Αστρολογία, ζώδια και το φαινόμενο Μπάρνουμ – Φόρερ

Φαινόμενο Μπάρνουμ (Barnum effect)

Η αστρολογία, τα ζώδια, η τύχη έχουν κάτι κοινό. Όλα εκμεταλλεύονται το φαινόμενο Μπάρνουμ για να πείσουν τους ανθρώπους ότι κάποιες δηλώσεις είναι προσωπικές για αυτούς. Οι δηλώσεις είναι ασαφείς, όμως τις ερμηνεύουμε με το δικό μας τρόπο, και μερικές φορές νιώθουμε δέος για την ακρίβειά τους. "Αυτό περιγράφει εμένα!" μπορεί να το λέμε συχνά όταν διαβάζουμε το ωροσκόπιο μας, για αυτό και σήμερα ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν στις προβλέψεις της αστρολογίας και στα ζώδια. Μια δήλωση μπορεί να μοιάζει να συντονίζεται με τις εμπειρίες μας, επειδή είναι σχεδιασμένη να ταιριάζει με τις εμπειρίες οποιουδήποτε.

Η ανακάλυψη του Φαινόμενου Μπάρνουμ

Το φαινόμενο Μπάρνουμ είναι το φαινόμενο που συμβαίνει όταν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι περιγραφές της προσωπικότητας ισχύουν ειδικά για αυτούς, παρά το γεγονός ότι η περιγραφή είναι στην πραγματικότητα γεμάτη με πληροφορίες που ισχύουν για όλους.

Ο όρος επινοήθηκε το 1956 από τον ψυχολόγο Paul Meehl που συσχέτισε τις ασαφείς περιγραφές προσωπικότητας που χρησιμοποιούνται σε ορισμένα ψυχολογικά τεστ με αυτές που χρησιμοποιούσε ο διάσημος σόουμαν Μπάρνουμ. Το φαινόμενο χρησιμοποιούνταν για τα ωροσκόπια ή όταν κάποιος έλεγε για την τύχη ενός άλλου ανθρώπου και ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι οι προβλέψεις είναι προσαρμοσμένες ειδικά σε αυτόν.

Το φαινόμενο Μπάρνουμ μερικές φορές αποκαλείται φαινόμενο Φόρερ, από τον ψυχολόγο Μπέρτραμ Φόρερ. Το 1948, ο Φόρερ έκανε ένα ψεύτικο ψυχολογικό τεστ σε 39 σπουδαστές ψυχολογίας. Μια εβδομάδα αργότερα, ο Φόρερ, έδωσε σε κάθε μαθητή του ένα υποτιθέμενο εξατομικευμένο φύλλο αποτελεσμάτων, και ζήτησε από τον καθένα να το βαθμολογήσει σχετικά με το πόσο καλά ίσχυε για αυτούς. Τα αποτελέσματα περιλάμβαναν τα ακόλουθα:

1. Έχετε την ανάγκη οι άλλοι άνθρωποι να σας συμπαθούν και να σας θαυμάζουν.
2. Έχετε την τάση να είστε επικριτικοί με τον εαυτό σας.
3. Έχετε δυνατότητες τις οποίες δεν τις έχετε εκμεταλλευτεί.
4. Αν και έχετε κάποιες αδυναμίες στην προσωπικότητά σας, γενικά μπορείτε να εξισορροπήσετε την κατάσταση.
5. Οι σεξουαλικές σας επιλογές σας δημιουργούν προβλήματα.
6. Αν και φαίνεστε ότι έχετε πειθαρχία και αυτοπειθαρχία εξωτερικά, έχετε την τάση να νιώθετε ανησυχία και ανασφάλεια μέσα σας.
7. Τις στιγμές που έχετε σοβαρές αμφιβολίες, σκέφτεστε αν πήρατε τη σωστή απόφαση ή αν έχετε κάνει το σωστό.
8. Προτιμάτε τις αλλαγές και δεν σας αρέσουν οι περιορισμοί.
9. Υπερηφανεύεστε ότι είστε στοχαστικοί και δεν δέχεστε τις απόψεις των άλλων χωρίς ικανοποιητικές αποδείξεις.
10. Δεν βρίσκετε σοφό να αποκαλύπτετε τον εαυτό σας στους άλλους.
11. Κάποιες φορές είστε εξωστρεφείς, κοινωνικοί ενώ άλλες είστε εσωστρεφείς.
12. Κάποιες από τις φιλοδοξίες σας είναι μη ρεαλιστικές.
13. Η ασφάλεια είναι ένας από τους μεγαλύτερους στόχους σας στη ζωή.

Στη συνέχεια ο Φόρερ ζήτησε από τους μαθητές του να βαθμολογήσουν τις δηλώσεις για το πόσο καλά ταίριαζαν σε αυτούς, σε μια κλίμακα από το 0 μέχρι το 5. Τα αποτελέσματα; Οι μαθητές βαθμολόγησαν την προσωπική ακρίβεια των δηλώσεων με 4,3-5 κατά μέσο όρο. Αυτό σημαίνει ότι το ψυχολογικό τεστ είχε απίστευτη ακρίβεια.

Σίγουρα καταλάβατε ποιο είναι το πρόβλημα: αυτά τα πλαστά αποτελέσματα συγκεντρώθηκαν από τον Φόρερ ταίριαζαν με διάφορα κομμάτια που βρήκε σε ένα περιοδικό αστρολογίας. Και όλοι οι μαθητές έλαβαν την ίδια λίστα δηλώσεων, και όχι μια εξατομικευμένη όπως τους είχε πει ο Φόρερ.

Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες όταν επαναλαμβάνεται αυτή η μελέτη είναι οι δηλώσεις να είναι όσο το δυνατόν πιο ασαφείς, με ένα μίγμα θετικών και αρνητικών στοιχείων. Για παράδειγμα, η χρήση της φράσης "κάποιες φορές" κάνει για το φαινόμενο Μπάρνουμ. "Κάποιες φορές είστε εξωστρεφείς και κοινωνικοί, ενώ άλλες εσωστρεφείς." Ποιος δεν θα συμφωνούσε με αυτή τη δήλωση;

Αντιμετώπιση φαινομένου Μπάρνουμ

Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες γνωστικές προκαταλήψεις, η μισή μάχη είναι να γνωρίζει κάποιος το φαινόμενο Μπάρνουμ. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχουν τρεις κύριοι παράγοντες που κάνουν το φαινόμενο Μπάρνουμ πιο ισχυρό:

• Αν πιστεύετε ότι η ανάλυση ταιριάζει μόνο σε εσάς, τότε δίνετε το δικό σας νόημα στις δηλώσεις.
• Αν πιστεύετε στην αξιοπιστία αυτού που κάνει την αξιολόγηση.
• Αν η ανάλυση περιέχει περισσότερα θετικά χαρακτηριστικά.

Η κατανόηση αυτών των παραγόντων μπορεί να κάνει πιο εύκολο να αποφύγετε να πέσετε στην παγίδα του φαινομένου Μπάρνουμ. Πρώτα από όλα, πάντα πρέπει να γνωρίζετε ότι οι ασαφείς δηλώσεις μπορεί να εφαρμοστούν στον οποιοδήποτε. Όταν διαβάζετε μια δήλωση, είτε είναι το ωροσκόπιο είτε ένα τεστ προσωπικότητας, και αμέσως σκέφτεστε "Αυτό είναι εγώ!", κάντε ένα βήμα πίσω και σκεφτείτε θα μπορούσε να ισχύει και για άλλους; Αν αυτό συμβαίνει, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να παίζει το ρόλο το φαινόμενο Μπάρνουμ.

Είναι επίσης μια καλή πρακτική να αναρωτιέστε για την αξιοπιστία της πηγής των δηλώσεων. Είναι κάποιο αξιόλογο άτομο; Ποιο είναι το επίπεδο εξειδίκευσης του στον τομέα του; Ποιο είναι το ιστορικό του στις ακριβείς προβλέψεις; Για παράδειγμα, πολλοί έχουν ιστορικό όσον αφορά τις πολιτικές προβλέψεις, και κάποιοι άλλοι κρύβονται πίσω από ασαφείς δηλώσεις για να βεβαιωθούν ότι δεν θα πάει κάτι λάθος.

Καλό είναι να δίνετε προσοχή στο περιεχόμενο των δηλώσεων. Το φαινόμενο Μπάρνουμ τροφοδοτεί την ανάγκη μας για επιβεβαίωση μέσω της χρήσης θετικών δηλώσεων, πασπαλισμένων με κάποια αρνητικά για μεγαλύτερη αξιοπιστία. Καλό είναι να δίνετε προσοχή στην  ισορροπία ανάμεσα στις θετικές και στις αρνητικές δηλώσεις. Αν υπάρχει μια συγκεκριμένη αναλογία που να στηρίζει το φαινόμενο Μπάρνουμ, τότε να είστε προσεκτικοί και να μην δίνετε μεγάλη βαρύτητα σε αυτές τις δηλώσεις.

Χρειάζεται εξάσκηση για να αποφύγετε το φαινόμενο Μπάρνουμ. Πολλοί το χρησιμοποιούν εδώ και αιώνες. Όταν διαβάζετε ή ακούτε κάτι που μοιάζει παράξενα προσωπικό, καλό είναι να ρωτήσετε τους φίλους σας και να μην βασίζεστε στο ωροσκόπιο για να πάρετε μεγάλες αποφάσεις για τη ζωή σας.