Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ODD)

Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ODD)

Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή (Oppositional defiant disorder – ODD) είναι μια κατάσταση που αφορά την συμπεριφορά. Τυπικά, ένα παιδί εμφανίζει ένα συνεχές μοτίβο μη συνεργασίας. Ουσιαστικά, μια προκλητική και κάποιες φορές εχθρική συμπεριφορά προς τα άτομα με εξουσία. Αυτή η συμπεριφορά συνήθως παρεμβαίνει στη φυσιολογική λειτουργικότητα του παιδιού, στις σχέσεις και στις δραστηριότητες μέσα στην οικογένεια και στο σχολείο.

Είναι σύνηθες για τα παιδιά, ειδικά στην ηλικία των 2-3 ετών και στην πρώιμη εφηβεία, να είναι εναντιωματικά ή προκλητικά στα πρόσωπα εξουσίας μια στο τόσο. Μπορεί να εκφράζουν την εναντίωση τους με διαφωνίες, ανυπακοή και φωνές στους γονείς ή στους δασκάλους τους. Για τη διάγνωση της διαταραχής, αυτή η συμπεριφορά πρέπει να διαρκεί πάνω από έξι μήνες.

Η πλειοψηφία των παιδιών με εναντιωματική προκλητική διαταραχή (ODD) έχουν τουλάχιστον άλλη μια ψυχική κατάσταση, που μπορεί να είναι:

• Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)
• Οι διαταραχές άγχους και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
• Οι μαθησιακές δυσκολίες
• Οι διαταραχές της διάθεσης, όπως η κατάθλιψη
• Οι διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων

Περίπου το 30% των παιδιών με ODD εμφανίζει μια πιο σοβαρή διαταραχή της συμπεριφοράς, τη διαταραχή διαγωγής. Οι συμπεριφορές της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής μπορεί να συνεχιστούν στην ενήλικη ζωή αν δεν γίνει η διάγνωση και η θεραπεία της κατάστασης.

Τι είναι η διαταραχή διαγωγής;

Η διαταραχή διαγωγής είναι μια κατάσταση στην οποία ένα παιδί ή ένας έφηβος εμφανίζει ένα συνεχές μοτίβο επιθετικότητας προς τους άλλους. Μπορεί να παραβιάζει τους κανόνες στο σπίτι, στο σχολείο και με τους συμμαθητές.

Αυτή η παραβίαση των κανόνων μπορεί να περιλαμβάνει και παραβίαση των νόμων. Επίσης, τα παιδιά με διαταραχή διαγωγής είναι πιο πιθανό να μπουν στη φυλακή και να έχουν δυσκολίες στην επικοινωνία με τους συνομηλίκους τους.

Τα συμπτώματα της διαταραχής διαγωγής περιλαμβάνουν:

• Συχνή παραβίαση των κανόνων, όπως το να το σκάνε από το σπίτι, να μένουν έξω ως αργά τη νύχτα, να λείπουν από το σχολείο.
• Επιθετική συμπεριφορά με τρόπο που μπορεί να προκαλεί κακό στους άλλους. Για παράδειγμα το bullying, οι καβγάδες, η σκληρότητα προς τα ζώα.
• Ψέματα, κλοπές ή καταστροφή ξένης περιουσίας σκόπιμα.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην εναντιωματική προκλητική διαταραχή(ODD) και στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ);

Περίπου το 40% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν επίσης εναντιωματική προκλητική διαταραχή ή διαταραχή διαγωγής. Καθώς αυτές οι δύο καταστάσεις συχνά συνυπάρχουν, έχουν σημαντικές διαφορές.

Η ODD έχει σχέση με την διαγωγή του παιδιού και πως αυτό αλληλεπιδρά με τους γονείς, τους συγγενείς, τους δασκάλους και τους φίλους του. Η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που δημιουργεί θέματα στη συγκέντρωση και προκαλεί υπερκινητικότητα.

Ποιους επηρεάζει η εναντιωματική προκλητική διαταραχή;

Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή επηρεάζει παιδιά και εφήβους, αλλά μπορεί να επηρεάζει και ενήλικες. Γενικά, ξεκινά στην ηλικία των 8 ετών.

Μερικά παιδιά ξεπερνούν την ODD ή λαμβάνουν την κατάλληλη θεραπεία για αυτή, ενώ άλλοι συνεχίζουν να έχουν τα συμπτώματα και στην ενηλικίωση.

Τα αγόρια έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν εναντιωματική προκλητική διαταραχή πιο νωρίς συγκριτικά με τα κορίτσια.

Ένα παιδί είναι πιο πιθανό να αναπτύξει εναντιωματική προκλητική διαταραχή αν υπάρχει κάποιους από τους ακόλουθους παράγοντες κινδύνου:

• Ιστορικό παιδικής κακοποίησης ή παραμέλησης.
• Υπάρχει ένα γονιός ή ένας φροντιστής με κάποια διαταραχή της διάθεσης, ή με εξάρτηση από αλκοόλ ή ουσίες.
• Έκθεση σε βίαια περιστατικά.
• Έλλειψη πειθαρχίας και επίβλεψης από ενήλικα.
• Ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, μετά από ένα διαζύγιο, μια μετακόμιση, την αλλαγή σχολείου.
• Οικονομικά προβλήματα στην οικογένεια.
• Γονείς που έχουν ή είχαν εναντιωματική προκλητική διαταραχή, ΔΕΠΥ ή θέματα συμπεριφοράς.

Πόσο συχνή είναι η εναντιωματική προκλητική διαταραχή;

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η εναντιωματική προκλητική διαταραχή επηρεάζει το 2-11% των παιδιών. Αυτό το εύρος είναι μεγάλο επειδή κάποια παιδιά μπορεί να διαγνωστούν λανθασμένα με διαταραχή διαγωγής, και οι έφηβοι ως πληθυσμός δεν ζητούν βοήθεια.

Ο επιπολασμός της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας.

Ποια είναι τα συμπτώματα της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής;

Τα συμπτώματα της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής συνήθως κάνουν την εμφάνισή τους στην ηλικία των 8 ετών. Παραμένουν σταθερά από τα 5-10 έτη, και μετά υποχωρούν.

Τα συμπτώματα είναι εμφανή σε πολλές πτυχές της ζωής των παιδιών στο σπίτι και στο σχολείο.

Τα συμπτώματα της ODD χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Τον θυμό και την ευερεθιστότητα.
• Την εριστική και προκλητική συμπεριφορά.
• Την εκδικητικότητα.

Επιπλέον, πολλά παιδιά με ODD έχουν κακή διάθεση, νευριάζουν εύκολα και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Και για αυτό το λόγο μπορεί να καταφεύγουν στο αλκοόλ και στις ουσίες.

Θυμός και ευερεθιστότητα

Τα σημάδια του θυμού και της ευερεθιστότητας είναι κομμάτι της διάγνωσης της ODD. Αν ένα παιδί έχει ODD τότε ίσως:

• Να χάνει εύκολα την ψυχραιμία του.
• Να έχει συχνά ξεσπάσματα θυμού και δυσαρέσκειας.
• Να είναι ευαίσθητο και να εκνευρίζεται εύκολα από τους άλλους.
• Να θυμώνει συχνά και να μιλάει με ασέβεια.

Εριστική και προκλητική συμπεριφορά

Η εριστική και προκλητική συμπεριφορά είναι κομμάτι της διάγνωσης της ODD. Αν ένα παιδί έχει ODD, τότε ίσως:

• Να διαφωνεί έντονα με τους ενήλικες.
• Να αρνείται να συμμορφωθεί με τους κανόνες.
• Να κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του λάθη.
• Να προσπαθεί σκόπιμα να νευριάζει τους άλλους.

Εκδικητικότητα

Τα σημάδια της εκδικητικότητας περιλαμβάνουν:

• Να αποζητά την εκδίκηση.
• Να λέει άσχημα πράγματα που πληγώνουν τους άλλους όταν είναι θυμωμένο ή αναστατωμένο.

Ποιες είναι οι αιτίες της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής;

Η αιτία της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής είναι ένας πολύπλοκος συνδυασμός βιολογικών, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Γενετικοί παράγοντες: Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα γονίδια αντιπροσωπεύουν το 50% της ανάπτυξης της ODD. Πολλά παιδιά και έφηβοι με ODD έχουν στην οικογένειά τους κάποια μέλη με ψυχικές διαταραχές, όπως οι διαταραχές της διάθεσης, οι διαταραχές άγχους και οι διαταραχές της προσωπικότητας. Επίσης, πολλά παιδιά και έφηβοι με ODD έχουν και άλλες ψυχικές καταστάσεις, όπως η ΔΕΠΥ, οι μαθησιακές δυσκολίες, η κατάθλιψη και οι διαταραχές άγχους, πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει μια γενετική σύνδεση ανάμεσα σε αυτές τις καταστάσεις.

Βιολογικοί παράγοντες: Κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι αλλαγές σε συγκεκριμένες περιοχές στον εγκέφαλο μπορεί να οδηγούν σε διαταραχές στη συμπεριφορά. Επιπλέον, η ODD έχει συνδεθεί με θέματα σε συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές, που συμβάλλουν στην επικοινωνία των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο. Αν αυτοί οι νευροδιαβιβαστές είναι εκτός ισορροπίας ή δεν λειτουργούν σωστά, τα μηνύματα δεν φτάνουν στον εγκέφαλο με το σωστό τρόπο, και αυτό οδηγεί στα συμπτώματα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες: όταν κάποιος ζει σε μια χαοτική δυσλειτουργική οικογένεια, δεν έχει την κατάλληλη φροντίδα στην παιδική ηλικία,  όλα αυτά συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ODD. Επίσης, η απόρριψη από τους συμμαθητές, η φτώχεια, η βία συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής.

Διάγνωση της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής;

Η διάγνωση της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής μπορεί να γίνει από έναν παιδοψυχίατρο αν ένα παιδί εμφανίζει τέσσερα ή περισσότερα συμπτώματα για τουλάχιστον έξι μήνες, σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5. Βέβαια, τα συμπτώματα πρέπει να είναι σοβαρά και να παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού.

Φυσικά, το παιδί είναι ανάγκη να μιλήσει με έναν παιδοψυχίατρο για τα συμπτώματά του. Οι παιδοψυχίατροι είναι εκπαιδευμένοι να μιλούν με τα παιδιά και να χρησιμοποιούν κατάλληλα εργαλεία και τεστ για την αξιολόγηση της ψυχικής υγείας των παιδιών.

Φυσικά, έχουν μεγάλη σημασία οι αναφορές από τους γονείς, τους συγγενείς, τους φίλους, και τους δασκάλους των παιδιών ώστε ο παιδοψυχίατρος να μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα τη συμπεριφορά τους.

Για την διάγνωση της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής πρέπει να γίνει ο αποκλεισμός των παρακάτω καταστάσεων, που προκαλούν παρόμοια συμπτώματα:

• Ήπιες ως μέτριες εναντιωματικές συμπεριφορές.
• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) χωρίς θεραπεία.
• Διαταραχές της διάθεσης.
• Διαταραχές άγχους και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).

Εναντιωματική προκλητική διαταραχή και ενήλικες

Αν η εναντιωματική προκλητική διαταραχή παραμείνει χωρίς θεραπεία στην παιδική ηλικία, μπορεί να γίνει πιο σοβαρή στην ενήλικη ζωή. Τα συμπτώματα της ODD στους ενήλικες περιλαμβάνουν:

• Έντονο θυμό και απογοήτευση
• Νιώθουν παρεξηγημένοι ή αντιπαθητικοί
• Απαξίωση για τα πρόσωπα εξουσίας όπως οι διευθυντές στη δουλειά
• Νιώθουν επαναστάτες
• Ανθυγιεινή προσέγγιση στην κριτική
• Παθητικά-επιθετική συμπεριφορά
• Αμυντικές συμπεριφορές με κάθε κόστος
• Κατηγορούν τους άλλους συνεχώς για τα δικά τους λάθη

Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να διαγνώσει την διαταραχή στους ενήλικες καθώς πολλά από τα συμπτώματα είναι κοινά με αυτά άλλων ψυχικών διαταραχών, όπως οι αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Η εναντιωματική προκλητική διαταραχή μπορεί να δημιουργεί πολλά θέματα στις ενήλικες σχέσεις, όπως τα θέματα οικειότητας με τους συντρόφους και τα μέλη της οικογένειας. Η αποτυχία συνεργασίας και οι συνεχείς συγκρούσεις με τους συνεργάτες και τα μέλη της οικογένειας δημιουργούν πολλά θέματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι άνθρωποι με εναντιωματική προκλητική διαταραχή χάνουν την ψυχραιμία τους και έχουν επιθετική συμπεριφορά.

Θεραπεία της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής

Η θεραπεία της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής βασίζεται σε πολλούς παράγοντες, που περιλαμβάνουν:

• Την ηλικία του παιδιού.
• Την σοβαρότητα των συμπτωμάτων.
• Την ικανότητα του παιδιού να συμμετέχει σε εξειδικευμένες θεραπείες.
• Αν το παιδί έχει άλλες καταστάσεις, όπως η ΔΕΠΥ, οι μαθησιακές δυσκολίες και/ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Η θεραπεία της ODD περιλαμβάνει το παιδί, την οικογένεια και το σχολείο. Συνήθως η θεραπεία περιλαμβάνει τον συνδυασμό των ακολούθων:

• Εκπαίδευση των γονιών
• Ψυχοθεραπεία
• Παρεμβάσεις στο σχολείο

1. Εκπαίδευση των γονέων για την εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Η εκπαίδευση των γονέων είναι η κύρια θεραπεία για την εναντιωματική προκλητική διαταραχή. Οι γονείς μαθαίνουν νέους τρόπους για να αλλάζουν την συμπεριφορά των παιδιών στο σπίτι μέσα από την θετική ενίσχυση με σκοπό την μείωση των ανεπιθύμητων συμπεριφορών και την ενίσχυση των υγιών συμπεριφορών.

Υπάρχουν πολλά προγράμματα για την εκπαίδευση των γονέων, που περιλαμβάνουν πολλές συνεδρίες μέσα σε μερικές εβδομάδες. Στη διάρκεια των συνεδριών, οι γονείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις προβληματικές συμπεριφορές, όπως επίσης και τις θετικές, και να εφαρμόζουν την τιμωρία ή την επιβράβευση με κατάλληλο τρόπο.

Η εκπαίδευση των γονιών μειώνει τα προβλήματα διαγωγής σε πολλούς τομείς.

2. Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία βοηθά τους γονείς και τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα τους και να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης και τις συμπεριφορές τους. Με τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή, οι γονείς και τα παιδιά μπορούν να έχουν την κατάλληλη υποστήριξη, καθοδήγηση και ενημέρωση για την κατάσταση.

Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Έτσι, θα μπορεί να καταλάβει πως οι σκέψεις επηρεάζουν τις πράξεις του. Μέσα από την ψυχοθεραπεία το παιδί μπορεί να αλλάξει τον αρνητικό τρόπο σκέψεις, τις άσχημες συμπεριφορές και να μάθει έναν πιο υγιή τρόπο σκέψης. Τα παιδιά με θέματα θυμού μαθαίνουν πως να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά, αποκτούν νέες δεξιότητες για την επίλυση των προβλημάτων.

Στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία, το παιδί και η υπόλοιπη οικογένεια μαζί κάνουν συνεδρίες και μαθαίνουν πράγματα για την εναντιωματική προκλητική διαταραχή, την  βελτίωση της επικοινωνίας και την επίλυση των προβλημάτων. Η οικογενειακή ψυχοθεραπεία βοηθά στην αναγνώριση των παραγόντων στο σπίτι που συμβάλλουν ή επιδεινώνουν τις επιθετικές συμπεριφορές.

3. Παρεμβάσεις στο σχολείο

Οι πρώιμες παρεμβάσεις βοηθούν στη βελτίωση της απόδοσης στο σχολείο, στη βελτίωση των σχέσεων με τους συμμαθητές.

Αυτές οι παρεμβάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Εκπαίδευση των δασκάλων του παιδιού ώστε να έχει καλύτερη συμπεριφορά στην τάξη.
• Τεχνικές για την αποτροπή των εναντιωματικών συμπεριφορών ή την επιδείνωση αυτών των συμπεριφορών.
• Άλλες βοηθητικές μέθοδοι ώστε το παιδί να τηρεί τους κανόνες στην τάξη και να έχει αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά.

4. Φαρμακευτική αγωγή για την εναντιωματική προκλητική διαταραχή

Αν και δεν υπάρχουν φάρμακα για την ODD, ο ψυχίατρος μπορεί να προτείνει κάποια φάρμακα για την θεραπεία άλλων καταστάσεων που υπάρχουν ταυτόχρονα, όπως η ΔΕΠΥ, η κατάθλιψη ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αν αυτές οι καταστάσεις μείνουν χωρίς θεραπεία μπορεί να επιδεινώνουν τα συμπτώματα της ODD.

Μπορεί να γίνει πρόληψη της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής;

Αν και δεν είναι δυνατό κάποιος να προβλέψει την εναντιωματική προκλητική διαταραχή, η αναγνώριση των συμπτωμάτων από την πρώτη στιγμή που θα εμφανιστούν μπορεί να ελαχιστοποιεί το στρες για το παιδί και την οικογένεια. Επίσης, αυτό βοηθά στην πρόληψη πολλών προβλημάτων που έχουν σχέση με τη διαταραχή. Τα μέλη της οικογένειας μπορούν να μάθουν κάποια πράγματα, αν τα συμπτώματα επιστρέψουν.

Φυσικά, ένα στοργικό, υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον είναι πολύ σημαντικό για την μείωση των συμπτωμάτων και την αποτροπή των επεισοδίων προκλητικής συμπεριφοράς.

Ποια είναι η πρόγνωση για τα άτομα με εναντιωματική προκλητική διαταραχή;

Τα παιδιά με ODD μπορεί να αντιμετωπίζουν σημαντικά θέματα στο σχολείο, στο σπίτι και στις κοινωνικές τους σχέσεις.

Η ήπια ως μέτρια ODD συνήθως βελτιώνεται όσο περνούν τα χρόνια, αλλά οι πιο σοβαρές μορφές μπορεί να εξελιχθούν σε διαταραχή διαγωγής.

Η έλλειψη θεραπείας και οικογενειακής υποστήριξης μπορεί να οδηγεί σε κακή πρόγνωση , ειδικά αν ένα παιδί δεν κάνει θεραπεία για συνυπάρχουσες καταστάσεις όπως η ΔΕΠΥ ή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, που περιλαμβάνει την ατομική και/ή οικογενειακή ψυχοθεραπεία, την εκπαίδευση των γονέων.

Πώς μπορούν οι γονείς να φροντίζουν ένα παιδί με εναντιωματική προκλητική διαταραχή;

Αν ένα παιδί έχει εναντιωματική προκλητική διαταραχή, τότε μπορείτε να κάνετε τα εξής:

• Ενθαρρύνετε τις θετικές συμπεριφορές:  καλό είναι να επιβραβεύετε το παιδί σας όταν έχει καλή συμπεριφορά, όταν είναι ευέλικτο και μπορεί να συνεργαστεί με τους άλλους.
• Κάντε ένα βήμα πίσω ως γονείς: αν νιώθετε ότι υπάρχει μια κλιμάκωση στη διαφωνία σας με το παιδί , κάντε ένα βήμα πίσω για να ηρεμήσετε. Αυτό θα δώσει ένα καλό παράδειγμα στο παιδί σας.  Υποστηρίξτε το παιδί σας αν αποφασίσει να κάνει ένα διάλλειμα για να αποτρέψει την κλιμάκωση μιας αρνητικής κατάστασης.
• Να έχετε συνέπεια: να θέτετε ξεκάθαρα όρια, κανόνες και συνέπειες για την άσχημη συμπεριφορά που θα τα τηρείτε. Η συνέπεια είναι το κλειδί.
• Να φροντίζετε τον εαυτό σας: ως γονείς είναι ανάγκη να φροντίζετε τον εαυτό σας, να διατηρείτε τα ενδιαφέροντα και τα χόμπι σας, και να ζητάτε βοήθεια και υποστήριξη όταν το έχετε ανάγκη.

Πότε πρέπει ένα παιδί να μιλήσει με έναν παιδοψυχίατρο για την εναντιωματική προκλητική διαταραχή;

Αν το παιδί σας έχει διαγνωστεί με εναντιωματική προκλητική διαταραχή, και η συμπεριφορά του γίνεται όλο και χειρότερη ή παρεμβαίνει στην οικογένεια, στη σχολική ζωή, τότε είναι η στιγμή να ζητήσετε βοήθεια.

Αν το παιδί έχει επιθετικές συμπεριφορές που μπορεί να βλάψουν άλλα παιδιά ή ζώα, είναι σημαντικό να βρείτε άμεσα βοήθεια.

Τα παιδιά και οι έφηβοι με εναντιωματική προκλητική διαταραχή αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις. Αν και είναι φυσιολογικό τα παιδιά και οι έφηβοι να έχουν αντιδραστικές συμπεριφορές κάποιες φορές, όταν αυτές είναι συχνές και έντονες μπορεί να υποδεικνύουν την ύπαρξη της εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής.

Η πρώιμη παρέμβαση και η θεραπεία για την ODD είναι πολύ σημαντική. Μην διστάζετε να μιλήσετε και να ζητήσετε βοήθεια.