Επιλεκτική αλαλία ή Βωβότητα

Επιλεκτική αλαλία

Η επιλεκτική αλαλία (εκλεκτική αλαλία ή βωβότητα, selective mutism) είναι μια σπάνια και σοβαρή διαταραχή άγχους κοινωνικής φύσεως, που συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά πριν την ηλικία των 5 ετών. Η συγκεκριμένη διαταραχή εμποδίζει την λεκτική και την μη-λεκτική επικοινωνία ενός ατόμου με τους άλλους. Οι άνθρωποι με επιλεκτική αλαλία μπορεί να μοιάζουν απόμακροι σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Φυσικά, η επιλεκτική αλαλία δεν είναι συνώνυμη με την φυσιολογική συστολή ή τη διαταραχή κοινωνικού άγχους.

Ποια είναι τα συμπτώματα της επιλεκτικής αλαλίας;

Όταν οι άνθρωποι με επιλεκτική αλαλία πρέπει να μιλήσουν νιώθουν τρόμο. Η αύξηση στα επίπεδα του άγχους τους κάνει να παραμένουν σιωπηλοί ή ακίνητοι, το άγχος σταδιακά υποχωρεί, και έτσι προσφέρουν προσωρινά μια ανακούφιση στον εαυτό τους. Αυτός είναι ένας αναποτελεσματικός μηχανισμός για την αντιμετώπιση του άγχους. Η ανακούφιση είναι μονάχα προσωρινή επειδή μακροπρόθεσμα νιώθουν περισσότερο στρες και υποφέρουν στην σιωπή.

Τα κύρια συμπτώματα της εκλεκτικής αλαλίας περιλαμβάνουν:

• Άδυναμία ομιλίας σε κοινωνικές εκδηλώσεις όπου υπάρχει προσδοκία για συζήτηση, ενώ το άτομο μιλά σε άλλες καταστάσεις (όπως το σπίτι)
• Το άτομο δεν ξεκινά μια συζήτηση ή δεν αντιδρά
• Μπορεί να μουγκρίζει ή να γράφει για να επικοινωνήσει
• Υπάρχει ο φόβος του κοινωνικού εξευτελισμού
• Κοινωνική απομόνωση
• Δεν υπάρχει οπτική επαφή
• Καταναγκαστικά χαρακτηριστικά
• Δυσκολία να φάει κάποιος μπροστά σε άλλους (όχι λόγω κάποιας διατροφικής διαταραχής)
• Δυσκολία στη χρήση μιας κοινόχρηστης ή δημόσιας τουαλέτας

Επίσης σε πολλές περιπτώσεις μπορεί ένα άτομο να έχει:

• Κακή διάθεση
• Εκρήξεις θυμού
• Ήπια εναντιωματική συμπεριφορά (λόγω άγχους, όχι εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής)
• Συμπτώματα που παρεμβαίνουν στην εκπαίδευση ή στις κοινωνικές σχέσεις

Οι άνθρωποι με εκλεκτική βωβότητα συνήθως μιλούν στο σπίτι, αλλά τα συμπτώματα μπορεί να είναι τόσο σοβαρά που να μην μπορούν να επικοινωνήσουν λεκτικά στο σπίτι με τους γονείς ή τους συγγενείς τους (δηλαδή με ανθρώπους που έχουν άνεση) αν υπάρχουν στο σπίτι καλεσμένοι.

Φυσικά για τη διάγνωση της επιλεκτικής αλαλίας πρέπει τα συμπτώματα να διαρκούν για ένα μήνα συνεχόμενα και να μην υπάρχει η πιθανότητα έλλειψης γνώσης μια γλώσσας.

Πότε συμβαίνει η έναρξη της επιλεκτικής αλαλίας;

Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5, το ποσοστό της επιλεκτικής αλαλίας στο γενικό πληθυσμό είναι 0,3-1% και η έναρξη συνήθως συμβαίνει πριν την ηλικία των 5 ετών, αν και μερικές φορές η διάγνωση στα παιδιά μπορεί να γίνει πολύ αργότερα. Δυστυχώς, αυτό συμβαίνει επειδή λανθασμένα πολλοί γονείς πιστεύουν ότι η βωβότητα είναι "φυσιολογική ντροπή" και έτσι η διάγνωση και η θεραπεία καθυστερούν.

Οι άνθρωποι με επιλεκτική αλαλία δυσκολεύονται να μιλήσουν ακόμη και με ανθρώπους που νιώθουν άνετα σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως όταν τρώνε σε ένα εστιατόριο ακόμη και αν είναι απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο.

Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν την δυνατότητα να παραγγείλουν το φαγητό τους ή να κάνουν ερωτήσεις για κάτι που έχουν ανάγκη. Αυτή η δυσκολία στην ομιλία είναι σε πλήρη αντίθεση με το γεγονός ότι μπορούν και θέλουν να κάνουν μια συζήτηση. Ωστόσο, δεν το κάνουν λόγω του άγχους.

Μερικοί άνθρωποι με επιλεκτική αλαλία είναι πρόθυμοι να δεσμευτούν σε κοινωνικές εκδηλώσεις στις οποίες δεν είναι απαραίτητη η λεκτική επικοινωνία, όπως:

• Συμμετοχή σε θεατρικές παραστάσεις σε ρόλους που δεν μιλάνε
• Παιχνίδια με κάρτες που δεν χρειάζεται ομιλία

Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν με μη λεκτικούς τρόπους όπως τα νοσήματα, οι κινήσεις του κεφαλιού, οι μορφασμοί και η γραφή.

Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην επιλεκτική αλαλία και στη ντροπή;

Η επιλεκτική αλαλία είναι κάτι τελείως διαφορετικό από την φυσιολογική συστολή. Η ντροπή είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και δεν είναι κάτι παθολογικό. Μόνο ένα μικρό ποσοστό των ντροπαλών ανθρώπων (12%) μπορεί να πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια του κοινωνικού άγχους. Επομένως, είναι αποδεκτό να είναι κανείς ντροπαλός, αλλά είναι σπάνιο ένα ντροπαλό άτομο να έχει κοινωνικό άγχος και ακόμη πιο σπάνιο ένα ντροπαλό άτομο να έχει επιλεκτική αλαλία.

Όταν τα παιδιά αρχίζουν να εξερευνούν τις ικανότητές τους μπορεί να υπάρχουν υψηλές προσδοκίες. Ένα "ντροπαλό" παιδί έχει περισσότερα επεισόδια ντροπής, η ένταση και η συχνότητα αυτών των επεισοδίων ντροπής (όπως το να κρύβονται πίσω από τους γονείς τους) έχουν την τάση να μειώνονται. Η επιλεκτική αλαλία είναι πολύ πιο έντονη, συχνή και χρόνια και τα συμπτώματα δεν υποχωρούν έτσι απλά.

Τα ντροπαλά παιδιά συνήθως νιώθουν άνετα μετά από λίγο χρόνο σε κοινωνικές καταστάσεις. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τα παιδιά που έχουν επιλεκτική αλαλία. Τα ντροπαλά παιδιά ίσως να μπορούν να αρχίσουν εύκολα μια συζήτηση, αλλά συνήθως ανταποκρίνονται έστω και με λίγες λέξεις, ενώ τα παιδιά με βωβότητα δεν το κάνουν.

Ποιες είναι οι αιτίες της εκλεκτικής αλαλίας;

Οι περισσότερες διαταραχές άγχους είναι αποτέλεσμα συνδυασμού:

• Γενετικών παραγόντων που επηρεάζουν την χημεία και τη δομή του εγκεφάλου
• Προσωπικότητας/ιδιοσυγκρασίας
• Ψυχολογικών τραυμάτων στην παιδική ηλικία
• Περιβαλλοντικών παραγόντων
• Εκμαθημένων συμπεριφορών

Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα γονίδια επηρεάζουν την χημεία και την δομή του εγκεφάλου, πράγμα το οποίο μπορεί να οδηγεί σε διαταραχές άγχους. Το χρόνιο άγχος μπορεί να αλλάξει την δομή διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου, και να διαιωνίζει το στρες.

Γενετικοί παράγοντες

Υπάρχουν ακόμη πολλά άγνωστα στοιχεία για τους γενετικούς παράγοντες που έχουν σχέση με τις διαταραχές άγχους. Μερικά γονίδια επηρεάζουν τους νευροδιαβιβαστές και έτσι συμβάλλουν στα αρνητικά συμπτώματα. Αν ένα άτομο δεν έχει επαρκή ποσότητα νευροδιαβιβαστών, τότε ίσως να μην μπορεί να γίνει σωστά η μεταφορά τους ή να μην υπάρχει υπάρχει ισορροπία, τότε μπορεί να εκδηλωθεί μια διαταραχή άγχους.

Αυτοί οι νευροδιαβιβαστές είναι:

• Η σεροτονίνη
• Η νοραδρεναλίνη/νορεπινεφρίνη
• Το γλουταμικό οξύ και το γ-αμινοβουτυρικό οξύ

Δομικά, το μεταιχμιακό σύστημα στον πρόσθιο εγκέφαλο επηρεάζεται περισσότερο από τις διαταραχές άγχους επειδή παίζει κεντρικό ρόλο στην επεξεργασία των πληροφοριών που έχουν σχέση με το άγχος.

Το μεταιχμιακό σύστημα περιλαμβάνει:

• Τον ιππόκαμπο
• Την αμυγδαλή
• Τον υποθάλαμο

Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το άγχος εξαιτίας του μηχανισμού "πάλης ή φυγής", ο οποίος είναι μια ενστικτώδης, φυσιολογική αντίδραση στο φόβο.

Όταν ένα άτομο "παγώνει" λόγω της δράσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος είναι σε κατάσταση εγρήγορσης. Αυτό το πάγωμα αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό. Αν και αυτή η αντίδραση είναι πολύτιμη και ωφέλιμη καθώς μπορεί να σώσει τη ζωή ενός ατόμου σε απειλητικές καταστάσεις, στις περιπτώσεις της επιλεκτικής αλαλίας κάνει τη ζωή του ατόμου πιο δύσκολη.

Είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι αν ένα άτομο με βωβότητα δεν έχει άλλο μέλος της οικογένειας με το ίδιο θέμα, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει γενετικό υπόβαθρο της κατάστασης.

Υπάρχουν πολλές διαταραχές άγχους , οι οποίες μπορούν να μεταβιβάζονται γενετικά χωρίς να είναι ακριβώς ίδιες. Κάποιες διαταραχές άγχους περιλαμβάνουν:

• Άγχος αποχωρισμού
• Κοινωνικό άγχος
• Ειδικές φοβίες όπως η αγοραφοβία
• Διαταραχή γενικευμένου άγχους (GAD)
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD)
• Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)
• Διαταραχή πανικού (κρίσεις πανικού)

Προσωπικότητα/ιδιοσυγκρασία και επιλεκτική αλαλία

Υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που έχουν άμεση σχέση με το άγχος και περιλαμβάνουν:

• Τον αρνητικό τρόπο σκέψης
• Την αποφυγή

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Υπάρχουν μερικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην επιλεκτική αλαλία και περιλαμβάνουν:

• Προβλήματα υγείας τον πρώτο χρόνο ζωής
• Καθυστέρηση στην ομιλία/προβλήματα ακοής
• Τα ελληνικά αποτελούν τη δεύτερη γλώσσα
• Τρόπος διαπαιδαγώγησης των γονιών (πχ επικριτικοί γονείς)

Εκμαθημένες συμπεριφορές

Η επιλεκτική αλαλία και η κοινωνική συστολή μπορεί να είναι μια εκμαθημένη συμπεριφορά:

• Από την κοινωνική συστολή των γονιών
• Τους υπερπροστατευτικούς γονείς

Από αυτούς τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και/ή τις εκμαθημένες συμπεριφορές, ένα παιδί μπορεί να μάθει να φοβάται ή να είναι υπερβολικά επιφυλακτικό σε νέες εμπειρίες καθώς παρατηρεί την αντίδραση των γονιών του σε αυτές τις καταστάσεις. Ωστόσο, αυτό είναι μια σπάνια περίπτωση επιλεκτικής αλαλίας, αλλά σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, είναι κάτι που μπορεί να οδηγεί σε βωβότητα ή να την διατηρεί.

Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε ότι κάθε παιδί που αργεί να μιλήσει ή έχει κάποιο θέμα ακοής δεν θα αναπτύξει επιλεκτική αλαλία.

Ποια είναι η θεραπεία για την επιλεκτική αλαλία;

Πώς μπορούν οι άνθρωποι με έντονο φόβο να είναι αποτελεσματικοί στο σχολείο, στη δουλειά και σε κοινωνικές εκδηλώσεις; Υπάρχουν πολλές αποτελεσματικές θεραπείες.

Θεραπεία αλληλεπίδρασης παιδιού-γονέων

Είναι ανάγκη να γίνουν προσαρμογές στο περιβάλλον για τον περιορισμό του άγχους. Η συγκεκριμένη θεραπεία βοηθά το άτομο να νιώσει ότι :

• Έχει αξία
• Είναι αποδεκτό
• Το εκτιμούν
• Είναι αξιόπιστο

Αν ένα άτομο με μια διαταραχή άγχους νιώθει αυτά τα θετικά συναισθήματα, τότε το άγχος μειώνεται και είναι πιο πιθανό να μιλήσει.

Διαχείριση του άγχους

Είναι σημαντικό κάθε μέλος της οικογένειας να συμβάλλει στην θεραπεία του παιδιού επειδή η επιλεκτική αλαλία είναι μια διαταραχή την οποία οι άλλοι άνθρωποι προσαρμόζονται, και αυτό κάνει πιο δύσκολη τη θεραπεία. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας νιώθει νευρικό όταν παραγγέλνει σε ένα εστιατόριο, μπορεί να απαντάτε αυτόματα για αυτό όταν η σερβιτόρα το ρωτά τι θέλει να φάει. Αν και η πρόθεσή σας είναι να μην νιώθει άγχος, αυτό το μοτίβο "σωτηρίας" μόνο ενισχύει την πιθανότητα να μείνει σιωπηλό.

Αντί λοιπόν να είστε η σωτηρία για το παιδί σας , μπορείτε να μάθετε στρατηγικές που θα το βοηθήσουν στην θεραπεία. Αν και το άγχος μπορεί να μην εξαλειφθεί, θα ενισχυθεί η αντοχή του σε αυτό.

Εξάσκηση 

Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία έχουν κάνει πολλή εξάσκηση στη σιωπή. Απλά σκεφτείτε πόσες φορές τους κάνουν ερωτήσεις στο σχολείο και δεν απαντάνε; Η θεραπεία βοηθά στην αντιστροφή αυτής της συνήθειας καθώς δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να μιλήσουν σε καταστάσεις που νιώθουν ανησυχία. Καθώς τα παιδιά περνούν πολύ χρόνο στο σπίτι, οι γονείς παίζουν κύριο ρόλο στη θεραπεία και θα πρέπει να μάθουν τεχνικές για να ενισχύσουν τις δεξιότητες των παιδιών. Οι γονείς είναι ανάγκη να ενθαρρύνουν την ομιλία και να ψάχνουν ευκαιρίες για θετικές εμπειρίες.

Φυσικά, το σχολείο παίζει κύριο ρόλο στη ζωή κάθε παιδιού. Στα παιδιά με επιλεκτική αλαλία είναι πολύ σημαντικό το σχολείο να συμμετέχει στη θεραπεία τους. Το πρώτο βήμα είναι οι δάσκαλοι να ενημερωθούν και να κατανοήσουν την κατάσταση. Πολλοί εκπαιδευτικοί δεν έχουν καν ακούσει αυτή τη διαταραχή, και η σιωπή ενός παιδιού μπορεί να αποτελεί σημάδι έλλειψης ικανοτήτων ή κατανόησης, πείσμα ή αντίδραση.

Και όπως και οι γονείς, έτσι και οι δάσκαλοι προσαρμόζονται στην σιωπή ενός παιδιού, πράγμα το οποίο δεν είναι ωφέλιμο. Οι δάσκαλοι, όπως και οι γονείς , πρέπει να ενθαρρύνουν την ομιλία.

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία βοηθά το άτομο να μιλήσει ανοιχτά για τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Σε κάποιες περιπτώσεις επιλεκτικής αλαλίας οι άνθρωποι μπορεί να :

• Έχουν γνωστικές στρεβλώσεις
• Αυτόματες αρνητικές σκέψεις,  καταστροφολογία και μηρυκασμό των σκέψεων
• Κανόνες, προκαταλήψεις και περιοριστικές πεποιθήσεις

Τα συγκεκριμένα μοτίβα σκέψης που διατηρούν το άγχος είναι ανάγκη να αλλάξουν με την ψυχοθεραπεία, και αυτό είναι πιο εύκολο σε παιδιά ηλικίας 7 ετών και άνω.

Ενσυνειδητότητα

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι ένα άτομο που βιώνει άγχος έχει μια υπερτροφία στον όγκο των νευρώνων της αμυγδαλής, με αποτέλεσμα την ενίσχυση στις αντιδράσεις φόβου που είναι δυσανάλογες με το γεγονός (άγχος) και προκαλεί μια υπερδραστήρια αμυγδαλή που διαιωνίζει το άγχος.

Η ενσυνειδητότητα είναι μια τεχνική που μπορεί να αλλάξει την δράση της αμυγδαλής με ωφέλιμο τρόπο, ώστε να περιοριστεί η σοβαρή απόκριση στο στρες. Όταν ο εγκέφαλος αλλάζει φυσικά, το άγχος μοιάζει λιγότερο.

Η ενσυνειδητότητα συνδυάζει:

• Βαθιές αναπνοές
• Αισθήσεις
• Αποδοχή και γαλήνη την παρούσα στιγμή
• Μη επικριτική επίγνωση του παρόντος

Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης

Υπάρχουν κάποιες δραστηριότητες που ένα παιδί επαναλαμβάνει. Πώς αυτές ωφελούν ένα παιδί με επιλεκτική αλαλία; Όταν ένα παιδί απολαμβάνει μια δραστηριότητα, και νιώθει ικανό να την κάνει οι σκέψεις και τα συναισθήματα ενισχύουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης ενός παιδιού, έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του άγχους. Όταν το άγχος υποχωρεί ένα παιδί μπορεί να μιλήσει πιο εύκολα.

Φαρμακευτική αγωγή

Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να περιλαμβάνει αντικαταθλιπτικά (SSRIs) τα οποία βοηθούν στις διαταραχές άγχους.

Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) είναι η πιο ασφαλής επιλογή επειδή δεν προκαλούν εξάρτηση και έχουν ελάχιστες παρενέργειες. Όλοι οι SSRIs λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο και γενικά έχουν τις ίδιες παρενέργειες, ωστόσο κάθε φάρμακο έχει διαφορετική χημική σύσταση.