσετε ξανά.

Ορισμένα online τεστ ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής μπορούν να ανιχνεύσουν αν έχετε κλινικά συμπτώματα. Αν υποφέρετε από εμμονές μιλήστε με ένα ψυχίατρο, ο οποίος θα σας βοηθήσει να μειώσετε ή να εξαφανίσετε την επίδραση που έχουν στη ζωή σας.

Φάρμακα για τις εμμονές και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Χωρίς θεραπεία η ήπια ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και οι εμμονές μπορούν κάποιες φορές να βελτιωθούν με το πέρασμα του χρόνου.  Συνήθως όμως επιμένουν μέσα στα χρόνια ή επιδεινώνονται.

Τα φάρμακα που συνιστούνται είναι κυρίως SSRI αντικαταθλιπτικά (όπως η παροξετίνη) και η ψυχοθεραπεία. Ιδίως ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας με αντικαταθλιπτικά χάπια μπορεί να βελτιώσει γρήγορα και σημαντικά (ή και ακόμη να φέρουν τον πλήρη έλεγχο) της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και τον περιορισμό των εμμονών.

Ψυχοθεραπεία για τις εμμονές

Μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και τις εμμονές, διερευνώντας και αντιμετωπίζοντας τα πραγματικά ψυχολογικά αίτια, και όχι απλά τα συμπτώματα.

• Η Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) έχει σε ένα ποσοστό ασθενών θετικά αποτελέσματα.
• Το EMDR είναι μια ειδική ψυχοθεραπευτική τεχνική που επιτρέπει τη γρήγορη και αποτελεσματική αντιμετώπιση δύσκολων/τραυματικών βιωμάτων (όπως πένθος, χωρισμοί, ατυχήματα, κα) που μπορεί να αποτελούν τη ρίζα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.