Ο φόβος της εγκατάλειψης

Φόβος Εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης είναι ένα σύνθετο ψυχολογικό φαινόμενο που συνήθως έχει τη ρίζα του σε κάποια απώλεια ή ψυχικό τραύμα στην παιδική ηλικία. Οι θεωρίες πίσω από το φόβο της εγκατάλειψης περιλαμβάνουν πλήγματα στη φυσιολογική ανάπτυξη των κοινωνικών και πνευματικών ικανοτήτων των μικρών παιδιών, σχέσεις του παρελθόντος, εμπειρίες ζωής και έκθεση σε συγκεκριμένα πρότυπα και ιδέες.

Αν και δεν αποτελεί επίσημη φοβία διαγνωστικά, ο "φόβος της εγκατάλειψης" είναι αναμφίβολα ένας καταστροφικός και εξουθενωτικός φόβος. Οι άνθρωποι με το φόβο της εγκατάλειψης τείνουν να εμφανίζουν συμπεριφορές και σκέψεις που επηρεάζουν τις επιλογές και τις σχέσεις τους, καταλήγοντας στην εγκατάλειψη που τόσο φοβούνται, σαν αυτο-εκπληρούμενη προφητεία.

Τα καλά νέα είναι ότι ποτέ δεν είναι αργά να αλλάξει αυτό με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας και συμπληρωματικά του EMDR και της ομοιοπαθητικής. Όμως η κατανόηση αυτού του φόβου είναι το πρώτο βήμα προς την επίλυσή του.

Γιατί εμφανίζεται ο φόβος εγκατάλειψης;

Οι συμπεριφορές και οι πράξεις μας στις σχέσεις μας είναι αποτέλεσμα των παλιών φόβων και εμπειριών που έχουμε ζήσει στην παιδική μας ηλικία. Υπάρχουν πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν το φόβο της εγκατάλειψης.

Προηγούμενες εμπειρίες

Πολλοί φόβοι προέρχονται από γεγονότα του παρελθόντος. Ίσως με κάποιο τρόπο να έχετε βιώσει την εγκατάλειψη κάποια στιγμή στη ζωή σας. Με την πάροδο του χρόνου και όσο μεγαλώνουμε, οι περισσότεροι από εμάς έχουν βιώσει σημαντικές αλλαγές όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, η μετακόμιση ενός φίλου, το τέλος μιας σχέσης, η μετάβαση από το σχολείο στο πανεπιστήμιο, ο γάμος και η απόκτηση παιδιών. Σχεδόν όλοι έχουμε προσαρμοστεί σε αυτές τις αλλαγές, χωρίς να είναι ασυνήθιστο να έχουμε βρει εμπόδια σε αυτή τη διαδικασία.

Αν έχετε βιώσει μια ξαφνική και τραυματική εγκατάλειψη, όπως η βίαιη απώλεια κάποιου ή μια τραγωδία, έχετε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσετε το φόβο εγκατάλειψης.

Αρχέτυπα

Η μυθολογία είναι γεμάτη με ιστορίες εγκατάλειψης ή απόρριψης, κυρίως των γυναικών που ήταν αφοσιωμένες στους συντρόφους τους και έμεναν πίσω όταν  οι αγαπημένοι τους πήγαιναν να κατακτήσουν τον κόσμο. Ψυχολόγοι όπως ο Γιουνγκ, υποστήριζαν ότι αυτοί οι μύθοι και οι θρύλοι έχουν γίνει κομμάτι του συλλογικού ασυνείδητου. Σε κάποιο βαθμό, έχουμε εσωτερικεύσει συγκεκριμένα αρχέτυπα και ιστορίες και τις έχουμε κάνει κομμάτι της δικής μας κοσμοθεωρίας.

Όλοι μας έχουμε ένα προσωπικό μύθο που μοιραζόμαστε με τους άλλους αλλά κατοικεί βαθιά μέσα στον πυρήνα της ύπαρξής μας. Αυτός ο προσωπικός μύθος έχει δημιουργηθεί από τις δικές μας ερμηνείες του συλλογικού ασυνείδητου και τα φίλτρα είναι οι δικές μας εμπειρίες.

Από αυτή την οπτική, ο φόβος της εγκατάλειψης συνδέεται με αυτούς τους παγκόσμιους μύθους, αλλά διαφέρει σύμφωνα με τις δικές μας προσωπικές αναμνήσεις.

Κάλυψη βιολογικών και συναισθηματικών αναγκών

Σύμφωνα με τη ψυχαναλυτική θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων του Φρόιντ, ως άνθρωποι έχουμε την ανάγκη να "επενδύσουμε" το συναίσθημά μας σε κάποιον (που στην ψυχανάλυση ονομάζεται "αντικείμενο"). Το ʺαντικείμενοʺ μπορεί να είναι ένα άτομο, ένα μέρος ενός ατόμου (πχ ο μαστός για τα βρέφη: δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τη μητέρα από το μαστό, είναι το ίδιο και το αυτό) ή κάτι που με κάποιο τρόπο συμβολίζει κάποιον.

Στη βρεφική ηλικία αλλά και στη συνέχεια ως παιδιά, αναπτύσσουμε τα θεμέλια του τρόπου με τον οποίο θα σχετιζόμαστε με τους άλλους στην ενήλικη ζωή μας: εάν οι βασικές βιολογικές ή/και συναισθηματικές ανάγκες μας δεν καλύπτονται, τότε αρχίζει να διαμορφώνεται στον πυρήνα της ύπαρξής μας ο φόβος εγκατάλειψης. Πιο αναλυτικά, τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν αναπτύσσουν ένα εσωτερικό αντικείμενο (δηλαδή μια ψυχολογική αναπαράσταση του γονέα) που ικανοποιεί την ανάγκη του για σύνδεση κατά τη διάρκεια απουσία του γονέα.  Η ιδέα των αντικειμενοτρόπων σχέσεων σχετίζεται και με τη ʺμονιμότητα του αντικειμένουʺ, θεωρία που μελετήθηκε από τον αναπτυξιακό ψυχολόγο Πιαζέ. Δηλαδή τα παιδιά μαθαίνουν ότι η μαμά ή ο μπαμπάς απουσιάζουν και μετά επιστρέφουν στο σπίτι, και πως οι γονείς δεν σταματούν να αγαπούν το παιδί επειδή λείπουν μερικές ώρες. Αυτές οι σχέσεις με το "αντικείμενο" γενικά αναπτύσσονται πριν την ηλικία των 3 ετών. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και ωριμάζουν, η περίοδος του αποχωρισμού γίνεται πιο μεγάλη καθώς τα παιδιά ξεκινούν τα πηγαίνουν στο σχολείο ή η μητέρα στη δουλειά. Ένα παιδί που έχει με καλές αντικειμενοτρόπες σχέσεις κατανοεί ότι οι σημαντικές σχέσεις δεν καταστρέφονται όταν περνούν χρόνο χωριστά.

Η σχέση με ένα "αντικείμενο" μπορεί να επηρεαστεί από ένα τραυματικό γεγονός. Η απουσία ενός γονιού, ο θάνατος ή το διαζύγιο είναι συχνές αιτίες που επηρεάζουν τους παραπάνω κρίσιμους μηχανισμούς σύνδεσης με τους άλλους και τον εαυτό.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, τα παιδιά που (α) οι βιολογικές ή/και συναισθηματικές ανάγκες τους δεν καλύπτονται, (β) οι γονείς τους περνούν λίγο χρόνο μαζί τους και (γ) εκείνα που οι γονείς τα παραμελούν, βρίσκονται σε κίνδυνο για μελλοντικά προβλήματα.

Σημάδια φόβου εγκατάλειψης

Εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν το φόβο εγκατάλειψης. Στην πραγματικότητα, περίπου το 10% του πληθυσμού έχει κάποια μορφή αυτή της φοβίας. Όσον αφορά τις σχέσεις, ο φόβος της εγκατάλειψης οδηγεί σε ποικίλες συμπεριφορές, όπως:

• Δεν λέτε ποτέ "όχι", υπό το φόβο ότι θα σας εγκαταλείψουν
• Δεν εκφράζετε τα "θέλω" σας, τη γνώμη σας και τις πραγματικές ανάγκες σας
• Έχετε πάντα σε προτεραιότητα τους άλλους
• Δέχεστε τα πάντα από τους άλλους (ιδίως κακοποιητικές συμπεριφορές)
• Συνδέεστε ξανά και ξανά με άτομα που γνωρίζετε ότι είναι τοξικά για εσάς

Επίσης:

• Δένεστε γρήγορα με τους άλλους, ακόμη και μη διαθέσιμους συντρόφους ή σχέσεις.
• Είστε απρόθυμοι να δεσμευτείτε πλήρως και να δημιουργήσετε μακροχρόνιες σχέσεις.
• Ίσως να προχωράτε γρήγορα σε νέες σχέσεις για να εξασφαλίσετε ότι δεν θα μείνετε κολλημένοι.
• Θέλετε να ευχαριστείτε τους άλλους. Για κάποιες γυναίκες, οι μελέτες έχουν δείξει ότι ένα μεγάλο ποσοστό είναι πρόθυμο κάνει σεξ χωρίς να το θέλει.
• Μένετε σε σχέσεις ακόμη και αν είναι καταστροφικές.
• Είναι δύσκολο να μείνετε ευχαριστημένοι και είστε σχολαστικοί.
• Η συναισθηματική οικειότητα είναι δύσκολη για εσάς.
• Νιώθετε ανασφάλεια και ότι δεν αξίζετε την αγάπη.
• Δυσκολεύεστε να εμπιστευτείτε τους ανθρώπους.
• Δεν είναι παράξενο για εσάς να ζηλεύετε όποιον συναντάτε.
• Νιώθετε έντονα το άγχος αποχωρισμού.
• Τα συναισθήματα του άγχους και της κατάθλιψης είναι συχνά για εσάς.
• Έχετε την τάση να υπεραναλύετε τα πράγματα και να ψάχνετε να βρείτε τα κρυμμένα νοήματα πίσω από όλα.
• Είστε ευαίσθητοι στην κριτική και στα σχόλια.
• Έχετε μέσα σας καταπιεσμένο θυμό και αντιμετωπίζετε θέματα ελέγχου αυτού.
• Πολύ συχνά κατηγορείτε τον εαυτό σας για ότι συμβαίνει.

Επίδραση του φόβου εγκατάλειψης στις σχέσεις

Ο φόβος της εγκατάλειψης είναι κάτι πολύ προσωπικό. Μερικοί άνθρωποι φοβούνται ότι θα χάσουν το σύντροφό τους. Μπορεί να νιώθουν και άλλους φόβους τους οποίους αντιμετωπίζουν μόνοι τους.

Για να εξηγήσουμε καλύτερα πως τα άτομα με το φόβο της εγκατάλειψης ίσως να ελέγχουν μια σχέση, παρακάτω ακολουθεί ένα τυπικό παράδειγμα με τις διαδοχικές φάσεις μίας σχέσης. Αυτό ισχύει για τις ερωτικές σχέσεις, αλλά υπάρχουν πολλές ομοιότητες και στις στενές φιλίες.

1. Η γνωριμία

Σε αυτό το σημείο νιώθετε σχετικά ασφαλείς. Δεν έχετε ακόμη επενδύσει συναισθηματικά στο άλλο άτομο, έτσι συνεχίζετε να ζείτε τη ζωή σας ενώ απολαμβάνετε να περνάτε χρόνο με το άτομο που έχετε επιλέξει.

2. Ο "μήνας του μέλιτος"

Αυτή η φάση ξεκινά όταν αποφασίζετε να δεσμευτείτε. Είστε πρόθυμοι να παραβλέψετε κάποιες ατέλειες επειδή τα πηγαίνετε πολύ καλά μαζί. Περνάτε πολύ χρόνο μαζί με το άλλο άτομο, απολαμβάνετε να είστε μαζί και αρχίζετε να νιώθετε ασφάλεια.

3. Η πραγματική σχέση

Ο μήνας του μέλιτος δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα. Δεν έχει σημασία για πόσο καιρό είναι μαζί δύο άνθρωποι, η πραγματική ζωή έχει προκλήσεις. Οι άνθρωποι αρρωσταίνουν, έχουν οικογενειακά προβλήματα, δουλεύουν περίεργες ώρες, ανησυχούν για τα οικονομικά και χρειάζονται χρόνο για να κάνουν πράγματα.

Αν και αυτό είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό και θετικό βήμα για μια σχέση, μπορεί να είναι τρομακτικό για εκείνους με το φόβο της εγκατάλειψης που μπορεί να το ερμηνεύουν ως σημάδι ότι το άλλο άτομο απομακρύνεται.

Αν έχετε αυτό το φόβο, ίσως να παλεύετε με τον εαυτό σας και να προσπαθείτε σκληρά να μην εκφράσετε τις ανησυχίες σας για αυτό το φόβο και να δείξετε ότι είστε προσκολλημένοι.

4. Η απόσταση

Όλοι είμαστε άνθρωποι. Όλοι έχουμε αδυναμίες, εναλλαγές στη διάθεση και πολλά πράγματα στο μυαλό μας. Πολλές φορές νοιαζόμαστε για κάποιον, αλλά δεν μπορούμε και δεν πρέπει να προσδοκούμε πάντα ότι θα είμαστε η πρώτη σκέψη στο μυαλό κάποιου. Ειδικά μετά το μήνα του μέλιτος, είναι αναπόφευκτο να υπάρξει λίγη απόσταση. Αυτή συνήθως παίρνει τη μορφή αναπάντητων μηνυμάτων και κλήσεων ή την απομάκρυνση για μερικές μέρες.

5. Η αντίδραση

Για εκείνους με το φόβο της εγκατάλειψης,  αυτό είναι ένα σημείο καμπής. Αν έχετε αυτό το φόβο ίσως να είστε πεπεισμένοι ότι η απόσταση είναι σημάδι ότι ο σύντροφός σας δεν σας αγαπάει πια. Αυτό που ακολουθεί είναι να κατακλύζεστε από το φόβο της εγκατάλειψης.

Μερικοί άνθρωποι το διαχειρίζονται αυτό με κτητικότητα και απαιτήσεις, επιμένουν ότι θα έκαναν τα πάντα για την αγάπη του συντρόφου τους. Άλλοι τρέχουν μακριά και απορρίπτουν τους συντρόφους τους πριν το κάνουν εκείνοι. Υπάρχουν και αυτοί που πιστεύουν ότι η παραμέληση είναι δικό τους λάθος και προσπαθούν να διορθώσουν τα πράγματα και να γίνουν ʺτέλειοι σύντροφοιʺ για να κρατήσουν κοντά τους αυτόν που αγαπούν.

Στην πραγματικότητα, η απόσταση δεν σημαίνει πάντα κάτι κακό. Απλά, μερικές φορές οι άνθρωποι κάνουν πράγματα που οι σύντροφοι τους δεν καταλαβαίνουν. Σε μια υγιή σχέση, ο σύντροφος αναγνωρίζει την κατάσταση όπως είναι, μια φυσιολογική αντίδραση που έχει μικρή ή καθόλου σημασία για τη σχέση. Ή ίσως να νιώθει αναστάτωση για το γεγονός αλλά να το αντιμετωπίζει με ηρεμία και συζήτηση. Είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο ο άλλος σύντροφος δεν επηρεάζεται συναισθηματικά.

6. Η άποψη του συντρόφου

Από την πλευρά του συντρόφου σας, η ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά σας ίσως να φαίνεται ότι προέρχεται από το πουθενά. Αν ο σύντροφός σας δεν έχει το φόβο της εγκατάλειψης, προφανώς να μην έχει ιδέα γιατί η προηγούμενη σύντροφός του που είχε σιγουριά και αυτοπεποίθηση άρχισε ξαφνικά να γίνεται κτητική και απαιτητική, να τον πνίγει με την προσοχή της ή να απομακρύνεται από αυτόν.

Παρόμοια με τις φοβίες, είναι αδύνατο να συζητήσετε απλά με κάποιον που έχει το φόβο της απόρριψης. Δεν έχει σημασία πόσες φορές ο σύντροφός σας προσπαθεί να σας επιβεβαιώσει, ποτέ δεν θα είναι αρκετό. Τελικά, η συμπεριφορά σας και οι ανυπόφορες αντιδράσεις σας θα οδηγήσουν το σύντροφό σας μακριά, και εσείς θα φοβάστε ακόμη περισσότερο.

Στρατηγικές διαχείρισης του φόβου εγκατάλειψης

Αν ο φόβος σας είναι ήπιος και ελεγχόμενος, ίσως να μπορείτε να διαχειριστείτε την κατάσταση αν κατανοήσετε τις ρίζες του φόβους σας και μάθετε νέες δεξιότητες. Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο φόβος της εγκατάλειψης έχει τις ρίζες του σε θέματα που είναι δύσκολο να τα λύσει κάποιος μόνος του.

Αν και η αντιμετώπιση του φόβου είναι από μόνη της πολύ σημαντική, είναι επίσης ουσιαστικό να νιώσετε ότι ανήκετε κάπου. Αντί να διοχετεύετε όλη την ενέργειά σας σε ένα σύντροφο, ίσως για εσάς να είναι πιο βοηθητικό να επικεντρωθείτε στο χτίσιμο ενός δικτύου. Κανένας δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματά μας ή να καλύψει όλες τις ανάγκες μας. Αλλά μια σταθερή ομάδα στενών φίλων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας.

Σε οποιαδήποτε φάση της ζωής σας και αν είστε, είναι σημαντικό να έχετε δίπλα σας ανθρώπους. Κάντε μια λίστα με δραστηριότητες που σας αρέσουν, τα ταλέντα σας και τα όνειρά σας. Βρείτε ανθρώπους με τα ίδια ενδιαφέροντα. Είναι αλήθεια ότι όταν έχετε κοινά ενδιαφέροντα και όνειρα με ένα κοινό σας φίλο αυτό είναι ένα εξαιρετικό βήμα για τη δημιουργία ενός σταθερού δικτύου υποστήριξης. Όταν ακολουθείτε το πάθος σας, αυτό βοηθά να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση σας και την πεποίθηση ότι είστε αρκετά δυνατοί να διαχειριστείτε οτιδήποτε  φέρει η ζωή στο δρόμο σας.

Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε ριζικά το φόβο σας και να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή σας, πράγμα που είναι αναγκαίο για να μπορέσετε να αλλάξετε τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς σας. Πολλοί άνθρωποι με το φόβο της εγκατάλειψης νιώθουν ότι δεν ανήκουν κάπου. Για οποιοδήποτε λόγο και αν συμβαίνει αυτό σας κάνει να νιώθετε ʺξένοιʺ από τους γύρω σας. Αλλά τα καλά νέα είναι ότι ποτέ δεν είναι αργά να αλλάξει αυτό με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας.