Συνειδητότητα – τι είναι;

Συνειδητότητα και εγκέφαλος

Η συνειδητότητα είναι κάτι που απασχολεί εδώ και αιώνες, επιστήμονες και φιλοσόφους. Στην προσπάθεια τους να την ορίσουν και να ανακαλύψουν από πού προέρχεται, άλλοτε πλησιάζουν οι απόψεις τους και άλλοτε συγκρούονται. Αποτελεί ένα μυστήριο, στο οποίο ακριβείς απαντήσεις δεν έχουν δοθεί μέχρι σήμερα. Το πρώτο ερώτημα που δημιουργείται και που ακόμα η απάντηση αιωρείται, είναι το "πού" ακριβώς βρίσκεται;

Πού βρίσκεται η συνειδητότητα λοιπόν;

Οι νευροεπιστήμονες καταλήγουν  ότι η πιο πιθανή απάντηση είναι να βρίσκεται στο πίσω μέρος του εγκεφάλου μας [1]. Πού αλλού θα μπορούσε να βρίσκεται, αν δεν βρισκόταν στον εγκέφαλο; Aν σκεφτούμε ότι είναι κάτι που βρίσκεται μέσα στον καθένα μας, κι όχι έξω στο περιβάλλον μας, ότι η εμπειρία αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της συνειδητότητας και ότι διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο, τότε μάλλον έχουν δίκιο.

Ο ορισμός της περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα, καθώς δεν είναι καθόλου εύκολο, όχι μόνο να την εντοπίσουμε, αλλά ούτε και να την ορίσουμε. Για κάποιους είναι απλά η εμπειρία του συναισθήματος, ενώ για κάποιους άλλους έχει να κάνει με την αίσθηση του εαυτού τους ή την αίσθηση της ψυχής.

Η άποψη των επιστημόνων για τη συνειδητότητα 

Υπάρχουν επιστήμονες που διαρκώς κάνουν έρευνες πάνω σε αυτή. Μελετούν τους νευρωνικούς συσχετισμούς της συνείδησης (Νeuronal Corellates of Consciousness), οι οποίοι αποτελούν τους ελάχιστους μηχανισμούς, που ενεργοποιεί ο εγκέφαλος, προκειμένου να δημιουργήσει μία συνειδητή εμπειρία.

Για παράδειγμα, όταν μας κρατάει κάποιος από το χέρι, ενεργοποιείται ένας συγκεκριμένος αριθμός νευρώνων ή νεύρα που δονούνται, πριν φτάσουμε στο σημείο να έχουμε συνειδητοποιήσει αυτή την πράξη.Φυσικά όλα αυτά γίνονται με ρυθμούς που δεν συνειδητοποιούμε...

Η συνειδητότητα είναι ο,τιδήποτε βιώνουμε ως εμπειρία.  Ξεκινάει από τον πονοκέφαλο που μας πιάνει, τη γλυκιά γεύση που μας αφήνει μια μους σοκολάτας, τον διαπεραστικό πόνο ενός πονόδοντου, την απέραντη αγάπη για το παιδί μας μέχρι και την πικρία ότι όλα αυτά κάποια στιγμή θα τελειώσουν. Η προέλευση και η φύση των παραπάνω εμπειριών είναι γνωστή, στο χώρο της επιστήμης και ως "qualia"[2].

Δεν έχουμε όλοι την ίδια συνειδητότητα, αφού οι εμπειρίες που ζει ο καθένας μας, είναι διαφορετικές και μοναδικές! Βάσει των εμπειριών μας, βλέπουμε και νιώθουμε τα πράγματα, ο καθένας μας από τη δική του σκοπιά.

Η άποψη των Φιλοσόφων

Ο Alan Watts - φιλόσοφος του 20^ου αιώνα – μιλώντας για την ανθρώπινη συνειδητότητα, υποστήριζε ότι, την ίδια στιγμή που είναι μια μορφή επίγνωσης, ευαισθησίας και κατανόησης, είναι και μία μορφή άγνοιας. H συνηθισμένη καθημερινή συνειδητότητα που έχουμε, αφήνει απ’έξω περισσότερα, από όσα αντιλαμβάνεται. Έτσι υπάρχουν πράγματα – που αν τα γνωρίζαμε, θα έδιωχναν μακριά τις ανησυχίες μας, τους φόβους μας και τα άγχη μας και θα μας οδηγούσαν σε εσωτερική ηρεμία.

Ο  Watts πέρασε τη ζωή του εστιάζοντας στο παρόν. Αυτό άλλωστε προσπαθούσε να διδάξει και στους γύρω του, ισχυριζόμενος ότι αυτό είναι στην ουσία η συνειδητότητα.

Ο David Chalmers – φιλόσοφος της συγχρονης εποχής – πιστεύει ότι ίσως να αποτελεί μια δύναμη του σύμπαντος όπως η βαρύτητα και η μάζα και να μην προέρχεται από τον εγκέφαλο.  Δημιουργήθηκε με τη δημιουργία του σύμπαντος, και άρα υπήρχε και υπάρχει πάντα.

Και πώς την κατανοούμε τελικά;

Συνειδητότητα όπως λέει και η λέξη, είναι η ικανότητα μας να παραμένουμε συνειδητοί σε οποιαδήποτε εμπειρία βιώνουμε. Να παρατηρούμε συνειδητά σκέψεις, συναισθήματα ακόμα και αισθήματα που δημιουργούνται. Και εφόσον η συνειδητότητα είναι όλα όσα βιώνουμε και αισθανόμαστε, με τον τρόπο που τα βιώνουμε και τα αισθανόμαστε, τελικά όντως να βρίσκεται στο παρόν! Να είναι δηλαδή η πλήρης αντίληψη και κατανόηση αυτών που μας συμβαίνουν, τη στιγμή που μας συμβαίνουν.

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές και μέθοδοι, όπως ο διαλογισμός και η ενσυνειδητότητα (Mindfulness) οι οποίες καλλιεργούν και ενισχύουν την συνειδητότητά μας. Αποκτώντας επίγνωση του τί μας συμβαίνει, ενδυναμώνουμε τη συνειδητότητά μας. Το να ζούμε ήρεμα τη στιγμή, χωρίς να είμαστε μέσα στο άγχος σκεπτόμενοι τις επόμενες υποχρεώσεις, αυξάνει τη συνειδητότητα μας.

Το να ελέγχουμε την ποιότητα των σκέψεων μας, επίσης αυξάνει τη συνειδητότητά μας.

Ακόμα και η κατάσταση με τον κορωνοϊό που ζήσαμε και που ζούμε, έχει ενισχύσει σε κάποιο βαθμό τη συνειδητότητά μας. Είμαστε πολύ προσεκτικοί πλέον με τα χέρια μας, και αποφεύγουμε να τρίβουμε το πρόσωπο μας. Κάποιος που πριν μπορεί να το έκανε αυτό ασυνείδητα και να μην έδινε σημασία, πλέον προσπαθεί συνειδητά να μην το κάνει!

Η συνειδητότητα, λοιπόν, βρίσκεται μέσα μας. Βρίσκεται στο είναι μας και στην καθημερινότητα μας. Δεν έχει τόση σημασία από πού πηγάζει. Αν πηγάζει από τον εγκέφαλο ή από το σύμπαν. Όταν καταλήξουν οι υπόλοιποι, θα το μάθουμε κι εμείς. Σημασία έχει να έχουμε επίγνωση των σκέψεων και τον έλεγχο των συναισθημάτων μας. Να γνωρίζουμε συνειδητά τί σκεφτόμαστε και τί βιώνουμε. Να παρατηρούμε το σώμα μας. Να γνωρίζουμε τί κάνουμε στον εαυτό μας και για ποιο λόγο, μόνο έτσι θα βελτιώσουμε τη ζωή μας!