Στερεότυπα: πως μας επηρεάζουν;

Επιδράσεις Στερεοτύπων

Ο εγκέφαλός μας δημιουργεί νοητικές συντομεύσεις ως ένα τρόπο να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε γρήγορα σε καταστάσεις βασιζόμενοι σε εμπειρίες του παρελθόντος, οδηγώντας έτσι σε στερεότυπα, δηλαδή υπεργενικεύσεις, υπεργενικευμένες πεποιθήσεις για μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων. Αλλά αυτές οι συντομεύσεις είναι γενικεύσεις και σπάνια ακριβείς εκτιμήσεις για ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων. Από τη στιγμή που δημιουργούνται αυτές οι πεποιθήσεις, είναι δύσκολο να αλλάξει ο τρόπος σκέψης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ακούσια θα αναζητήσετε στοιχεία που θα επιβεβαιώνουν αυτές τις πεποιθήσεις για τον εαυτό σας ή τους άλλους, και θα απορρίπτετε κάθε αντίθετο στοιχείο.

Όταν τα στερεότυπα ριζώνουν βαθιά μέσα σας, οδηγούν ασυνείδητα σε διακρίσεις και έχουν σημαντικές συνέπειες στην ψυχική υγεία οδηγώντας σε χαμηλότερη αυτοπεποίθηση, περιοριστικές πεποιθήσεις και ακόμη και προβλήματα ψυχικής υγείας.

Τι είναι τα στερεότυπα;

Τα στερεότυπα είναι χαρακτηριστικά που η κοινωνία ενστικτωδώς αποδίδει σε ομάδες ατόμων για να τις διαχωρίσει ανάλογα με την ηλικία, το βάρος, την εργασία, το χρώμα του δέρματος, το φύλο κλπ. Τα φυλετικά στερεότυπα περιλαμβάνουν διακρίσεις ανάμεσα στα κορίτσια και στα αγόρια.

Τα στερεότυπα είναι προϋπάρχουσες ιδέες και απλοϊκές εικόνες που έχουν αρνητική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους ανθρώπους, αλληλεπιδρούμε μαζί τους και τους συμπεριφερόμαστε. Τα στερεότυπα επιβάλλουν περιορισμούς στα άτομα που στοχεύουν, αναθέτουν ρόλους που δεν είναι κατάλληλοι για αυτούς και κάνουν πιο δύσκολο στους ανθρώπους να είναι ο εαυτός τους.

Στερεότυπα και εκπαίδευση

Όταν τα αγόρια και τα κορίτσια εκπαιδεύονται διαφορετικά, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να μην εξελιχθούν με τον ίδιο τρόπο. Πολλοί γονείς δίνουν μεγάλη σημασία στο φύλο του παιδιού τους, ακόμη και πριν τη γέννηση, και περιμένουν ότι οι απόγονοί τους θα έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του φύλου τους. Έτσι, διαμορφώνεται ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι γονείς με τα μικρά παιδιά τους.

Τα κορίτσια και τα αγόρια ενθαρρύνονται να κάνουν διαφορετικές δραστηριότητες και να ασχολούνται με διαφορετικά παιχνίδια. Για παράδειγμα, τα κορίτσια ασχολούνται με πιο καλλιτεχνικές δραστηριότητες όπως η μουσική ενώ τα αγόρια ασχολούνται περισσότερο με τα αθλήματα. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται διαφορική κοινωνικοποίηση. Είναι η τάση να συμπεριφέρεται κάποιος διαφορετικά ανάλογα με το φύλο του. Τα παιδιά διαχωρίζονται σε αγόρια και κορίτσια αντί να είναι απλά παιδιά.

Από πού προέρχονται όμως αυτές οι συμπεριφορές; Προκύπτουν από συχνά φυλετικά στερεότυπα που είναι βαθιά ριζωμένα στην κουλτούρα μας. Στην πραγματικότητα, οι στερεοτυπικοί κοινωνικοί κανόνες συνεχίζουν να περνούν από γενιά σε γενιά μέσω της διαφορικής κοινωνικοποίησης, ειδικά σε παραδοσιακούς ρόλους όπως η μητέρα και νοικοκυρά για τις γυναίκες και πατέρας και κουβαλητής για τους άνδρες. Οι περισσότεροι ενήλικες δεν κατανοούν αυτά τα στερεότυπα καθώς εκπαιδεύουν τα παιδιά τους.

Συχνά στερεότυπα

Παραδείγματα συχνών στερεοτύπων περιλαμβάνουν τα φυλετικά στερεότυπα και τα στερεότυπα φύλου. Αυτά συχνά οδηγούν σε υπεργενικεύσεις για τους ανθρώπους με βάση τη φυλή, την εθνικότητα, το φύλο ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό (ΛΟΑΤΚΙ). Μερικά συχνά αρνητικά στερεότυπα είναι:

• Φυλετικά στερεότυπα: περιλαμβάνουν πεποιθήσεις που συσχετίζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σε διαφορετικές φυλές, όπως για παράδειγμα ότι μια φυλή (ή ένας λαός) είναι ανώτερος από έναν άλλο, πως από μια συγκεκριμένη ομάδα/καταγωγή είναι λιγότερο έξυπνα (πχ Πόντιοι) ή περισσότερο βίαια (μετανάστες).
• Στερεότυπα φύλου: τα στερεότυπα φύλου περιλαμβάνουν υποθέσεις σχετικά με τις ικανότητες, τις συμπεριφορές ή τα χαρακτηριστικά των ατόμων με βάση το φύλο τους. Για παράδειγμα, επικρατούν στερεότυπα όπως τα κορίτσια να μην είναι τόσο έξυπνα όσο τα αγόρια, πως οι Ασιάτες μαθητές να είναι πιο έξυπνοι, στερεότυπα για τους ΛΟΑΤΚΙ, κα.

Πώς σχηματίζονται τα στερεότυπα;

Όταν συναντάτε κάποιον, κάνετε δεύτερες σκέψεις ανάλογα με την εμφάνισή του. Μέσα σε μια στιγμή, ο εγκέφαλός σας προσπαθεί να καθορίσει αν το συγκεκριμένο άτομο αξίζει την εμπιστοσύνη σας και αν είναι ασφαλές, ή αν έχει κάποιο συναισθηματικό, κοινωνικό ή σωματικό κίνδυνο. Και αυτές οι κρίσεις επηρεάζουν τα συναισθήματα σας και τις συμπεριφορές σας.

Πολλά από τα στερεότυπα αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία. Οι γενικεύσεις σχηματίζονται ως εξής:

• Όταν οι δάσκαλοί σας δείχνουν διάσημους επιστήμονες και ιστορικές προσωπικότητες, σε ποιο φύλο ανήκουν οι περισσότεροι;
• Όταν βλέπετε ειδήσεις, ποιες εθνικότητες εμφανίζονται περισσότερο;
• Πώς οι γονείς σας μιλούν και αλληλεπιδρούν με ανθρώπους από διαφορετικές φυλές;
• Πώς η οικογένειά σας συμπεριφέρεται σε ανθρώπους που ανήκουν στην ίδια φυλή;
• Ποιοι ήταν οι ήρωες της παιδικής σας ηλικίας;
• Σε ποια εθνικότητα ανήκουν οι αγαπημένοι σας αθλητές;
• Οι τραγουδιστές, οι μουσικοί και οι καλλιτέχνες που αγαπάτε σε ποια φυλή ανήκουν;
• Πώς οι διαφημίσεις προβάλλουν συγκεκριμένες εθνικότητες;
• Ποιοι εμφανίζονται στα περιοδικά και στις διαφημίσεις ως πρότυπα ομορφιάς;
• Υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται έξυπνοι, πλούσιοι, υγιείς;

Πώς τα στερεότυπα επηρεάζουν τα συναισθήματά;

Ο τρόπος που σκέφτεστε για τους άλλους ανθρώπους επηρεάζει τα συναισθήματά σας. Η φυλή ενός ανθρώπου μπορεί να επηρεάζει τη συναισθηματική σας απόκριση όταν αυτό το άτομο:

• περνάει από δίπλα σας
• κάθεται δίπλα σας
• σας προσεγγίζει
• ξεκινά μια συζήτηση μαζί σας

Η συναισθηματική σας απόκριση μπορεί να ποικίλει και να νιώθετε άγχος, φόβο, ανακούφιση ή οίκτο.

Πώς τα στερεότυπα επηρεάζουν τη συμπεριφορά;

Τα στερεότυπα επηρεάζουν την συμπεριφορά σας με πολλούς τρόπους:

• Όταν εξετάζετε βιογραφικά, τα ονόματα των υποψηφίων επηρεάζουν αν θα επικοινωνήσετε μαζί τους. Τα ονόματα που πιστεύετε ότι αντιπροσωπεύουν μια συγκεκριμένη φυλή ή ομάδα ατόμων μπορεί να σας ελκύει ή να σας απωθεί.
• Μπορεί να περπατάτε στην απέναντι πλευρά του δρόμου όταν βλέπετε ανθρώπους από μια συγκεκριμένη φυλή.
• Μπορεί να επιλέγετε που θα καθίσετε στα μέσα μαζικής μεταφοράς ανάλογα με το πως μοιάζουν οι άνθρωποι.

Μικροεπιθέσεις

Τα στερεότυπα μπορεί να οδηγήσουν σε φυλετικές μικροεπιθέσεις:

• Ρωτάτε κάποιον που ανήκει σε κάποια άλλη φυλή από που είναι η καταγωγή του.
• Υποθέτετε ότι κάποιος από μια συγκεκριμένη φυλή μπορεί να κάνει συγκεκριμένα επαγγέλματα.

Τα στερεότυπα επηρεάζουν τις αποφάσεις

Τα άτομα που είναι αποδέκτες των διακρίσεων επηρεάζονται συναισθηματικά, ψυχικά και συμπεριφορικά. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα στερεότυπα έχουν μακροχρόνια αρνητική επίδραση στους αποδέκτες.

Οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο επιθετικοί όταν είναι αποδέκτες διακρίσεων, χάνουν εύκολα τον έλεγχο και δεν παίρνουν καλές αποφάσεις.

Ενημέρωση για τα στερεότυπα

Η αναγνώριση των στερεοτύπων και της πιθανής βλάβης που μπορούν να προκαλέσουν είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή. Μπορείτε να αλλάξετε αυτά τα επιβλαβή στερεότυπα:

• Να είστε συμπονετικοί με τον εαυτό σας: δεν είναι δικό σας λάθος αν έχετε στερεότυπα, τα οποία αναπτύχθηκαν λόγω της κοινωνίας και στα οποία δεν είχατε τον έλεγχο στα πρώιμα χρόνια της ζωής σας.
• Εκπαιδεύστε τον εαυτό σας: ενημερωθείτε και δεσμευτείτε στην εκπαίδευση του εαυτού σας για την διαφορετικότητα και το ρατσισμό.
• Προσέξτε τα στερεότυπα που προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης: έχετε τα μάτια σας ανοιχτά στο πόσο συχνά ενισχύονται αυτά τα στερεότυπα. Είναι σημαντικό να μην εκτίθεστε στις ειδήσεις και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
• Σπάστε τα στερεότυπα: παρακολουθήστε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις και επιλέξτε να ψάξετε την αλήθεια για αυτούς τους ανθρώπους.
• Διατηρήστε επαφή με ανθρώπους με τις ίδιες πεποιθήσεις: το υποστηρικτικό δίκτυο της οικογένειας, των φίλων θα σας βοηθήσει να επεξεργαστείτε καλύτερα τα συναισθήματά σας.
• Μείνετε ψυχικά ήρεμοι: κάντε διαλογισμό και γιόγκα καθημερινά.
• Αποφασίστε τι είναι το καλύτερο για εσάς: αναγνωρίστε τα στερεότυπα και πως σας επηρεάζουν.