Τι είναι η ευλογιά των πιθήκων

Τι είναι η ευλογιά των πιθήκων

Η ευλογιά των πιθήκων είναι μια ιογενής ζωονόσος ενδημική στην κεντρική και δυτική Αφρική. Ανήκει στην ίδια οικογένεια ιών με την ευλογιά και την ανεμοβλογιά, και γενικά θεωρείται ο σημαντικότερος ορθοποξικός ιός ευλογιάς από την εκρίζωση της ευλογιάς. Τις ημέρες αυτές, το θέμα έρχεται παλι στην επικαιρότητα, λόγω του παγκόσμιου συναγερμού που κήρυξε ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) για να αποτραπεί μια πανδημία.

Το όνομα «ευλογιά των πιθήκων» προέρχεται από τις πρώτες τεκμηριωμένες περιπτώσεις της ασθένειας αυτής σε ζώα το 1958, όταν εμφανίστηκαν δύο κρούσματα σε πιθήκους που βρίσκονταν στο εργαστήριο για έρευνα. Ωστόσο, ο ιός δεν μεταπήδησε από τους πιθήκους στον άνθρωπο, ούτε οι πίθηκοι είναι κύριοι φορείς της νόσου. Η ευλογιά των πιθήκων αναγνωρίστηκε μόνο μετά την εξάλειψη της ευλογιάς (πριν από αυτό, μάλλον απλώς συγχέονταν με την ευλογιά) και σε αντίθεση με τη μακρά ιστορία μας με την ευλογιά, το πρώτο κρούσμα ανθρώπινης ευλογιάς των πιθήκων περιγράφηκε το 1970 στο Κονγκό. Παρά το όνομα, η μεγαλύτερη δεξαμενή ξενιστών είναι μάλλον τα τρωκτικά.

Κρούσματα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια (2022) είχαν καταγραφεί 85 κρούσματα (όλοι άνδρες) σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΔΥ, εκ των οποίων οι 24 ανέφεραν ταξίδι στο εξωτερικό. Οι ασθενείς, έχουν ήδη αναρρώσει ή αναρρώνουν σε γενικά καλή κλινική κατάσταση.

Υπάρχει ενδεχόμενο για νέα πανδημία, όπως του κορωνοϊού;

Όχι, η ευλογιά των πιθήκων είναι πολύ λιγότερο μεταδοτική, συγκριτικά με την ευλογιά και τον κορωνοϊό. Περιορισμένα κρούσματα όμως έχουν καταγραφεί πλέον σε όλο τον κόσμο και για αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακήρυξε την ευλογιά των πιθήκων ως διεθνή κίνδυνο για τη δημόσια υγεία.

Συμπτώματα της ευλογιάς των πιθήκων

Η ευλογιά των πιθήκων έχει παρόμοια κλινικά συμπτώματα με την ευλογιά και την ανεμοβλογιά. Υπάρχει μια χαρακτηριστική πρόδρομη φάση 2 ημερών με πυρετό, κακουχία, μυαλγία ή/και πονοκεφάλου. Το 90% των ασθενών αναπτύσσουν λεμφαδενοπάθεια.

Τα συμπτώματα συνήθως δεν παρουσιάζονται για τουλάχιστον πέντε ημέρες, αλλά μπορεί να περάσουν έως και 13 ή και 21 ημέρες πριν τα συμπτώματα είναι εμφανή (περίοδος επώασης). 

Η μόλυνση έχει δύο φάσεις:

• στην πρώτη φάση (με διάρκεια έως και πέντε ημέρες), οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα όπως του κοινού κρυολογήματος: πυρετό (38 ή παραπάνω), πονοκέφαλο, μυαλγίες, οσφυαλγία, πρησμένοι λεμφαδένες, κρυάδες, εξάντληση/κόπωση. 
• στη δεύτερη φάση (συνήθως εντός 3 ημερών από την λοίμωξη), το δέρμα αρχίζει σταδιακά να επηρεάζεται, συνήθως μία έως τρεις ημέρες από τον πυρετό. Αυτό έχει τα πιο ορατά δερματικά συμπτώματα που αναγνωρίζονται ως "ευλογιά των πιθήκων". Το εξάνθημα συγκεντρώνεται περισσότερο στο πρόσωπο και τα άκρα παρά στον κορμό, επηρεάζονται οι στοματικοί βλεννογόνοι (στο 70% των περιπτώσεων), τα γεννητικά όργανα (30%), τα μάτια (επιπεφυκότες κατά 20%), καθώς και ο κερατοειδής. 

Το τυπικό εξάνθημα ξεκινά ως κηλιδοβλατιδωτές βλάβες (κηλίδες) διαμέτρου 2-5 mm και τείνει να εξαπλωθεί με φυγόκεντρο κατεύθυνση (μεγαλύτερη συγκέντρωση βλαβών στο πρόσωπο και τα άκρα). Στη συνέχεια, αυτές οι βλάβες εξελίσσονται σταδιακά σε κυστίδια (διαυγές υγρό) και φλύκταινες (κιτρινωπό υγρό) και κρούστες, πριν σχηματίσουν κρούστα και αφήσουν ουλές με δυσχρωμία. Η εξέλιξη των βλαβών είναι μεταβλητή, με ορισμένους ασθενείς να έχουν όλες τις βλάβες να εξελίσσονται ταυτόχρονα (όπως η ευλογιά), ενώ άλλοι ασθενείς έχουν το πιο κλασικό μοτίβο ανεμοβλογιάς (δερματικές βλάβες σε διάφορα στάδια). Σημειώνεται πως κνησμός (φαγούρα) δεν υπάρχει, αλλά οι φουσκάλες πονάνε. Μόνο κατά το στάδιο της επούλωσης που το δέρμα αναγεννάται οι ασθενείς αναφέρουν φαγούρα.

Πως μεταδίδεται η ευλογιά των πιθήκων;

Ένας ασθενής μεταδοτικός μέχρι έως ότου πέσουν όλες οι κρούστες και το δέρμα επουλωθεί πλήρως ξανά. Οι κρούστες μπορεί επίσης να περιέχουν μολυσματικό ιικό υλικό.

Ευτυχώς, σε σύγκριση με την ευλογιά, η ευλογιά των πιθήκων έχει πολύ χαμηλότερο ποσοστό μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο, με ποσοστό δευτερογενούς μόλυνσης περίπου 5-10%. Υπήρξαν πολυάριθμα κρούσματα στο παρελθόν και όλα έχουν περιοριστεί μόνο με βασικά μέτρα ελέγχου των λοιμώξεων (όπως πλύσιμο χεριών, μάσκες, αποφυγή στενής επαφής). Ο ακριβής μηχανισμός εξάπλωσης είναι άγνωστος και πολλοί αναφέρουν τη στενή επαφή ως τον κύριο μηχανισμό εξάπλωσης (κρεβάτι, ρούχα, πετσέτες), αλλά υπάρχει επίσης η πιθανότητα αερομεταφερόμενης εξάπλωσης (βήχας και φτάρνισμα). Οι αμερικανικές αρχές δίνουν την οδηγία οι ασθενείς να μένουν σε δωμάτιο αρνητικής πίεσης και πως θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι γενικότερες προφυλάξεις για αποτροπή της αερογενούς μετάδοσης.

Διάγνωση ευλογιάς των πιθήκων

Απατείται εξέταση από Λοιμωξιολόγο ή/και Δερματολόγο και εργαστηριακός έλεγχος.

Είναι πολύ σημαντική η άμεση αναφορά του κρούσματος στο γιατρό ή στις αρχές (ΚΕΕΛΠΝΟ) και η λήψη οδηγιών. 

Για ένα ασθενή με ασθενής με οξύ γενικευμένο φυσαλιδώδες ή φλυκταινώδες εξάνθημα απαιτείται διαφοροδιάγνωση από : ανεμευλογιά, γενικευμένο έρπη ζωστήρ, μολυσματικό κηρίο, φαρμακευτικό εξάνθημα, δερματίτιδα εξ’ επαφής, πολύμορφο ερύθημα (ελάσσον, σύνδρομο Stevens Johnson), ψώρα, μολυσματική τέρμινθο.

Ποια είναι η πρόγνωση;

Η ευλογιά των πιθήκων στις περισσότερες περιπτώσεις είναι συνήθως μια αυτοπεριοριζόμενη ασθένεια με τα συμπτώματα που διαρκούν από 2 έως 4 εβδομάδες. Τα κρούσματα που έχουν καταγραφεί αφορούν ήπιο στέλεχος του ιού και το ποσοστό θνητότητας που μπορεί να προκαλέσει είναι 3-6% αν δεν υπάρχει θεραπευτική παρέμβαση η εμβολιασμός. Άλλα πιο επιθετικά στελέχη του ιού που είχαν καταγραφεί παλιότερα στην Αφρική οδηγούσαν σε ένα ποσοστό θνησιμότητας 10-20%.

Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές;

Περίπου το 20% των ασθενών θα αναπτύξει δευτερογενείς λοιμώξεις του δέρματος και το 10% των ασθενών θα αναπτύξει πνευμονία. Οφθαλμικές επιπλοκές και εγκεφαλίτιδα είναι επίσης πιθανές.

Υπάρχει εμβόλιο για την ευλογιά των πιθήκων;

Δεν υπάρχει απολύτως ειδικό εμβόλιο για την ευλογιά των πιθήκων. Όμως επειδή ο ιός της "ευλογιάς" έχει πολλές ομοιότητες με τον ιό της "ευλογιάς των πιθήκων", το εμβόλιο κατά της ευλογιάς φαίνεται να παρέχει προστασία στο 85% έναντι της ευλογιάς των πιθήκων και το CDC (αμερικανικός οργανισμός ελέγχου λοιμώξεων) συνιστά τον εμβολιασμό πριν από την έκθεση σε εργαζόμενους στον τομέα της υγείας που ερευνούν ή φροντίζουν ασθενείς με ύποπτα κρούσματα, και που δεν έχουν αντενδείξεις για εμβολιασμό.

Το εμβόλιο που έχει εγκριθεί για την ευλογιά και την ευλογιά των πιθήκων είναι τα Jynneos (Αμερική), Imvanex, Imvamune (Ευρώπη).

Πώς αντιμετωπίζεται;

Δεν υπάρχουν απόλυτα ειδικές θεραπείες και, όπως οι περισσότερες ιογενείς ασθένειες, η αντιμετώπιση είναι κυρίως υποστηρικτική. 

Όπως αναφέρθηκε ο εμβολιασμός μετά την έκθεση είναι αποτελεσματικός κατά της ευλογιάς και προτείνεται η χορήγηση του εμβολίου κατά της ευλογιάς εντός 4 ημερών από την ημερομηνία έκθεσης για την πρόληψη της ευλογιάς. Η χορήγηση του εμβολίου κατά της ευλογιάς μεταξύ 4 και 14 ημερών μετά την έκθεση μπορεί να μην αποτρέψει τη νόσο, αλλά μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα.

Υπάρχουν φάρμακα για την ευλογιά των πιθήκων;

Ένα αντιικό φάρμακο που πήρε έγκριση σε Αμερική και Ευρώπη είναι η τεκοβιριμάτη (Tecovirimat, Tpoxx).

H σιδοφοβίρη (cidofovir, Vistide) είναι ένα αντιικό φάρμακο (αντιρετροϊκό) ευρέως φάσματος με in vitro (εργαστηριακή) δράση κατά της ευλογιάς, αλλά δεν υπάρχουν κλινικά δεδομένα που να υποστηρίζουν τη χρήση του και έχει σημαντική τοξικότητα. Το ίδιο ισχύει και για την brincidofovir.

Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιηθoύν ενδοφλεβίως και οι ανοσοσφαιρίνες VIG (vaccinia immune globulin, ανθρώπινη ανοσοσφαιρίνη δαμαλίτιδας).